Caput XII.

Serpentis qualis fuerit sapientia: quomodo mulierem aggressus sit; qualisve hujus responsio, quam longa digressio de quadam circa eam rem dubitatione consequitur.

54. Serpens autem erat sapientior omnium bestiarum quae erant super terram, quas fecit Dominus Deus, et dixit serpens mulieri: Quid utique dixit Deus, ne edatis ab omni ligno quod est in paradiso (Gen. III, 1) ? Cum dicit sapientiorem serpentem, intelligis quem loquatur, id est, illum adversarium nostrum qui tantum 0301B habet hujus sapientiam mundi (Vid. S. Aug. lib. II contra Jul. Pel., c. 5, n. 13) . Sed et voluptas atque delectatio bene sapiens dicitur, quia et sapientia carnis appellatur sapientia, sicut habes: Quia sapientia carnis inimica est Deo (Rom. VIII, 7) . Et ad exquirenda delectationum genera astuti sunt, quia appetentes sunt voluptatum. Sive ergo delectationem intelligas, quaedam est divino adversa mandato, et inimica sensibus nostris. Unde sanctus Paulus ait: Video aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae, et captivantem me in lege peccati (Rom. VII, 23) . Si autem ad diabolum referas, verus inimicus est generis humani. Quae autem causa inimicitiarum nisi invidia? Sicut Salomon ait: Quia invidia diaboli mors introivit in orbem terrarum (Sap. II, 24) . 0301C Invidiae autem causa beatitudo hominis in paradiso positi, et ideo quoniam ipse diabolus acceptam gratiam tenere non potuit, invidit homini, eo quod figuratus e limo, ut incola paradisi esset, electus est. Considerabat enim diabolus quod ipse qui fuisset superioris naturae, in haec saecularia et mundana deciderat; homo autem inferioris naturae sperabat aeterna. Hoc est ergo quod invidet dicens: Iste inferior adipiscitur quod ego servare non potui? Iste de terris migrabit ad coelum, cum ego de coelo lapsus in terra sim? Multas vias habeo quibus hominem decipere possim. De limo factus est, terra ei mater est, corruptibilibus involutus est. Et si anima superioris naturae, tamen et ipsa lapsui potest esse obnoxia, in corporis carcere constituta; quando ego lapsum vitare 0301D non potui. Est igitur via prima, ut decipiatur, dum conditione sua majora desiderat. Hic enim quidam conatus est industriae. Deinde carnis est, quod non habeat, desiderare. Postremo in quo videor ego omnibus esse sapientior, nisi circumscribam hominem, et versutia et fraude contendam? Itaque machinatus est, ut non primo Adam adoriretur, sed Adam per mulierem circumscribere conaretur. Non adorsus est eum qui coram acceperat coeleste mandatum: sed eam 170 adorsus est quae a viro didicerat, non a 0302A Deo quid observaret, acceperat. Neque enim habes quia mulieri dixit Deus, sed quia Adae dixit; et ideo per Adam cognovisse mulier aestimanda est.

55. Cognoscens igitur hoc loco tentamenti genus, plurima etiam aliis locis tentamenti genera reperies. Alia sunt per principem istius mundi, qui quaedam venena sapientiae in hunc mundum evomuit; ut vera putarent homines esse quae falsa sunt, et specie quadam hominum caperetur affectus. Non enim semper quasi apertus hostis ingreditur: sed sunt quaedam potestates quae amorem simulent, gratiamque praetendant; ut paulatim cogitationibus nostris venenum suae iniquitatis infundant, a quibus oriuntur illa peccata quae vel ex delectatione, vel ex quadam mentis facilitate nascuntur. Sunt etiam aliae potestates quae 0302B veluti colluctantur nobiscum. Unde et Apostolus ait: Quia non est nobis colluctatio adversus carnem et sanguinem, sed adversus principatus, et potestates, et rectores hujus mundi, tenebrarum harum, adversus nequitiam spiritalium quae sunt in coelestibus (Ephes. VI, 12) . Volunt enim hac quadam contentione nos frangere, et veluti quoddam animae nostrae corpus elidere. Unde et Paulus quasi bonus athleta non solum ictus adversantium potestatum vitare cognoverat, verum etiam adversantes ferire. Unde et ait: Percutio pugnis, non ut aera caedens (I Cor. IX, 26) . Et ideo quasi bonus athleta ad coronam meruit pervenire. Ergo multiplicia tentamenta sunt diaboli. Et ideo bilinguis serpens habetur atque lethalis, eo quod diaboli minister aliud lingua loquatur, aliud corde meditetur. 0302C Sunt et alii ministri qui et cordis et vocis suae infectas veneno veluti verborum suorum jactant sagittas, quibus Dominus ait: Generatio viperarum, quomodo potestis bona loqui, cum sitis mali (Matth. XII, 34) ?

56. Et dixit serpens mulieri: Quid utique dixit Deus, ne edatis ex omni ligno quod est in paradiso? Et dixit mulier serpenti: Ex omni ligno paradisi manducabimus: de fructu autem ligni quod est in medio paradisi, dixit Deus: Non manducabitis ex eo, neque tangetis ex eo, ne moriamini (Gen. III, 2 et 3) . Cum audieris sapientiorem bestiis omnibus esse serpentem, hic ejus jam quaere versutiam. Simulat se verba Dei dicere, et proprios intexit dolos. Cum enim dixisset Deus: Ex omni ligno quod est in paradiso edetis ad escam: de ligno 0302D autem quod est scientiae boni et mali non edetis, qua die autem manducabitis ex eo, morte moriemini (Ibid. II, 16 et 17) ; serpens quasi interrogans mulierem, cum dixisset Deus: Ex omni ligno quod est in paradiso edetis: de ligno autem uno non edetis, inseruit mendacium, ut diceret: Ab omni ligno non edetis: cum de uno tantum ligno scientiae boni et mali praeceperit Deus non esse gustandum. Qua ratione autem fefellerit, nihil mirum, quia iis qui aliquem circumscribere conantur, consuetudo est fallere. 0303A Non est igitur interrogatio otiosa serpentis. Sed ut scias in mandato nullum vitium esse potuisse, respondit mulier, ut habes: Ex omni ligno paradisi manducabimus: de fructu autem ligni quod est in medio paradiso, dixit Deus: Non manducabitis ex eo, neque tangetis 171 ex eo, ne morte moriamini. In mandato quidem nullum vitium est, sed in relatione mandati. Etenim quantum praesens lectio docet, discimus nihil vel cautionis gratia jungere nos debere mandato. Si quid enim vel addas, vel detrahas, praevaricatio quaedam videtur esse mandati. Pura enim (3 qu. IX, c. Pura) et simplex mandati forma servanda, vel testimonii series intimanda est. Plerumque testis dum aliquid ad seriem gestorum ex suo adjicit, totam testimonii fidem partis mendacio decolorat. Nihil 0303B igitur vel quod bonum videtur, addendum est. Namque hic quid offensionis habet prima specie quod addidit mulier: Neque tangetis ex eo quidquam? Tangetis enim Deus non dixerat, sed non edetis. Sed tamen lapsus incipit esse principium. Nam quae addidit, superfluum addidit, vel addendo de proprio semiplenum intellexit Dei esse mandatum. Docet igitur nos praesentis series lectionis neque detrahere aliquid divinis debere mandatis, neque addere. Nam si Joannes hoc judicavit de suis scriptis: Si quis apposuerit, inquit, ad hoc, adjiciet in illum Deus plagas, quae scriptae sunt in libro isto: et qui dempserit de verbis his prophetiae hujus, delebit Deus partem illius de libro vitae (Apoc. XXII, 18 et 19) : quanto nihil divinis mandatis est detrahendum! Hinc ergo coepit praevaricatio prima esse mandati. Et 0303C plerique putant hoc vitium non esse mulieris, sed Adae fuisse: ita Adam dixisse mulieri, dum eam vellet facere cautiorem, ut adderet mandasse Deum: Neque tangetis ex eo quidquam. Habemus enim quia Adam, non Eva mandatum acceperit a Deo. Nondum enim mulier formata fuerat. Ipsa quidem verba Adae quibus mulieri dixit formam seriemque mandati, non prodit lectio: sed intelligimus per virum ad mulierem seriem transisse mandati. Viderint tamen alii quid sentiant; mihi tamen videtur a muliere coepisse vitium, inchoasse mendacium. Nam etsi de duobus videatur incertum, tamen sexus prodit qui prius potuerit errare. Adde quia praejudicio illa constringitur, cujus et postea prior error inventus est. Viro enim mulier, non mulieri vir auctor erroris est. Unde 0303D et Paulus ait: Adam, inquit, non est deceptus: mulier autem seducta in praevaricatione fuit (I Tim. II, 14) .

57. Nunc videamus utrum praeter adjectionem quae mandato est applicata, quod additum est obfuisse videatur. Nam re vera si bonum est: Neque tangetis ex eo, et ad cautionem proficiebat, cur Deus hoc minime interdixerit, immo non interdicendo permisisse videatur? Itaque utrumque quaerendum, qua ratione nec permiserit, nec interdixerit. Sunt enim qui dicant, Qua ratione quod fecit videri, non jussit et tangi? Verum cum in eo ligno audieris naturam 0304A fuisse scientiae boni et mali, potest aestimari quia noluit te malum tangere. Satis est enim nobis videre Satanam sicut fulgur de coelo cadentem, secundum vocem Domini (Luc. X, 18) , et dantem escam non luminis, sed noctis et tenebrarum filiis; quia scriptum est: Dedit eum in escam populis Aethiopum (Ps. LXXIII, 14) . Hoc igitur de eo dictum est, quod non mandaverit 172 tangi. Quod autem non prohibuerit, quid intelligam accipe. Sunt multa quae noceant, si ante voluerimus haurire, quam quae sint illa cognoscere. Nam et de cibis et potu plerumque usu venit. Quippe si id quod amarum est, ante cognoscas, induis patientiam; et si intelligas illa quae sunt amara prodesse, induis tolerantiam, ne offendat amaritudo te repentina, et incipias rejicere profutura. Prodest ergo 0304B ante cognoscere; ut ex eo quod cognoveris profuturum, nec amara fastidias. Sed haec minus nocere possunt: illud quod magis, nisi provideatur, nocere possit, adverte.

58. Gentilis quidam est, ad fidem tendit: catechumenus est, majorem vult accipere doctrinae et fidei plenitudinem; caveat ne dum vult discere, male discat, et discat a Photino, discat ab Ario, discat a Sabellio: tradat se hujusmodi magistris quorum quaedam eum teneat auctoritas; et inductus quadam magistrorum praesumptione, teneris sensibus impressa dijudicare non noverit. Prius igitur oculis mentis perspiciat quid sequatur: videat ubi vita sit: tangat denique divinarum vitalia lectionum, ut nullo pravo offendatur interprete. Legit illi Sabellius: Ego 0304C in Patre, et Pater in me (Joan. XIV, 10) , et dicit unam esse personam. Legit Photinus: Quia mediator Dei et hominum homo Christus Jesus (I Tim. II, 5) . Et alibi: Quid me vultis occidere hominem (Joan. VIII, 40) ? Legit etiam Arius quia dixit: Quoniam Pater major me est (Joan. XIV, 28) . Legitur quidem manifestum: sed qua ratione dictum sit, debet ante pertractare secum, ut rationem dictorum possit advertere. Ducitur quadam magistrorum auctoritate; et profuisset ei non quaesisse, quam talem invenisse doctorem. Sed etiam gentilis si quis Scripturas accipiat, legit: Oculum pro oculo, dentem pro dente (Lev. XXIV, 20) . Legit etiam: Si scandalizaverit te dextera tua, abscinde illam (Matth. V, 30) ; non intelligit sensum, non advertit divini arcana sermonis, pejus labitur, quam si 0304D non legisset. Et ideo docuit quemadmodum Dei Verbum investigare deberent, non perfunctorie, non improvide, sed diligenter atque sollicite: Quod erat, inquit, ab initio, quod audivimus, et quod vidimus, oculis nostris perspeximus, et manus nostrae perscrutatae sunt de Verbo vitae: et vidimus et testamur, et annuntiamus vobis (I Joan. I, 1 et 2) . Vides quod ante velut manibus quibusdam perscrutatus sit Dei verbum, et postea annuntiaverit: et ideo nihil Adae et Evae fortasse nocuisset verbum, si pertractantibus diligenter mentis quibusdam manibus ante tetigissent. 0305A Infirmi enim pertractando, et diligentius requirendo, uniuscujusque quam non intelligunt, possunt investigare naturam. Certe illi infirmi id lignum in quo scientiam mali esse cognoverant, ante quemadmodum tangerent, debuerant perscrutari. Nam et mali saepe nobis potest prodesse cognitio. Et ideo diaboli fraudes vel in hac legimus lectione, vel in prophetia (Ezech. XXVIII, 18) , ut discamus quemadmodum artes ejus cavere possimus. Cognoscenda sunt enim tentamenta ejus, non ut sequamur, sed ut docti instructique caveamus.

173 59. Sunt hoc loco qui dubitationem habeant, utrum ex omni ligno ita dixerit Deus esse gustandum, ut cum de omni ligno, ita de scientiae boni et mali ligno gustaretur; an vero de omni ligno 0305B gustandum, de solo ligno scientiae boni et mali dixerit non esse gustandum? Qui ne id quidem putant inutilis esse rationis, quod quamvis noxia esca hujus ligni fuerit; tamen si cum caeteris ederetur, noxia esse non possit: quandoquidem etiam antidotum theriacum de corpore serpentis confici solere dicatur, quod utique virus corpusque serpentis, cum solum sumitur, nocet; cum admiscetur aliis, sanitati est et saluti. Scientia quoque boni et mali, si quid sapientiae habeat, si quis vitae semper intendat, si quis caetera virtutum genera consequatur, nequaquam inutilis aestimatur. Hac igitur ratione plerique putaverunt posse etiam illud intelligi; ut videatur Deus id inhibuisse, ne absque caeteris solum lignum scientiae boni et mali gustaretur, non prohibuisse 0305C cum caeteris. Et hoc ideo putant dictum, quia ait Deus ad Adam: Quis tibi indicavit quoniam nudus es, nisi de ligno a quo praeceperam tibi, ab hoc solo ne manducares, manducasti (Gen. III, 11) ? Quod videretur dare aliquem interpretandi locum, nisi mulier in superioribus, dicente serpente: Quid utique dixit Deus, ne edatis ab omni ligno quod est in paradiso: respondisset: Quod est in medio paradiso, dixit Deus: Non manducabitis ex eo. In quo quamvis mulieris praevaricaturae fides videatur infirmior, tamen non omnibus Adam spoliabo virtutibus, ut videatur in paradiso nullam assecutus fuisse virtutem, nihil de caeteris gustavisse lignis, priusque culpam incidisse, quam fructus esse aliquos consecutus. Non spoliabo ergo Adam, ne genus humanum omne dispoliem, 0305D quod innocens est antequam sensum accipiat scientiae boni et mali. Neque enim otiose dictum est: Nisi conversi fueritis, et efficiamini sicut puer iste, non intrabitis in regnum coelorum (Matth. XVIII, 3) . Puer enim cum maledicitur, non remaledicit: cum percutitur non repercutit: ambitionum et rapinarum tentamenta non novit.

0306A 60. Unde verius puto, quod ne cum aliis quidem fructibus lignum edendum esse praeceperit. Nam etsi bona scientia perfecto, imperfecto tamen inutilis est. Imperfectum ausim omnem hominem dicere, quando ipse Paulus quasi imperfectus dicat: Non quoniam acceperim, aut quo jam perfectus sim: sequor autem si comprehendam (Philipp. I, 12) . Et ideo imperfectis dicit Dominus: Nolite judicare, ut non judicemini (Matth. VII, 1) . Ergo imperfecto inutilis scientia. Denique, peccatum nesciebam, nisi lex diceret: Non concupisces (Rom. VII, 7) . Et infra: Sine lege enim peccatum mortuum est (Ibid., 8) . Quid enim mihi proderat scire quod vitare non poteram? Quid mihi proderat scire quod lex carnis meae impugnaret? Impugnatur Paulus, et videt legem carnis suae repugnantem 0306B legi mentis suae, et captivari se in lege peccati (Rom. VII, 23) , nec de conscientia sua praesumit (Vid. S. Aug. lib. II contra Jul. Pel., c. 5, n. 13) ; sed per Christi gratiam 174 confidit se a mortis corpore liberandum: et tu quemquam opinaris scientem non posse peccare? Paulus dicit: Non enim quod volo facio bonum; sed quod nolo malum, hoc ago (Rom. VII, 19) : et tu arbitraris homini prodesse scientiam, quae delicti augeat invidiam? Esto tamen ut perfectus peccare non possit. In Adam Deus omnes homines praevidebat, et ideo promiscue generi non conveniebat humano habere scientiam boni et mali, quam per carnis vitia, ut oportebat, exercere non poterat.