Caput XIV.

De voce Domini deambulantis ad vesperam, et increpatione Adam, Ubi es? Cur praeterea primus increpatur Adam, cum prior mulier gustaverit: et de mulieris excusatione, ac mysteriis per illa designatis.

0308D

68. Et audierunt, inquit, vocem Domini Dei deambulantis in paradiso ad vesperam (Gen. III, 8) . Quae est deambulatio Dei qui ubique semper est? Sed puto deambulationem quamdam esse Dei per divinarum seriem Scripturarum, in quibus Dei quaedam versatur praesentia; cum audimus quia ipse aspicit 0309A omnia, et oculi Domini super justos: cum legimus quia Jesus sciebat cogitationes eorum (Luc. VI, 8) : cum legimus: Quid cogitatis mala in cordibus vestris (Matth. IX, 4) ? Ergo dum haec recensemus, quasi deambulantem cognoscimus Deum. Fugerat ergo peccator, non quo Dei posset latere conspectum: sed intra conscientiam suam latere cupiebat, opera sua lucere nolebat. Justi enim est facie ad faciem videre; quia justi mens non solum Deo praesens est, sed etiam cum Deo disputat, sicut scriptum est: Judicate pupillo, et justificate viduam, et venite disputemus, dicit Dominus (Esai. I, 17 et 18) . Ergo cum legit peccator has Scripturas divinas, audit vocem Dei quasi ambulantis ad vesperam. Quid est ad vesperam, nisi quia culpam suam sero cognoscit, et sero 0309B venit quaedam erroris praeteriti verecundia, quae errorem praevenire debuerat? Nam dum culpa fervet in corpore, et anima exagitatur corporis passionibus, non cogitat Deum sensus errantis, hoc est, non audit Deum ambulantem in Scripturis divinis, ambulantem in mentibus singulorum. Dicit enim Deus, Quoniam inhabitabo in illis, et inter eos ambulabo, et ero illorum Deus (Levit. XXVI, 12) . Ergo cum in animae sensum redierit potestatis formido divinae, tum erubescimus, tunc nos gestimus abscondere, tunc in peccatorum nostrorum positi cogitationibus, in medio ligni paradisi ubi peccavimus, deprehendimur, latere cupientes, et arbitrantes quod Deus non requirat occulta. Sed scrutator animorum et cogitationum usque ad divisionem animae 0309C penetrans dicit: Adam, ubi es (Gen. III, 9) ?

69. Quomodo loquitur Deus? Numquid voce corporea? Non utique, sed virtute quadam praestantiore, quam vox corporis potest esse, fundit oracula. Hanc vocem ejus prophetae audierunt; hanc vocem fideles audiunt, impii non intelligunt. Denique in Evangelio habes, quia audivit evangelista dicentem Patrem: Et clarificavi, et 177 iterum clarificabo (Joan. XII, 28) ; sed Judaei non audierunt. Dicebant enim: Tonitruum factum est (Ibid., 29) . Illic ergo, sicut supra habes, quia sentiebatur deambulans Deus qui non deambulabat: sic audiebatur loquens Deus, qui non loquebatur.

70. Sed quid loquatur, consideremus: Adam, ubi es? Adhuc in his remedium sanitatis est, qui audiunt 0309D Dei verbum. Denique Judaei qui sibi clauserunt aures ne audirent, hodieque non merentur audire. Deinde habent remedium qui se absconderunt. Nam qui absconditur, erubescit: qui erubescit, convertitur; sicut scriptum est: Confundantur, et convertantur omnes valde velociter (Ps. VI, 11) . Deinde hoc ipsum quod vocat, indicium sanaturi est, quia Dominus quos miseratur, et vocat. Dicendo autem, Ubi es? non locum quaerit qui novit arcanum; neque enim Deus clausos 0310A habebat oculos, ut non videret latentem. Denique ideo dixit: Factus est Adam tamquam unus ex nobis (Gen. III, 22) ; quia aperuit oculos. Et hic quidem aperuit oculos, ut culpam suam videret, quam vitare non potuit. Magis enim postquam peccavimus, nescio quomodo nostra delicta cognoscimus: et tunc peccatum esse intelligimus, quod antequam peccaremus, non putabamus esse peccatum. Certe non quasi peccatum putabamus esse damnandum; nam si damnaremus, non admitteremus. Deus autem omnium videt culpas, et omnium delicta cognoscit: super omnem animam, super omnium occulta oculos habet. Quid est ergo: Adam, ubi es? Id est, non in quo, sed in quibus es. Non ergo interrogatio est, sed increpatio. De quibus, inquit, bonis, de qua beatitudine, 0310B de qua gratia in quam miseriam recidisti? Dereliquisti vitam aeternam, et attumulatus es morti, consepultus errori. Ubi est illa tua bene sibi conscia confidentia? Timor iste culpam fatetur, latebra praevaricationem. Ubi ergo es? Hoc est, non in quo loco quaero, sed in quo statu. Quo te perduxerunt peccata tua, ut fugias Deum tuum quem ante quaerebas? Fortasse moveat cur ante increpatur Adam, cum mulier ante gustaverit? Sed a praevaricatione sexus infirmior coeperit, a verecundia et excusatione fortior; ut femina erroris causa fuerit, vir pudoris.

71. Et dixit mulier: Serpens decepit me, et manducavi (Gen. III, 13; De Poenit. dist I, c. Serpens) . Veniabilis culpa quam sequitur professio delictorum. Ideo non desperata mulier quae non reticuit Deo, sed magis 0310C confessa peccatum est, quam medicabilis secuta sententia est. Bonum est condemnari in peccato, et flagellari in delicto, ut cum hominibus flagellemur. Denique Cain quia voluit crimen negare indignus judicatus est, qui puniretur in peccato: sed remissus est sine praescripto poenae, fortasse non tam majori crimine parricidii (illud enim commisit in fratrem) quam sacrilegii, quod Deo credidit mentiendum dicens: Nescio: numquid ego custos fratris mei sum (Gen. IV, 9) ? Et ideo accusatori diabolo ejus accusatio reservata est; ut cum ejus angelis flagelletur, qui cum hominibus noluit flagellari. 178 Denique de talibus dictum est: Non est declinatio mortis eorum . . . . et cum hominibus non flagellabuntur (Ps. LXXII, 4 et 5) . Alia ergo ratio mulieris, quae licet in culpam praevaricationis 0310D inciderat, tamen de paradisi lignis habebat adhuc virtutis escam; et ideo dixit peccatum suum, et reputatum est ei ad veniam. Justus enim accusator est sui in principio sermonis. Neque enim potest quisquam justificari a peccato (De Poenit. dist. 1, c. Non potest) , nisi fuerit peccatum ante confessus. Unde Dominus ait: Dic iniquitates tuas, ut justificeris (Esai. XLIII, 26) .

72. Ergo quia Eva ipsa confessa delictum est, misequitur 0311A et profutura sententia, quae condemnaret errorem, et veniam non negaret, ut ad virum suum conversa serviret. Primum ne eam facile delectaret errare: deinde ut sub fortiore vase locata non traduceret virum, sed magis viri consilio et ipsa regeretur. In quo quidem mysterium Christi et Ecclesiae evidenter agnosco. Designatur enim Ecclesiae ad Christum futura conversio, et religiosa servitus subdita Dei Verbo, quae multo sit melior, quam saeculi hujus libertas. Denique scriptum est: Dominum Deum tuum adorabis, et ipsi soli servies (Deut. VI, 13) . Haec igitur servitus Dei donum est. Denique inter benedictiones numeratur hujus servitutis obsequium; nam et Isaac in loco benedictionis eam dedit Esau filio suo, ut serviret fratri suo. Denique benedictionem 0311B ille poscebat; etsi unam sibi cognovisset esse praereptam, tamen aliam postulabat dicens: Numquid una benedictio tibi est, Pater (Gen. XXVII, 38) ? Per hanc igitur servitutem ille qui per gulam primitias suas ante vendiderat, et studio venationis agrestis gratiam benedictionis amiserat, credidit se ipso futurum esse meliorem, si typum Christi veneraretur in fratre. Hac enim servitute pollet populus Christianus, sicut et Dominus ad discipulos suos ait: Qui vult inter vos primus esse, sit omnium servus (Matth. XX, 27) . Denique hanc servitutem operatur charitas, quae et spe major et fide est. Unde scriptum est: Per charitatem servite invicem vobis (Galat. V, 13) . Hoc est ergo mysterium quod ait Apostolus esse in Christo et in Ecclesia (Ephes. V, 32) . Haec enim vere 0311C in praevaricatione ante fuit, sed salva erit per filiorum generationem in fide, et charitate, et sanctificatione, cum castitate. Praevaricata utique in patribus generatio hominum salvatur per filios; ut quod in Judaeis offenderat, in Christiana posteritate corrigeret.