CAPUT XIII.

Qualiter sphaerae sunt in loco, et qualiter movetur localiter sphaera, prima.

Ex his autem etiam jam manifestatur quae sint in loco, et quae non sint in loco: cuicumque enim corporum inest hoc quod habet extra se circumdans et continens corpus, hoc est in loco communiter loquendo de loco: cui vero non inest habere extra se circumdans et continens corpus, illud non est in loco. Unde si nos ponamus, quod caelum sit aqua et habeat partes mundi sub se distinctas, sicut caelum habet sub se sphaeras inferiores et elementa: tunc partes aquae quae sunt partes mundi contentae sub sphaera aquae, movebuntur in loco, eo quod contineantur sub invicem sicut sphaerae orbium sub orbe primo, et sphaera elementorum continetur sub

sphaera lunae: totum autem quod est aqua quod est ambiens totum, quodammodo movetur, et quodammodo non movetur: non enim movetur ita quod totus locus transmutetur simul: quia oporteret esse, quod totus mundus ferretur de loco ad locum: circulariter autem movetur secundum quasdam partes quae sunt orbes: quia motus circularis est motus illarum partium mundi quae sunt orbes: movebitur autem sursum et deorsum ratione levium et gravium partium suarum. Circulo ergo sic quidem moventur quaedam mundi partes: aliae autem quaecumque habent densitatem et raritatem, ex frigido dcnsante et calido rarefaciente moventur sursum et deorsum.

Si autem quaeratur de primo orbe, utrum moveatur ipse vel non ? sunt hic magnae inter Philosophos diversitates. Si enim secundum dicta non est in loco nisi corpus quod circa se habet aliud corpus, et corpus primum non habet circa se aliud corpus, non erit in loco corpus primum: et quod non est in loco, non habet motum in loco: ergo corpus primum non habet motum localem. Propter istam rationem, et propter superius positas, dixit Joannes Grammaticus locum non esse superficiem quae continet corpus, sed spatium quod est distantia inter superficies: et. cum caelum primum sit in tali distantia, dixit ipsum esse in loco et moveri in loco. Cum autem duae fuerint sectae eorum qui dixerunt spatium quod est inter medium superficierum esse, quarum una fuit corum qui dixerunt aliquando ipsum separatum actu ab omni corpore, et haec fuit sententia eorum qui affirmabant esse vacuum, sicut fuerunt Democritus et Leucippus: alia autem eorum qui dixerunt nunquam actu esse sine corpore, licet secundum esse ipsum non sit distantia corporis locati, fuit Joannes de secunda secta, et di- cebat distantiam quae est terminata ad. exteriorem superficiem caeli primi esse locum, et distantiam illam differre secundum, esse a distantia corporum quae sunt in ipsa, sicut differt locans a locato in ipso. Sed nos hanc sententiam supra impr obavimus, et partim in tractatu de Vacuo etiam irnprobabimus. Id autem quod ex hoc dicere volumus contra eam est, quia caelum secundum dicta Joannis est in loco per se: et hoc non dicit Aristoteles qui dicit caelum et animam esse in loco per accidens, sicut inferius in hoc capitulo ostendemus.

Propter hoc dicit Themistius, quod orbis primus non est in loco nisi per suas partes, et vocavit partes orbes inferiores qui moventur in. concavo orbis primi, et ratione illarum partium dicitur orbis primus esse in loco, et moveri in loco: quia movetur circa convexum illorum orbium: et ita dicit, quod orbis primus non movetur secundum subjectum, hoc est, secundum totum, sed movetur secundum partes contentas sub ipso. Hoc autem non est secundum Aristotelem dictum : quia Aristoteles dicit in fine VI Physicorum ''quod sphaera non movetur secundum subjectum, sed movetur secundum formam. Adhuc autem nihil est dictum, quod movetur secundum omnes partes, et non movetur secundum totum: quia totum non est extra partes: et ideo cum omnes partes moventur, necesse est etiam totum moveri: licet enim totum et partes differant ratione, tamen motus non est de numero eorum quae attribuuntur toti in quantum separatur a partibus, sed potius est de his quae attribuuntur ei secundum quod ipsum est in suarum partium collectione integra. Et ideo solutio Themistii non est conveniens.

Ideo post dictos Philosophos veniens Avempace dicit, quod sphaerica non sunt in loco: et ratio sua fuit, quia finitum in se non indiget aliquo extrinsecus timente: linea autem circularis et cor-

pus sphaericum finita sunt in se et perfecta: et ideo non indigent Uniente extra: et ideo sphaerica non sunt in loco: sed recta linea iniinita et corpus rectum imperfectum est, et deiluentcs habet partes extrinsecus: et ideo indigent continente ipsa et fintente extra: propter quod oportet illud habero locum. Licet autem sphaericum non sit in loco, tamen movetur: et hoc dixit non. esse impossibile, eo quod nioiiis non dependet ad locum: quia locus non cadit in diffinitione motus, nec motus in diffinitione loci: et ideo dixit corpus primum in loco non esse, et tamen motum circularem qui est circulatio, et non est motus secundum locum, eo quod motus secundum locum est de loco ad locum: et ideo circulatio non est motus localis. Est autem haec eadenr opinio Alfarabii, quem etiam Avempace inducit pro testimonio dicti sui.

Sed multipliciter videtur esse falsa: uno enim modo videtur esse falsa, quia motus localis primus motus est, qui causa est omnis motus, ut probabiliter in octavo hujus scientiae ostendetur. Isti autem dicunt, quod primus motus localis non est. Adhuc autem cum omne quod est in genere, sit in aliqua specierum, et concedatur ab istis primum mobile habere motum, oportet quod ille sit in aliqua specie motus: constat secundum ipsos, quod non est in specie motus localis. Adhuc autem Aristoteles dicit, quod caelum est in loco per accidens: ergo dictum istorum non concordat dicto Aristotelis,

Propterea hic Avicenna secutus Alexandrum, dixit quod in omni illo praedicamento est motus in quo est exitus de potentia ad actum in tempore continuo et non subito. Convenit autem talem exitum esse in. situ, sicut patet in eo qui surgit, ille continuo motu renovat situm: et sic motus est in situ. Dicunt ergo Alexander et Avicenna, quod primi orbis motus est in situ, et non in loco: eo quod in partibus ejus removetur situs, et locum non mutat totum caelum.

Contra hanc opinionem esse videtur, quod locus cadit in diffinitione situs '' :, et ideo mutatio situs est causa motionis situs: et ideo nisi prius caelum moveatur secundum locum, non videtur posse mutari secundum situm. Adhuc autem non placuit Aristoteli quod motus sit in situ, qui dixit motum tantum esse in quatuor praedicamentis: sed tamen de hoc in quinto determinabimus. Adhuc autem communis objectio est: quia secundum Aristotelem corpus primum dicitur esse in loco per accidens, et moveri in loco per se et primo motu: et hujus hic inquirimus intellectum: et ita non videtur esse conveniens dictum virorum istorum in parte ista.

Propterea quod dicit Averroes quod primum caelum est in loco per accidens, et tamen movetur in loco per se: dicitur enim esse in loco: quia suum centrum est in loco per se: et ideo circumferentia orbis dicitur esse in loco per accidens. Cum enim declaraverit Aristoteles in libro de Motibus localibus animalium, quod omnis motus procedat ab immobili, oportet quod motus circumferentiae procedat ab aliquo quod est immobile: et illud immobile erit in loco per se: et ideo circumferentia est in loco per accidens. Dictum autem Aristotelis satis probatur in membris animalium: quia si manus moveatur motu manus et non motu brachii, oportet, brachium quod asseid vocatur sive arundo, esse immobile: et ideo motus manus est ab immobili: et sic planum est in omnibus molibus membrorum animalium: et ideo etiam cum motus orbis primi sit motus totius mundi, qui diurnus vocatur, et sit ab intelligentia, et non a natura, sicut motus animalium non est a natura, sed ab anima, oportet quod motus circumferentiae primae sit ab aliquo immobili secundum locum: et hoc est centrum to-

tius sphaerae, quod est in loco per se. Dico autem, quod est motus ab intelligentia vel ab anima: quia in. motu naturali non est hoc necessarium. Motus unim naturalis non est ab immobili aliquo, sed a generante, et ad immobile quod est locus ejus quod movetur secundum locum, sicut probabitur in octavo hujus scientiae libro. Tale autem quod est in loco per accidens, movetur, sicut dicit Averroes, secundum totum, secundum formam, et non secundum subjectum, ut dicit etiam Aristoteles in fine sexti hujus scientiae: est enim subjectum semper id quod est sphaera, et hoc non exit a loco.

Forma autem ejus erit dispositio quam habet circa convexum centri quod est terra: haec enim forma variatur omni hora de convexo rotunditatis uno ad aliud: quia convexum rotunditatis dividitur in. multa convexa, quorum quodlibet est perfectae rotunditatis. Cujus exemplum est, quia convexum unum perfectae rotunditatis habet ad polum Aquilonis, et aliud ad polum. Austri, et aliud ad punctum Orientis, et aliud ad punctum Occidentis: et super hoc variatur primus motus secundum diversa terrae convexa, quae sunt convexa rotunditatis centri.

Objicit autem sibi Averroes, quod seeundum hunc modum si dicamus primum caelum osse in loco per accidens, tunc videtur quod motus suus sit in loco per accidens: sed constat quod ipse est primus, et causa omnium aliorum motuum: ergo motus per accidens est primus, et causa omnium aliorum: ergo id quod est per accidens, est prius eo quod est per se et causa ipsius: et hoc est falsum. Solvit autem ad hoc dictus Philosophus, quod id quod movetur ab intelligentia vel ab anima, absque dubio indiget immobili a quo sit motus ejus: et hoc est quiescens in loco per se: quiescens enim est indigens ut sit in loco per se, et motum non indiget quod sit in loco nisi per accidens. Et hujus ratio est, quia id quod quiescit, quiescit propter similitudinem et connaturalitatem continentis se:

quando enim est in continente connaturali sibi et simili sibi secundum naturam, tunc quiescit et non movetur: quando autem extra illud est et non est in connaturali, nec in sibi simili continente, tunc movetur ad continens sibi connaturale et simile. Mota autem quandoque indigent motu ad sui perfectionem, et quandoque non indigent: illa autem quae non indigent, sunt illa quae sunt in continente in connaturali sibi et dissimili, et illa moventur ad continens connaturale sibi et simile: quae autem non indigent motu ad suum esse, non indigent continente connaturali, neque non connaturali, et illa sunt corpora caelestia quae non facit moveri continens connaturale, sed. facit ea moveri intelligentia per hoc quod intendit assimilari primae causae in quantum potest: ideo illa moventur per se, licet non sint in. continente connaturali, vel non. connaturali.

Sed secundum hanc solutionem adhuc duo quaeruntur. Unum est de inferioribus orbibus qui sunt in continente: et ideo dubitatum est a quo sit motus eorum. Aliud est qualiter primus motus sit localis per se, cum ipsum mobile non sit in loco nisi per accidens. Ad primum horum respondet ipse Averroes dicens, quod inferiores orbes sunt in loco, eo quod continentur ab aliis, hoc est, per accidens, et propter hoc quod per se indigeant loco: quia sicut dicit Avempace, talia propter sui perfectionem non indigent continente formante et salvante ipsa in esse. Accidit autem propter quod continentur ab invicem, est ordo eorum ad unam primam sphaeram, quae primo motu movet omnes. Ex hoc patet, quod etiam sphaerae per eumdem modum non sunt in loco sicut elementa: quia continens ea non habet de ratione loci nisi quod circumdat: et ideo vere in loco non sunt nisi elementa et elementata: alia secundum imperfectam rationem loci dicuntur in loco. Ad aliud autem innuit

solutionem, quod primus motus est in loco: quia est circa locum, hoc est, circa convexum centri sphaerae: quia sicut dicit Aristoteles in primo Caeli ei Mundi, motus localis est triplex, a medio, et ad medium, et circa medium. Hanc solutionem, dicit se invenisse Averroem, et est subtilis per obscura verba ab ipso dicta, quae intelligenda sunt ut hic explanantur. Est autem in ea adhuc dubitatio. Si enim motus circumferentiae est ab immobilitate centri, tunc videtur quod motus caeli causetur a quiete terrae: et hoc est falsum, quia omne quod est in terra, causatur a, caelo: et motus talis est causa omnium naturalium, et est tanquam vita existentibus omnibus, ut dicit Aristoteles in principio octavi. Et ad hoc sciendum, quod motus circumferentiae dupliciter consideratur: consideratur enim ut mobilis primi, et consideratur ut circulatio non. egredientis de loco suo. Si autem. primo modo consideratur, tunc motus est a primo motore qui praesidet circumferentiae, et non a centro. Si autem consideratur secundo modo, tunc rotatio circumferentiae est ab immobilitate centri, sicut patet in libro de Sphaera mota. Motus autem, primo modo consideratus est causa omnium: et secundo modo non accipitur secundum subtantiatn, sed secundum quoddam accidens quod est non egredi de loco suae potationis: et hoc non est inconveniens quod habeat a centro.

Sic ergo habitis his quae dicenda sunt de his quae sunt in loco et non sunt in loco, oportet scire quod eorum quae sunt in loco, quaedam sunt in loco secundum poten. ti. am , quaedam secundum actum: et quaedam sunt in loco per se, quaedam per accidens: cum enim sit aliquod continuum quod est similium partium, illud totum actu, in loco est, partes autem continuae manentes in ipso sunt in. loco potentia. Si autem dividantur partes a toto: tunc erunt actu in. loco. Est antem hoc verum de toto et partibus similibus plusquam de dissimilibus: quia dissimiles partes etiam quando sunt in toto, quamdam videntur habere divisionem: et ideo magis sunt in loco, quam partes similes. Illud autem totum dicitur esse in loco sibi aequali, non quod locus habeat omnes dimensiones corporis locati: quia aequalitas duplex est: una quidem secundum continentiam, sicut dicitur circulus aequalis figurae angulosae in geometria:. et dicitur alia aequalitas, quando duo aequalia habent unam mensuram communem qua mensuratur, et hoc modo locus non est aequalis corpori locato, nisi consideremus quod distantia esset locus; sed primo modo secundum continentiam sunt aequalia locus et locatum.

Et aliqua sunt in loco et alicubi per

se, ut omne corpus quod mobile est secundum illam loci niu. tati. onem in qua vere locus mutatur, et quae augentur et qua? diminuuntur. Coetum autem, sicut dictum est, totum non est in loco per se, nec est in loco quodam, eo quod nullum corpus ipsum circumdans continet ipsum sub quo moveatur: sed. partibus inest alicubi, esse sicut in loco: et partes voco orbes inferiores, eo quod altera illarum partium habita et disposita sit sub altera. Alia vero sunt secundum accidens in loco, sicut anima, et caelum, sed. differenter: anima enim est in loco, quia subjectum, ejus est in loco: caelum autem supremum est in loco, quia centrum ejus est in loco. Partes etiam, caeli in. loco quodammodo sunt omnes, eo enim quod circulariter ordinatae, una continet aliam utique: et id quod est sursum, circulariter movetur tantum circa locum. Omne autem sive totum quod, omnia circu. ind. at , non est alicubi per se: quia quod alicubi est per seipsum, est quodammodo in alio: et oportet quod aliud ab ipso corpus sit extra ipsum in. quo ipsum continetur. Sed extra totum quod vocatur omne, et est mundus ratione ultimae sphaerae, nihil est. Et ideo planum est Porretanum mentiri dicentem, quod ultima sphaera movetur sub superficie sua convexa, et. quoad illam in loco est: quia sic esset in loco extra quod non est corpus diversum ab ipso, et locus esset superficies ejus quod est in loco, et non superficies corporis esse ambientis.

Et ideo quia caelum ambit omnia, propter haec omnia in caelo esse dicuntur. Caelum enim est et elicitur omne quod ambit omnia, et omnia ordinantur ad

ipsum. Locus autem proprie sumptus non est caelum, sed caeli quoddam ultimum in descendendo, et hoc est concavum lunae quod contingit corpus quod habet moveri motu recto, et est res ejus quiescens: et ideo terra, iocatur in concavo aquae, aqua autem in concavo aeris, aer vero in concavo aetheris, quem Pythagoras vocavit ignem: aether vero locatur in concavo orbis lunae, quod est elementum; elementum vero secundum se totum non amplius locatur in alio. Et sic patet qualiter diversa diversimode sunt in loco.