CAPUT VI.

De probatione ei explanatione dictae diffinitionis.

Quod autem diffinitio data de tempore sit conveniens, probatur per signum:

quia passiones numeri tempus ponit circa motum: plus enim et minus in rebus judicamus et discernimus numero generaliter. Specialiter vero in motu, dicimus pluralem motum et minorem per tempus mensurantes. Numerus itaque aliquis est tempus. Cum autem numerus realis sit duplex, scilicet formalis, et materialis: materialis autem est res numerata secundum actum, vel numerabilis secundum potentiam: formalis autem est quo numeramus, quem sicut formam ponimus circa res numeratas, sicut sunt species numerorum quae sunt unus, duo, tres, etc. Tempus autem est numerus quasi medius inter istos: est enim numerus acceptus in unitatum collectione, non simpliciter, sed cujusdam generis, quia in genere partium motus, ut diximus: et quoad hoc est sicut numerus numeratus. Quod autem ultra applicatur motui sicut forma materiae, propter hoc est numerus formalis et numerans.

Cum autem ista duo conveniant tempori, non dicitur ipsum tempus ab eo quod est materia determinata in genere, sed ab eo quod est numeralis motum: et ideo primum est sibi, accidentale, et non substantiale: et ideo cum diffinitur, non dicitur numeratum: quia per substantialia rei datur diffinitio. Hujus autem exemplum conveniens valde in ulna lignea, quae licet sit res mensurata in quantum est quantitatem habens, tamen in quantum est res mensurata, non diffinitur: quia hoc accidit ei in tju. au tum est ulna: sed diffinitur ab eo quod est mensura, numerans per omnem quantitatem, quia hoc est ei substantiale.

Est autem advertendum hic, quod tempus, cum. sit sicut formalis numerus motus, cujus unitates a posteriori et priori accipiuntur, tunc oportet quod sit mensura omnis motus: quia forma ista per unum modum est in omnibus rebus numeratis: cum autem non omnis motus sit in anima, patet quod non solum tempus in anima, existens est. Et hoc est unum quod infra valebit ad solutionem rationum illarum supra inductarum ad id quod in anima habet tantum tempus existere. Oportet etiam nos non latere, quod cum nos dicimus prius accipi, inter duo nunc, et posterius similiter infer duo, et intermedio existere tempus, et similiter accipimus partes motus priorem et posteriorem inter duo momenta motus, quod nos accipimus moventa et nunc illa distantia. Cum autem in motu et in tempore sint indistincta: quia in motu non est nisi momentum currens, et in tempore non est nisi nunc fluens. Sed quod indistinctum est apud naturam tempori s et motus, relatum ad spatium vel distinguentem, fit distinguibile: et, hoc modo utimur eo hic. Inferius autem ubi declarabimus naturam ipsius nunc, hoc ostendemus. Sic igitur patet quae sit natura temporis, et qualiter diffinitio ejusdem.

Si autem tu velis scire, quod ista quae dicta est, vera est natura temporis, ponamus tunc duos esse motus in spatio inaequales, et etiam inaequales in motu: eo quod unus est velocior, et alius est tardior: et tamen simul perveniet ad. fines suos. Constat enim quod in. utroque eorum est potestas ad actum exiens, quae completur in termino motus: et haec eadem citius est ad medietatem spatii, et ad medietatem illius medietatis, et similiter est ad medietatem illius, et sic continue facultas dividitur secundum spatii divisionem: et similiter est in motu secundo. Constat ergo quod illa potestas est divisibilis: omne autem divisibile est quantum: ergo ista potestas sic exiens ad actum est quantitas. Cum autem illi duo motus quos esse posuimus, sint aequal. es in illa potestate sive in exitii illius potestatis ad actum, tunc erunt aequales in quadam quantitate: aut ergo illa est spatium, aut motus, aut tempus, aut mobile: quia plura hic non possunt considerari. Constat autem quod non spatium, quia posuimus quod isti motus in spatio sint inaequales. Similiter constat quod non in motu sunt aequal. es , quia

posuimus, quod essent inaequales, quod contingit ex altera duarum causarum secundum Philosophos. Aut enim convenit ex inaequali interpositione quietum, sicut quidam dicunt: eo quod uni motui plures quietes interponuntur quam. alii. Aut

convenit ex inaequali velocitate et tarditate. Et quocumque modo convenit, motus sunt inaequales. Similiter non convenit hoc ex mobilibus: quia inaequalia mobilia aequaliter sic explent partes spatii per quod moventur frequenter. Relinquitur ergo, quod aequalitas ista sit temporis: est autem ista aequalitas in numero partium motus expletorum in partibus spatii: aequaliter ergo tempus est hujusmodi numerus, sicut praediximus.

Et si tu velis considerare diligenter motum in eo quod motus, non est continuus : quia si in eo quod motus est, continuus esset, omnis motus essentialiter est continuus: et. sic omnis motus esset in praedicamento quantitatis: quod improbatum est in tertio libro. Quantitas autem quae est in motu, non semper est a spatio: quia non omnis motus est motus localis: quantitas autem motus in eo quod motus, est quantitas continui exitus secundum generationem partis entis fluentis post ens, sive formae post formam, sicut ostendimus in tertio: et haec quantitas numerata est tempus: et ideo tempus per se continuum est, motus autem per accidens. Et haec quantitas primo habet per se prius et posterius, quod simpliciter et absolute prius et posterius vocatur: omnis autem alia res et motus ipse non habet prius et posterius, nisi secundum quod numeratur illa quantitatate. Et haec est sententia Avicennae. Quia vero in tali processione exitus continui prius et posterius non dividit ipsum exitum, ideo manet tempus secundum veritatem continuum, sed habet actum discreti in eo quodnlinierat; ''et ideo discretio sibi est formalis, et continuitas materia- lis. Est enim numerus partium continui exitus indivisi simpliciter, sed divisi secundum quid.: et ideo melius diffinitur per discretum quam per continuum: habet tamen adhuc aliam suae continuitatis causam, secundum quod generatur ex fluxu ipsius quod est indivisibile: et de hac infra loquemur. Sed haec de temporis natura sententia est Arabum, licet multi Latinorum aliter sapiant, quos ego secutus aliter forte dixi et scripsi. Sed hic per omnia Arabes sequi disposuit, quia puto quod intellectus eorum de tempore est verus.