CAPUT IX.

De intelligentia vera diffinitionis quietis, et qualiter opponitur motui.

Immobile autem dicitur tripliciter. Ali- quando enim, dicitur a privatione tam

materiae ad motum quam actus, sicut sonus invisibilis in eo quod nec videre, nec videri potest: et ita dicitur immobile quod nullo modo moveri potest, quod nec actum habet motus, nec potestatem. Dicitur etiam immobile, non a totius privatione potentiae ad motum, sed a privatione facilitatis motus, quae est dispositio potentiae moventis. Et hoc secundum Aristotelem, et Alexandrum, et Philosophos dicitur dupliciter. Uno modo quod multo tempore vix movetur, et hoc est in quo mobile continue vincit semper movens. Dicitur etiam hoc secundo modo mobile, quod tarde incipit moveri, et hoc dicitur graviter moveri, et hoc est illud in quo primo mobile vincit semper movens, sed postea convalescit ex alia causa, et tunc fortiter movetur. Dicitur etiam immobile tertio modo a privatione actus motus, et non potentiae vel aptitudinis: et hoc quidem est quod aptum natum est moveri, et possibile est moveri, sed non movetur tunc cum aptum natum est moveri, et sic sive hoc modo ut aptum natum est moveri. Et de hoc numero immobilium solum dicitur quiescere; quia fit circa idem subjectum cum motu, sicut privatio et habitus volunt circa idem subjectum esse. Cum enim quies contraria sit motui, oportet quod quies sit privatio ejus quod est susceptivum motus secundum quod est susceptivum. Est autem mobile susceptivum motus tempore quo debet, et ubi debet, et ut debet moveri: quies ergo privabit motum secundum conditiones dictas.

Cum autem dicimus quod quies est privatio motus a mobili quando, et ubi, et ut debet moveri, et mobile non sit motus susceptivum nisi extra suum ubi, eo quod nihil movetur in suo loco secundum naturam, extra locum autem suum non habet mobile quietem nisi violentam, videbitur quod hic non sit diffinita quies nisi violenta, et non naturalis. Est autem quies violenta accidentalis, et quies naturalis est per se. Diffinitum ergo erit accidentale, et non illud quod est per se: et hoc non est conveniens secundum artem diffiniendi. Sed ad hoc dicimus, quod illa diffinitio generalis est, et non debet referri nisi ad subjectum. Id enim quod naturaliter movetur et quiescit, si privatur motu, non privatur ab ipso motu, nisi ubi habet potentiam et aptitudinem movendi, si privatur aliquo impediente motum: et tunc quiescit violenter. Et similiter cum est in ubi proprio, caret illo quod innatum est habere per naturam, hoc est, motu ad ubi. proprium: et sic quiescit ubi innatum est moveri. Cum enim dicitur ubi, et ut, et quando est innatum moveri, locutio duplex est: ex eo quod innatum esse moveri potest referri ad mobile per se, vel in comparatione ad ubi, et ut, et quando. Et primo quidem modo habet intellectum, quod mobile innatum existens moveri, et existens in ubi, et quando, et ut habet hanc potentiam motus, non movetur: et hoc verum est de terra quando existit in centro et in quiete sua naturali: quoniam ibi existens, et quando ibi existit, et ut ibi existit, habet potentiam ad motum. Si alitem referatur innatum esse moveri ad mobile cum conjunctione ubi, et quando, et qualiter, tunc sensus est quod quietum non movetur ubi, quando, et qualiter innatum est moveri: et tunc non. quiescit nisi violenter impeditum: et sicut exempliticavimus de motu in loco, ita infra ostendemus esse de motibus aliis.

Sed attende secundum Avicennam, quod intellectus de quiete est adhuc por- plexus, Si enim nos dicamus quod quies est privatio motus, tunc oportet quod intellectus diffinitionis ejus sit totus privativus. Si autem dicamus quod est contraria motui, tunc oportet quod intellectus diffinitionis ejus sit positivus: et non potest esse, quod utraque istarum oppositionum sit inter motum et quietem: quia tantum unum, uni opponitur uno genere oppositionis et secundum idem.

Accipiamus ergo diffinitiones quae sunt de quiete, et videamus quae sunt convenientes. Est autem secundum Aristotelis sententiam diffinitio haec, quod quies est privatio motus a mobili, ulli, quando, et qualiter debet moveri: et hanc etiam absque dubio concomitatur, quod quies sit remanentia rei in loco uno per aliquod. tempus si quiescit secundum locum, vel in forma, vel in quantitate una si quiescit secundum aliorum motuum privationem. Et quidam, convertunt ista, et dicunt quod remanentia rei mobilis in eodem per aliquod tempus est primum et principale in intellectu quietis. Et privatio motus a mobili, ubi, et quando, et qualiter debet moveri, secundarium. Alii autem dicunt, quod motus sit perfectio prima ejus quod est in potentia secundum quod est in potentia: et quies opponitur sic motui: oportet quod quies aut sit perfectio ejusdem secunda quod est potentia, aut si perfectio prima ejus quod non est in potentia, vel si perfectio prima ejus quod est: in actu secundum quod est in actu.

Et videamus quae istarum diffinitionum sit conveniens, incipientes ab ultima., et devenientes in primam. Si ergo

determinetur quies esse perfectio prima ejus quod est in actu secundum quod est in actu, tunc esse quod est in actu, quiesceret secundum quod hujusmodi: et hoc non est verum. Et si dicatur, quod prima perfectio dicitur respectu secundae, et ideo non quiescent nisi quae possunt habere perfectionem secundam: tunc quaeritur, quae sit illa perfectio secunda? Illa enim non est motus, quia nos ostendimus supra in tertio hujus scientiae, quod motus est perfectio prima. Et si secunda perfectio non est motus, tunc inconveniens est diffinitio quietis: quia non dicitur quiescere nisi potens moveri. Si autem dicitur, quies est perfectio prima ejus quod non est in potentia, est iterum diffinitio nulla: quia id quod non. est in potentia, non est mobile: hoc autem quod non est mobile per naturam, non est quiescens. Si autem dicatur quies esse perfectio secunda ejus quod est in potentia, tunc motus et quies non habent oppositionem privationis et habitus, nec etiam contrarietatis. In nullo enim differunt diffinitiones eorum nisi per primum et secundum: haec autem non induant oppositionem: et hoc est etiam falsum, quia motus et quies habent oppositionem privationis et habitus, et etiam aliquo modo contrarietatis. Si autem dicatur quies esse remanentia rei ut erat prius, sequitur duplex inconveniens, quorum unum est, quod quiescunt illa quae penitus sunt immobilia, secundum primum modum immobilitatis supra positum. Et tanto verius illa quiescunt, quanto verius remanent modo uno. Secundum autem inconveniens est, quod cum dicitur, ut erat prius, dictio prioritatis significat tempus: et sic tempus cadit in diffinitione quietis: sed motus cadit in diffinitione temporis: ergo et motus cadit in diffinitione quietis: et hoc est inconveniens, cum quies es et motus sint opposita. Remanet ergo quod intellectus quietis non sit nisi privativus, quem solum dixit prima diffinitio: et ideo absque dubio divulgata sententia naturalium vera est, quod motus et quies habent oppositionem habitus et privationis. Et cum nos motum diffinierimus ex intellectu habitus supra, quando diximus quod motus est actus existentis in potentia secundum quod est in potentia, oportet quod nos quietem diffiniamus ex intellectu privationis, sicut diximus.

Sed tamen advertendum est, quod aliud est quies, aliud natura in qua quies- citur. Quies enim nihil aliud est quam motus privatio ab eo quod natum est mo- veri, et quando, et qualiter est natum moveri. Natura autem in qua fit hujusmodi privatio, est natura quietans et sistens motum: quia nulla contrarietas est in genere, sed in specie. Color enim cum est in genere, non habet contrarium: cum omnium contrariorum sit genus unum et idem: et ideo in genere quidem quies opponitur motui secundum habitum et privationem. Si autem quies in specie accipiatur quantum ad materiam quietantem, tunc aliqua quies in specie opponitur alicui motui contrario, ita quod utrumque est habitus et forma: et de hoc loquemur interius circa finem libri quinti.

Jam igitur in praehabitis in tertio dictum est quid est motus secundum diffinitionem, et dictum est quid est quies, et ante hoc dictum orat in hoc libro quinto quot sunt: mutationes, quae

non sunt motus secundum veram motus rationem: quoniam illae sunt in substantia: eo quod in substantia non est motus: nam forma substantialis est indivisibilis perfectio, quae non est diminuta antequam sit completa sicut exigit motus: quia motus est forma fluens ab incompleto esse ad completum. Sunt autem etiam mutationes secundum alia genera, quae sunt praeter tria, quantum, quale, et ubi, in quibus est motus. Dictum est etiam quales motus secundum nomina sua sunt secundum tria genera superius determinata et in hoc finitur tractatus primus hujus quinti libri.