323 Caput VI.

Quo sensu scriptum sit: Et Lot qui ambulabat cum Abram, itemque: non capiebat eos terra. De pastoribus, et rixa inter eos orta, quam sedare conatur Abraham. Idem cum frustra Lot retinere tentasset, illum cum bona gratia dimittit. De imperitia ac insolentia Lot in eligendo; deque Sodomitarum peccatis.

0465D

0466A 25. Nunc illud nequaquam praetereundum arbitror, quod videtur etiam doctiores movisse; qua ratione sic scriptum sit: Et Lot qui ambulabat cum Abram (Gen. XIII, 5) ; quasi alter esset Lot qui non ambulabat cum eo, secundum quod accepimus. Et putant plerique non solvi quaestionem. Ergo ut illis satisfaciamus, et a regula Scripturae non recedamus, unam personam dicimus, duo negotia, quod in uno eodemque viro duae res significantur: numero unus est, officio duplex. Declinatio enim dicitur Lot, sicut habet Latina interpretatio. Declinat autem quisque aut bonum aut malum. Cum ergo Lot declinaret 0466B malum, hoc est, errorem, flagitium, crimen, jungebatur patruo: cum declinaret bonum, hoc est, justum, innocentem, sanctum, religiosum, sociabatur flagitio. Bene ergo dixit: Et Lot qui ambulabat cum Abram; quia adhuc non elegerat Sodomam, non habitabat cum flagitiorum auctoribus. Postea enim coepit habitare in Sodomis. Ideoque quasi a seipso mutatus, velut alter accipitur; non solum a justo viro, sed a seipso desciscens.

26. Denique quia studio jam deflecti coeperat a patruo, Non capiebat eos terra (Gen. XIII, 6) . Nulla enim spatia possunt satis esse discordibus: quietis et pacificis etiam angusta abundant: dissonis moribus etiam spatiosa arctantur. Et quia a principio dixi (supra, c. I hujus libri) mentem hic formari hominis, 0466C quae a principio imperfecta fuerat, sed per incrementa et gradus quosdam proficit, ideo ait: Non capiebat eos terra: hoc est, una anima motus diversos non recipiebat naturaliter sibi repugnantes. Potest tamen fieri ut interdum non omnia in uno eodemque perfecta sint; possit tamen aliqua vitia sua operire, vel motus suos temperare: si aut plura bona sint quibus pauciora vitia operiat: aut repentinam commotionem consilio maturiore reflectat. Verum si ex utraque parte plura concurrant dissona ac repugnantia, habitatio discrepantium virtutum ac passionum in una anima solvatur necesse est. Figurate ergo animam secundum physiologos terram appellavit. Nam et Salomon ait: Tamquam agricultura homo imprudens (Prov. XXIV) ; quae si fecunda sit 0466D opimis segetum fructibus, abscondere potest spinas: sin vero spinae concurrant aristis, secandi nulla est copia.

27. Qui igitur pastores sint (Gen. XIII, 7) , et quorum animantium, et quae rixa inter pastores Abrahae et inter pastores Lot consideremus. Pastores sunt 0467A magistri gregum, vel diligentes et sobrii, non sinentes agrorum culta obteri pedis vestigio, atque aduri sentibus: vel negligentes et remissi, qui non revocent pecus suum, quo herbosa et 324 non fructuosa pascatur, sed libere vagari per varios agri fructus sinant. Istorum ergo pastorum solers custodia necessaria est; ne forte ascribatur diligentibus, quod evertit negligentium incuria. Sed quia non sermo de visibilibus, ideo cujus pecoris pastores sint prius consideremus. Pastores hos definire possumus. Pastores, inquit, jumentorum (Gen. XIII, 7) . Jumenta autem sensus corporis irrationabiles significari accepimus. Qui sunt ergo pastores sensuum, nisi praeceptores, et quasi quidam rectores gregum, duces eorum, vel monitores alicujus sermonis, vel mentis 0467B nostrae cogitationes? Qui si pastoralis disciplinae gnari et tenaces sunt, non permittunt longius sensuum gregem vagari, et inutilibus aut noxiis inhaerere pabulis: sed provido ductore revocant, et frenos rationis admovent, atque obsistunt renitentibus. Mali autem praeceptores, vel inutilis disceptationis, permittunt eos impetu suo ferri, et in praeruptum ac periculum ruere, et culta obterere, fructuosa depasci; ut si qui sunt in eadem anima virtutum hujuscemodi fructus, eos quoque dissipent. Hinc ergo cogitationum nostrarum discordia. Cum caro repugnat adversus spiritum, et spiritus adversus carnem, non mediocris pugna est, quando ipse Apostolus vas electionis dominicae dicit: Video legem carnis meae repugnantem legi mentis meae, et captivantem 0467C me in lege peccati, quod est in membris meis (Rom. VII, 23) . Sedare hanc pugnam ipse nequiverat, et ideo ad Christum confugit dicens: Infelix ego homo: quis me liberabit de corpore mortis hujus (Ibid., 24) ? Hoc est, ne delectationibus carnis adhaeream. Quis igitur est qui his me solvat vinculis, et liberum societ Deo, sensusque ad sobrietatem animae magis detorqueat, quam ad corporis temulentiam? Sed quia inter homines tantum non potuit rectorem invenire, conversus ad Deum: Gratia, inquit, Dei per Jesum Christum Dominum (Ibid., 25) . Si fortior suis non commisit viribus, quod corpus mortis evaderet, sed auxilium quaesivit a Christo; quid nos facere oportet infirmiores? Hanc pugnam gravem esse cognovit Abraham, et ideo in principio cavendum 0467D putavit. Sapienti enim pacis est studium, imprudenti amica jurgia.

28. Non sit, inquit, rixa inter me et inter te, et pastores meos et pastores tuos; quia homines nos fratres sumus (Gen. XIII, 8) . Patruum legimus Abraham, et Lot ejus nepotem; quomodo eum fratrem appellat? Sed adverte quia causas concordiae sapiens adhibet. Unde praemisit, Homines nos sumus. Omnes autem homines unius naturae partus sunt, intra ejus concepti 0468A viscera, et uno foti atque effusi utero. Unde nobis jure quedam germanitatis velut fratres connectimur ab uno patre conditi, et una matre tamquam fratres uterini editi. Et ideo cum simus rationabilis naturae soboles, tamquam uterini nos diligere debemus amore mutuo, non impugnare ac persequi. Multo autem verius ad unam animam refertur; cujus rationabile cognatos habet, ut supra diximus (Cap. I hujus libri) , sensus irrationabiles: quod autem rationabile, virtutum habet copulam. Unde fraterna 325 quadam sibi copulantur necessitudine vitia virtutesque hominis; quia illa carnalis istae rationabilis animae sunt. Caro autem atque anima veluti quadam lege sociantur conjugii, ex quibus homo constat. Homo igitur velut portiones suas foederare 0468B debet, atque ad pacem cogere. Sed quia nemo erat tantus qui carnem vinceret; ideo, Venit pax nostra, qui fecit utraque unum, et medium parietem maceriae solvens, inimicitias in carne sua, legem mandatorum edictis evacuans, ut duos conderet in semetipso, in uno novo homine faciens pacem, ut conciliaret utrosque in uno corpore Deo, per crucem interficiens inimicitias in semetipso (Ephes. II, 14 et seq.) . Recte igitur se ut hominem infelicem dixit Apostolus (Rom. VII, 24) , qui tantum bellum intra se pateretur, quod non possit restinguere. Denique cum de una portiuncula passionum, hoc est iracundia, diceret Salomon: Melior est, inquit, sapiens forti: qui autem iracundiam continet, melior est quam qui urbem capit (Prov. XVI, 32) . Beatus igitur qui hoc bellum evaserit etiam non 0468C advena et peregrinus, sed civis sanctorum et domesticus Dei, quem in terris positum terrena non quatiant.

29. Hunc affectum servare cupiebat Abraham. Itaque ut vir pacificus ait primo: Non sit rixa inter me et inter te. Inde ait: Et inter pastores meos, et pastores tuos. Tertium posuit: Ecce, inquit, tota terra ante te, hoc est, si non potest convenire, cedo omnibus, totum cape, si de loco aut possessione dissensio est. Quod si moribus non convenit, discede a me. Quanta ante praemisit, ne cogeretur discedere? Sed etiam hoc virtutis ac disciplinae est. Dixit enim ante nos vir ex Philosophiae profectus disciplina, quatuor haec bono viro inesse: Ut elaboret primum ut omnes sibi amicos faciat: secundum, ut si non potest amicos facere, 0468D certe nec inimicos: tertium, ut si nec istud suppetit, ex sententia discedat: quartum, si quis cedentem persequatur, vindicet se, ut potest. Sed illa tria superiora in Abrahae non sermonibus nudis, sed vires operibus agnoscimus.

30. Quartum autem non ita est, quando etiam circa cedentem servavit affectum parentis; ut eum non solum non persequeretur, sed etiam captum erueret ac liberaret. Denique Apostolus cum tria illa doceat, 0469A quartum praeceptis suis solvit, quod addiderat Philosophia. Ait enim cum pacificum populum Dei informare vellet: Si fieri potest, quod ex vobis est, cum omnibus hominibus pacem habentes (Rom. XII, 18) : deinde si hoc non potest, certe, nec discordias, nec inimicitias. Ideoque addidit: Non vos vindicantes, charissimi (Ibid., 19) , in quo et tertium illud excluditur, ut vindicare nos nequaquam velimus: Sed date locum irae. Habes et quartum, ut discedas magis, et vindictam Deo committas, quam tibi exigas; quamquam et hoc secundum legem magis dictum voluit videri. Nam secundum Evangelium supra habes: Benedicite eos qui vos persequuntur (Matth. V, 44) . Habemus haec praecepta ad Timotheum in secunda epistola: Propter quam causam, inquit, admoneo te, ut resuscites gratiam Dei 0469B quae est in te per impositionem manuum 326 mearum. Non enim dedit nobis Deus spiritum timoris, sed virtutis, et dilectionis, et sobrietatis (II Tim. I, 6 et 7) . Et iterum: Tu autem, fili charissime, fortitudinem cape in gratia (II Tim. II, 1) . Habes ergo primae praeceptum sententiae ut erga omnes gratiam locet: deinde si non potest praeceptis suis omnes acquirere, caveat ne verbis aliquos exasperet, hoc est, ne inimicos faciat. Unde ait infra: Haec commoneo, testificans coram Deo, noli verbis contendere, in nihil utile, nisi ad subversionem audientium (Ibid., 14) . Servum autem Domini non oportet litigare, sed mansuetum esse ad omnes. Pulchre post pauca subjecit, et causam praestitit, quam Philosophia non vidit: Cum modestia, inquit, corrigentem eos qui resistunt, ne quando Deus 0469C det illis poenitentiam ad cognoscendam veritatem (Ibid., 25) . Ad tertium quoque illud, ut discedamus ab eis cum quibus nobis convenire non potest, habes additum, cum praecepit ut loquatur quae decent sanam doctrinam, deinde pugnas legis declinet, hoc est, primum gratiam seminet, deinde nullo litigando avertat: tertium est ut haereticum hominem post unam correptionem devitet; quia subversus est qui hujusmodi est, et delinquit, cum sit a semetipso damnatus (Tit. III, 10 et 11) . Quam argute suo judicio damnatum nostrae ultioni subtrahit, quasi indignum in quem vindicetur! David autem evidenter studium vindictae amovet dicens: Si reddidi retribuentibus mihi mala (Psal. VII, 5) .

31. Ergo mens viri sapientis ejusdem animae vel lapsus, vel irrationabiles motus studet corrigere, 0469D sibique conjungere. Potest enim fieri ut quae interdum displicent, emendentur cum gratia. Effusio patrimonii si recidatur, habet liberalitatem sine dispendio. Verecundia interdum remissior est; si confirmetur, habet et pudoris gratiam, et propositi constantiam. Commotio si temperetur, indignationis horrorem deponit, 0470A assumit laudem vigoris. Quod si emendare non potest, non exasperet intemperantia. Deprehendit ardorem libidinis quam conjugio coerceat, nedum quaeritur continentia, obrepat impudicitia. Ideoque bonorum magister: Dico, inquit, non nuptis et viduis, bonum est illis si sic permaneant, sicut et ego. Quod si se non continent, nubant. Melius est enim nubere, quam uri (I Cor. VII, 8) . Sunt aliquae mulieres immaturo destitutae maritorum obitu, et se continere nequeunt. Volo, inquit, juniores nubere, filios procreare, matresfamilias esse, nullam occasionem dare adversario (I Tim. V, 14) . Quod si aliquae deliciae delectant, et luxuriari in Christo volunt, viduitatis affectantes gloriam, germanitatem autem non custodientes, eas devitandas judicat, ut habes 0470B scriptum: Adolescentiores viduas devita (Ibid., 11) .

32. Recte igitur Abraham cum bona venia voluit nepotem dimittere, quem deflectentem a se tenere non poterat. Sic et mens bona a praecipiti et dimerso irrationabilium lapsu secernat se ac separet. Si tu, inquit, in sinistram, ego in dexteram: vel si tu in dexteram, ego in sinistram (Gen. XIII, 9) , hoc est, quae tibi in dextera sunt, mihi in sinistra sunt: et quae tibi in sinistra, mihi in dextera sunt. Viro enim imprudenti in dextera sunt, quae sunt 327 corporis: ea praefert, ea constituit in meliorem partem, divitias quoque et honores praeponit: at vero immortalitatis adipiscendae gratiam ad sinistram habet, quae sapienti ad dexteram est. Longitudo enim vitae in dextera ejus. Omnesque animae virtutes insipiens vir in sinistram 0470C ejicit: prudens autem vir has sibi ad dexteram locat; quae autem corporis, in sinistram.

33. Et levavit, inquit, Lot oculos, et aspexit omnem regionem Jordanis (Gen. XIII, 10) . Deflectentibus a vero amica jactantia est. Denique ut Abraham humilius, qui electionem obtulit: ita Lot insolentius, qui electionem usurpavit. Virtus se humiliat, extollit autem se iniquitas: qui se debuit committere maturiori, ut esset tutior. Denique eligere nescivit. Nam primo levavit oculos, et aspexit regionem, hoc est, illam rem quae non esset prima ordine, sed tertia, hoc est novissima. Prima sunt enim quae sunt animae bona: secunda, quae corporis, id est, salus, virtus, pulchritudo, formae gratia: tertia sunt, quae accidunt, hoc est, divitiae, potestates, patria, amici, gloria. 0470D Regio igitur tertio loco ponitur; est enim res habitationis.

34. Vidit igitur regionem quae irrigabatur, priusquam everteret Deus Sodomam et Gomorrham, sicut paradisus Dei, et terra Aegypti, usque dum venias Zothopa (Ibid.) . In quo nisi diligenter intendis, numquid 0471A in ea errasse eum dicere potes, quod elegit vicina Jordanis, et ea quae irrigabantur sicut paradisus Dei? Non utique secundum litteram. Sed cum Jordanis descensio dicatur, descendit qui deseruit virtutis consortium, et speciem elegit, non veritatem. Paradisus perfectae beatitudinis amoenitas est, vel animae fructuosae fundamenta, in qua sapientiae sint, justitiae caeterarumque virtutum plantaria. Terra autem Aegypti corporalem substantiam significat, cujus plantaria sunt sensus, et passiones corporis. Sicut enim vireta virtutum fontem habent Christum, et spiritalis ubertatem gratiae, quo exuberent: ita intemperantia fons quidam est passionum corporalium, quo aluntur superflua.

35. Pulchre autem ait Scriptura (Gen. XIII, 11) : 0471B elegit sibi Lot, hoc est, declinatio; quia posuit Deus ante nos bonum et malum, ut unusquisque eligat quod velit. Non eligamus ergo quod specie videatur jucundius, sed quod veritate praestet; ne cum sit nobis tributa optio ut sequamur potiora, levemus oculos inflexi falso amoenitatis decore: veritatem autem naturae velut deflexis obtutibus obumbremus.

36. Quod autem homines in Sodomis saevi erant, (Ibid., 13) , et peccatores in conspectu Domini valde, non mediocris hic est oeconomia, ut advertas mitem Deum gravi peccatorum moveri acerbitate ad ulciscendum, nec immerito non potuisse exorare Abraham Sodomitanis veniam, quia supra modum flagitiosi erant. Plerique sunt quo nequiores, eo tectiores, qui hominum subterfugiunt indaginem, ubi 0471C res sine arbitro geruntur, aut falso testimonio justus circumvenitur. Manet tamen ante Deum justus, etiamsi condemnetur 328 ab hominibus; quia Deus non judiciorum exitus, nec cum intextis nequitiae commentis negotia, sed nudam spectat negotiorum naturam. In examine autem hominum falsae opinionis error plerumque obducit vim veritatis. Manebat apud Deum Susanna pudica valde, etiam cum damnaretur adulterii; quia Deus non assertionibus falsorum testium facti examinabat fidem: sed intimae conscientiam mentis interrogabat.