Caput VIII.

Discit mens nostra in Melchisedech devotionem erga Dei cultum, in rege Sodomorum tentationem etiam postquam victa sit, adhuc metuendam, in Abrahamo contagium intemperantiae declinandum. Quare huic merces tantum post victoriam promittatur; isque posteritatis curam praeferat? Ad extremum eodem Abrahamo ab aruspicinae superstitionibus defenso, sacrificii ab ipso oblati multiplex interpretatio subjungitur.

0475B

45. De Melchisedech in tractatu morali plene diximus (Lib. I de Abraham, c. 3) , in quo et mysterium nequaquam praeteritum ac praetermissum est. Hoc loco autem satis est illud admonere solum, quod mens plena prudentiae justitiaeque devotior sit erga Dei cultum, et decimas terrae gignentia in fructibus, juxta altiorem prudentiam in eo solvat; ut perfectionem omnium sensuum atque operum suorum Deo deferat, nihil sibi arroget, quae se regere non potest, divino nisi favore fulta sit. Denique ubi se vicisse putat, tentatur atque incessitur. Hoc exprimit et docet lectio, quia semper adversum passiones corporis 0475C mens nostra tamquam in excubiis debet praetendere. Quid enim est quod ait: Rex, inquit, Sodomorum exivit obviam Abrae, et dixit: Da mihi homines, equos autem sume tibi (Gen. XIV, 21) ; nisi quod post has luxuriae victorias vis quaedam libidinis potest rationabili mentis subrepere, ut infundat ei irrationabiles passiones?

46. Sed perfectae mentis est, nihil de terrenis, nihil de corporalibus illecebris assumere, abstinere a terrenis. Ideo Abraham dicit: Nihil sumam ab omnibus tuis (Ib., 23) . Quasi contagium declinat 332 intemperantiae, quasi labem refugit corporalium sensuum, delectationes mundi rejicit, quaerens quae supra mundum sunt, hoc est, extendere manus ad Dominum. Manus operaria virtus est animae. Hanc non ad terrenae 0475D arboris pomum, sed ad Dominum extendit: Qui fecit, inquit, coelum et terram (Ibid.) , hoc est, intelligibilem et visibilem substantiam. Intelligibilis enim οὐσία coelum est: visibilis vel sensibilis substantia terra est. Ergo significat quod virtutem animae 0476A suae ad superiora extendat; ut ex illa intelligibili substantia theoreticae vitae induat altitudinem, spectans non illa quae videntur, sed quae non videntur, hoc est, non terrena, non corporalia, non praesentia, sed incorporalia, aeterna, coelestia: de ista autem visibili substantia operatoriae atque civilis disciplinae capessat gratiam.

47. Subtexuit his oraculum Domini dicentis: Noli timere, Abram, ego protegam te, merces tua multa erit valde (Gen. XV, 1) . Quaero cur post belli eventum? Spondendae mercedis locus nunc erat. Minus enim mirabile faceret, si secutus promissum Dei esset hostem adorsus. Victoriae securus processerat ad triumphum magis invitatus, quam promptus ad gloriam, vel ad ulciscendum pietatis dolorem paratus. 0476B Propositum piae mentis mercedem non expetit, sed pro mercede habet boni facti conscientiam, et justi operis affectum. Angustae mentes invitentur promissis, erigantur speratis mercedibus: bona mens quae sine responsi coelestis syngrapha certamen arripuit, geminae laudis fructum acquirit sibi; ut et confidentissimae fortitudinis, et plenissimae devotionis gratiam locet. Quod de sancto Abraham aestimari convenit; quia et divinum favorem non despici se justis duxit doloribus, et hostem perculit despectu periculi, quod gloriose sibi pro ultione pietatis subeundum putavit. Dei quoque in eo praedicatur justitia, qui remunerationem piis mentibus non ex necessitate promissi, sed ex aequitatis suae contemplatione largitur, judicans dignum fore quod hi qui militant sine aliqua 0476C mercedis humanae remuneratione repositum habeant praemium in ejus bonitate, cui devovendas animas suas aestimaverint. Simul quia adoreis bellicis ex usu ipsius victoriae, aut hominum gratia paratum est praemium; pietatis autem, et parcimoniae, puritatis, caeterarumque velut privatarum virtutum a Deo solvitur. Quae manifesta sunt hominibus, ipsi remunerantur. Non omnia autem manifesta, sed alia manifesta, alia incerta, et maxime occulta cordis. Unde et ille ait: Incerta et occulta cordis manifestasti mihi (Ps. L, 8) , quorum spectator et scrutator Deus est. Non ergo magnam mercedem promisisset Abrahae, nisi puram animam ab omni contagione delictorum judicasset.

48. Sanctae tamen et propheticae mentis cura major posteritatis perpetuae est. Partus enim sapientiae 333 0476D et fidei haereditatem desiderat. Ideo ait: Quid mihi dabis? Ego autem dimittor sine filiis (Gen. XV, 2) . Ecclesiae sobolem desiderabat, eam successionem petebat quae non esset servilis, sed libera: non secundum carnem, sed secundum gratiam. Ideoque hujusmodi 0477A responsum divinum resultavit, quo edoctus audivit: Respice in coelum, et numera stellas, si potes numerare. Et dixit, sic erit semen tuum. Et credidit Abram Deo, et reputatum est ei ad justitiam (Gen. XV, 6) . Quid credidit? Hoc est, non solum multitudinem populorum in Christum credentium, sed etiam coelestis gratiae splendorem, et resurrectionem vitae immortalis soboli Ecclesiae deferendam. Quid est autem quod ait: Eduxit eum foras (Ibid.) ? Tamquam foras educitur propheta, ut exeat fores corporis, et angustias carnis operientis, ac Spiritus sancti infusionem, et velut quamdam descensionem videat. Oportet nos quoque exire ex his diversorii nostri angustiis, mundare animae nostrae locum ab omni inquinamento, projicere sordes malevolentiae, si volumus 0477B spiritum recipere sapientiae; quia in malevolam animam non introibit sapientia. Credidit autem Abraham, non auri, non argenti illectus testimonio: sed quia corde credidit ad justitiam. In quo probatum est ejus meritum, in eo persolutum est praemium.

49. Denique statim fidei ejus testimonium Dominus dedit dicens: Ego sum Dominus Deus tuus qui eduxi te de terra Chaldaeorum, ut darem tibi terram hanc, ut haeres esses ejus (Gen. XV, 7) . Et quia deposuerat Abraham studium Chaldaeorum, quaerit nunc: Quomodo, inquit, intelligam quia haeres ejus sum (Ibidem, 8) ? Hoc est, jam divinationes magorum repudiavi, doce me quomodo sciam me futurum terrae ejus haeredem. Qui quaerit quomodo sciat, non dubitat, manifestante Deo, cognoscere se posse: sed formam 0477C vult acquirendae cognitionis advertere. Nam et in Evangelio Maria cum audisset ab angelo quia virgo paritura esset filium, respondit: Quomodo fiet istud quoniam virum non cognovi (Luc. I, 34) ? Et jure respondit, hoc est: Cum id quod naturae est, non suppetat, quia non solet parere quae viro non fuerat copulata, quaero quomodo praeter instituta naturae possim virgo generare?

50. Dixit autem illi Dominus Deus: Sume mihi vitulum trimum, et capram trimam, et arietem trimum, et turturem, et columbam (Gen. XV, 9) . Praeterirem hujusmodi interpretationem sacrificii, nisi quibusdam scrupulum hinc nasci adverterem, eo quod aruspicinae quaedam scribi videatur solemnitas; quod post immolationem divisa sunt animalia, et contra 0477D faciem alterutrum posita, et consedit illis Abraham. Sed si vim interrogationis praemissae et futurae responsionis consideremus, advertere poterimus spei 0478A nostrae et fidei 334 convenire hujus sacrificii disciplinam. Vitulus enim aratorium animal est, deditum terreno labori. Capra ad aquarum similitudinem per aenigmata figuratur, eo quod αἴξ graece παρὰ τὸ αἴσσειν nomen acceperit, ab eo quod est impetu ferri. Sic enim currit sicut et aqua. Possumus vel de fluviorum sono, cursu, vel maris violentis aestimare fluctibus. Aeri autem comparatur aries, quia omnibus animantibus utilius hoc animal generi esse humano reperitur; quandoquidem et vestis nobis usum exhibet, sicut aer hujus spiritus vitalem nobis ministrat substantiam. Unde et hunc ordinem factum puto, ut prius diceret: Sume mihi vitulum et capram, et tertio loco diceret arietem; eo quod prima illa, hoc est, vitulus et capra terris et mari materialibus 0478B comparentur elementis, et quia feminea dicantur: at vero aries masculum quoddam animal est, vehemens natura, et violentum cornibus. Similiter autem aeris hujus spiritus vitalis est, ut masculus auctor et causa gignentium, movens terrarum genitalia, et velut quadam se miscens copula. Aliud ergo ad terram, aliud ad mare, aliud ad aerem vitalem mystice figuratur horum trium animantium genus.

51. Haec traditio naturalis est: sed moralis etiam concurrit et suppetit. In omnibus enim hominibus caro, sensus, et verbum est. Caro nostra vitula est: laborat, ut serat; laborat, ut colligat; laborat, ut pariat; innumeris fatigatur laboribus. Unde et Graeci δάμαν dixerunt vitulam ἀπὸ τοῦ δαμᾶσθαι μὲν αὐτήν; eo quod dometur injuriis. Masculorum boum labore, aratro, et 0478C jugo fungitur, femineos partus repraesentat cum multo ubere. Caro quoque nostra vitae istius subjugatur necessitatibus, crebris quatitur doloribus, et multarum aerumnarum quodam curvata partu senescit. Jam illud quis ignorat, quod vehementior sit virtus animae, cui velut nupta adhaeret in istius vitae cursu corporalis substantia? Sensus autem nostri caprarum modo velut saltu quodam exsiliunt, et pascuntur praeruptioribus, impetu suo ipsi commotiones excitantes animae, et concutientes eam. Ad omnem occasionem praesto sunt, vel occursu femineae pulchritudinis, vel odore suavitatis alicujus. Auditu pariter et factu moventur velociter, quibus etiam animae inflectunt constantiam, et velut a natura sui alienant eam. Unde et plerique ἀφορμήν dictam putant, quia ὁρμή impetus dicitur; 0478D eo quod ex quodam impetu sensuum, inflexionis atque alienationis nostrae causa, nascatur. Feminei autem sexus speciem habet, ut etiam sensus nostri 0479A αἰσθήσεις graece dicuntur femineo vocabulo. Effetarum modo animantum cito vacuantur, ubi partus suae generationis, delectationisque effuderint, et iterum 335 excitatis cupiditatibus novos referunt impetus.

52. In ariete vero verbi ac sermonis nostri habetur similitudo, quod sit vehemens, sicut et sermo noster efficax operationis, et quadam ornatus nostri et tegminis causa sit. Aries per usum vestium ordine quodam gregem ducens, sicut ordo quidam vitae ususque nostri verbo explicatur. Arbitror autem quod illud verbum magis intelligere debeamus, quod est Verbum Dei, cum quo aries iste habere videatur non mediocrem cognationem. Quod Verbum nos vere tegmine velleris sui vestivit, et in domum introduxit aeternae salutis. Qui se pro nobis immolandum obtulit, 0479B qui tamquam ovis ad victimam ductus est, et sicut aries coram tondente se sine voce, sic non aperuit os suum (Esai. LIII, 7) . Ex quo ordinem quemdam substantiae habemus et sacrae redemptionis, quod per ipsum conditi ac redempti sumus. Duplex igitur causa per Verbum naturalis et moralis: naturalis qua condidit, moralis qua redemit. Philosophia quoque geminam speciem sui constituit in verbo, naturalem et moralem. Rationabilis enim utriusque portio est. Naturalem secundum mundi creationem, quam verbo assignat: moralem secundum justitiam, et aequalitatem vivendi, cujus vita et ratio de verbo.

53. Qua causa cum dies quadraginta complerentur ex Mariae virginis partu, tulerunt Dominum nostrum Jesum in Jerusalem, ut offerrent Domino secundum 0479C legem, et ut darent hostiam par turturum, aut duos pullos columbarum (Luc. II, 22 et seq.) ; eo quod in columba spiritalis gratia sit, in turture incorruptae generationis natura, vel immaculati corporis castimonia. Merito ergo ad sacrificium jubentur post arietem turtur et columba sumi ut verbo adhaerere intelligas incorruptam castimoniam, et spiritalem gratiam. Et hoc ipso quidem quod aves posuit, intelligere possumus coelestium meritorum volatus. Sunt enim volucres coeli quae veniunt et habitant in ramis ejus arboris quae de grano sinapis surrexerit, cui coelorum regnum comparatur (Matth. XIII, 32) . Et Ezechiel apertos sibi coelos dicit, et vidisse inter alia etiam rotam unam super terram conjunctam animalibus quatuor (Ezech. I, 15) . Et infra: Audiebam, 0479D inquit, vocem alarum eorum, sicut vocem aquarum multarum, et vocem sublimis Dei; et cum irent, ut vox verbi, sicut vocem castrorum (Ibid., 24) .

0480A 54. Unde quidam ad libros philosophiae derivarunt, eo quod ipsum coelum volucri simile sit. Denique Plato currum volucrem dixit esse coelum, ex eo quod propheta dixerat: Cum irent animalia, ibant et rotae conjunctae illis; et cum elevarent se animalia a terra, elevabantur rotae (Ibid., 21) . Sed propheta non coelum ipsum avem dixit, sed aves esse in coelo. Denique et David ait: Coeli enarrant gloriam Dei (Psal. XVIII, 1) , hoc est, potestates coelestes; velut cum spectatur pulchrum elementum, praedicatur operator. Animam autem describit propheta, cujus motus sunt quatuor velut equi, λογιστικὸν, θυμητικὸν, ἐπιθυμητικὸν, διορατικὸν. Haec 336 animalia quatuor, id est, homo λογιστικὸν, leo θυμητικὸν, vitulus ἐπιθυμητικὸν, aquila διορατικὸν. Ideo ratio praemissa est, ut reliqua 0480B rationem sequantur. Ideo cum homine a dextris est leo, id est, cum ratione commotio a dextris est. Ista animalia quando elevantur, elevantur etiam rotae. Rota autem vita est super terram, qua vivimus. Si animae nostrae motus quatuor elevantur, elevatur et vita nostra. Ideoque addidit: Quoniam spiritus vitae, inquit, erat in rotis (Ezech. I, 20) . Anima ergo magis currus est, quae ait in Canticis canticorum: Posuisti me currus Aminadab (Cant. VI, 11) , id est, Domini nostri. Non ergo philosophiae traditioni descriptio concurrit prophetica. Denique vocem alarum audisse se dicit propheta. Istae alae virtutes sunt quae maximo et duplici plausu prudentiae, fortitudinis, temperantiae, justitiae suavem decorem, vitae cantilenam resultant. Plato autem dulces quosdam 0480C sonitus siderum mutuavit spherae coelestis generari conversione, famam magis et pompam, quam veritatem secutus. Nam licet Origenes quoque noster, hoc est, ecclesiastico vir officio deditus, planetarum stellarum quamdam inenarrabilem motu harmoniam esse suavissimi illius soni coelestis asserat, tamen etiam ipsum plurimum indulgere philosophorum traditioni pleraque ejus scripta testantur; quod eo scripsi, ut et ab aruspicinae et a philosophiae traditione sacrificii istius interpretationem secernerem. Velint alii doctrinam probare suam, ego juxta Apostolum timidus malo, quam doctus videri, qui ait: Videte ne quis vos depraedetur per philosophiam et inanem seductionem secundum traditionem hominum, secundum elementum hujus mundi, et non secundum 0480D Christum (Coloss. II, 8) .

55. Quod autem ait: Divisit Abraham corpora, et consedit illis (Genes. XV, 11) , ne quis extispicium 0481A putet, aruspicina verba esse non nego; sic enim audio: sed divisionem corporum quadrupedum, cum lectio factam astruat, non factam avium, utique si inspectio fuisset istorum, etiam avium facta esset divisio, ut fieret inspectio. Quid si fidei nostrae hoc convenit? Et ideo quod supra aruspicinam verbi nobis dat traditio requiramus. Diximus supra quia in vitula terram accipimus, in capra aquam, in ariete aerem, quod ipso nomine colligitur, quod trima ad sacrificium sumi jubentur; quia terra ipsa inter tres dividitur species sui; aut enim continens, aut insula, aut peninsula est: aqua ipsa in tria, quia aut mare est, aut fluvii, aut lacus; nam fontes, aut putei privata negotia nequaquam digna divisione generali et publica; putei latent, fontes aliis originem praestant. 0481B Aer quoque habet divisiones temporum veris, aestatis, autumni, hiberni; et haec mundana divisio est. Quo hoc proficiat? Ut cognoscamus Deum esse horum auctorem moderatoremque omnium, qui omnibus ordinem rebus dederit, et ea divisione distinxerit, ut his colligas posse tibi Deum conferre quae pie postulas, et quae spondet implere.

337 56. Itaque Abraham quia promittenti Domino terrae haereditatem responderat: Unde cognoscam quia haeres ero terrae hujus (Gen. XV, 8) , per illas species hostiarum informatur, ut credat Deum esse supra mundum, qui universa quae mundi sunt provida distinctione diviserit: sed ea quae sunt divisa resolvi postea, ea autem quae non sunt divisa (aves enim, hoc est, turturem et columbam non divisit) numquam 0481C resolvi; fides enim manet integra, quae columbae more in sublime subrigitur, lustrans superna, et spiritalibus alarum remigiis coelum circumvolans. Turturi quoque mens illa confertur, quae avis usu istius secretis alitur, intelligibilem illam et indivisam quaerens Trinitatis substantiam, refugiens plebem quamdam creaturarum et corporeae se non miscens congregationi, atque ab omni passionum labe secernens. Hoc sacrificium de te poscitur. Qui tales offert hostias, fidem et castimoniam mentis, simplicitatis gratiam, charitatis et pacis affectum, ipse se beatae illius terrae agnoscit haeredem: sicut etiam Dominus apertius in Evangelio declaravit dicens: Beati pacifici, quoniam ipsi possidebunt terram (Matth. V, 4) .

0481D 57. Accipe aliam divisionem. Caro quoque nostra ipsa Dei ordinatione divisa habet membra omnia. Duo oculi sunt, binae aures, duae genae, nares divisae, dentium geminatus ordo, ubera, scapulae, manus, latera, femora, genua, crura, pedes; nonne bina omnia, ut subnixa geminatis subsidiis omnia nostra obire videantur officia? Anima etiam divisionem suarum patitur portionum. Nam διορατικὸν, hoc est, 0482A superiora, quasi oculi quidam contrarii, rationabile est et irrationabile. Rationabile ipsum dividitur circa mentem et sermonem. Sensibile ejus in auditum et visum, quibus vitae hujus cumulatur gratia. Nam odor et gustus vitalis usus videntur necessarium praebere ministerium. Nares jugi flatu aspirationem recipiendo vitalem, continuato quodam substantiam hominis cibo pascunt. Gustus autem potu epulisque generatur. Quintus vero sensus, hoc est, tactus, velut admixtus est illis quatuor. Odor et gustus quaedam magis alimenta sunt corporis, quibus hujus carnis militia subsistit. Visus vero et auditus mentem adjuvant. Hae sunt divisiones quae secundum carnem nostram animamque a summo operatore divisae sunt.

58. Unde oportet nos colligere quia etiam iste 0482B mundus velut per membra quaedam gemina, et tamquam ἀντιπρόσωπα distributus est: terra in montes et in campos; ut sunt partes nostri corporis elatiores aliae, aliae planiores. Eminent scapulae, et pedum superiora, vel manuum: latera vero et inferiora cervicis, velut valles trita et concava. Quod et de vola manus intelligere licet. Nam in ipso calcaneo pedis eminere alia, media autem sinuata esse quis dubitat? Aqua in mari salsa, in flumine dulcis, vel in fontibus. Est aer hiberno frigidus, veris mensibus temperatus, calidus aestate. Ergo ista divisit operator. Mentem autem nostram, quae modo avium, virtutum 338 diversarum et vigoris sui vecta remigiis, super coelum evolat, non divisit; quia Trinitati adhaeret dividenti omnia, soli indivisae. Unde philosophi 0482C superiorem mundi hujus substantiam quam aethera vocant, non ex caeterorum elementorum volunt admixtione constare: sed splendidam, et multo refulgentem lumine, quae non terrae sordidum, nec aquarum humidum, nec aeris nebulosum, nec ignis ipsius rutilum quidquam recipiat, ex quinta quadam οὐσίᾳ esse asserunt, et velut volucrem mundi hujus mentem velociorem purioremque esse caeteris partibus. Nam aliae mixtae sibi et concretae sunt. Nos autem nihil materialis compositionis immune atque alienum putamus, praeter illam solam venerandae Trinitatis substantiam, quae vere pura ac simplex sincerae impermixtaeque naturae est: quamvis aliqui putent de illa quinta οὐσίᾳ lucem esse clariorem, de qua dixerit David quod Deus sit circumdatus lucem 0482D sicut vestimentum (Ps. CIII, 2) . Et Apostolus scripserit de ipso omnipotente Deo, quod solus habeat immortalitatem, et lucem habitet inaccessibilem (I Tim. VI, 16) .

59. Qua autem ratione dixerit quod aves descenderint supra divisa corpora vitulae, caprae, atque arietis (Gen. XV, 11) , non facile reperio, nisi quod omnia terrena, maritima, atque ipsa aeria plena 0483A sunt insidiarum ac perturbationum. Videntur enim aves istae cibi causa descendisse supra corpora. Naturaliter autem violentiores potioresque viribus super infirmiores irruunt, et quasi mortuis corporibus incumbunt, ex improviso frequentius irruentes: vel, quod verius puto, quia princeps mundi hujus, et volucres coeli, spiritualium nequitiae quae sunt in coelestibus, eos qui mundana sollicitudine curaque divisi sunt, gravi motu incessant, et velut cadavera mortuorum dilacerent dente aspero. De his enim dictum est: Relinque mortuos sepelire mortuos suos (Luc. IX, 60) ; quia sunt de regno diaboli qui in seipsum divisus est. Qui autem sunt de regno Dei, quibus dicit Jesus: Regnum Dei intra vos est (Luc. XVII, 21) , hi non sunt divisi, quia adhaerent Deo; quoniam qui 0483B adhaeret meretrici, unum corpus est: Erunt enim, inquit, duo in carne una. Qui autem adhaeret Domino unus spiritus est (I Cor. VI, 16 et 17) . Isti ergo non sunt mortua corpora; ut volucres coeli comedant eos, sed sunt spiritus; facit enim Deus angelos suos spiritus. Denique supra columbam et turturem non descenderunt, quia divisae istae aves non erant. Non sunt enim divisi justi quibus dicitur, ut sint simplices sicut columbae (Matth. X, 16) . Ideoque dicit David, quia et passer invenit sibi domum, et turtur nidum sibi ubi reponat pullos suos (Ps. LXXXIII, 4) . Haec spectabat Abraham, haec profundo et spiritali considerabat intuitu.

60. Ideoque scriptum est: Consedit illis Abram (Gen. XV, 12) , non quasi aruspicinae, sed quasi coelestis 0483C revelationis interpres, signa divinae operationis explorans. Mens enim directa ad Christi gratiam videbat hunc mundum plenum esse iniquitatis, quae velut a summo coeli volaret, et opprimeret infirmos terrae: pudicitiam autem, fidem, sinceritatem nullis esse obnoxias passionibus: 339 avaritiam vero, et sollicitudines saeculi quibus suffocantur qui habent voluptates divitiarum, dilacerari ac dividi. Unde et divitiae dictae sunt curae et cogitationes mundi hujus (Matth. XIII, 22) ; quod mentem dividant, atque in diversum scindant, et in partes trabant, nec sinant incorruptam esse et integram. Vir ergo pacificae mentis considebat, et considerabat quatenus prohibere cominus posset ea mala, quae hominibus invehuntur; mens enim sapientis viri ac justi mederi 0483D studet humanis casibus, et prohibere ac resecare animarum nostrarum labores.