In Librum De Elia Et Jejunio Admonitio, Ubi nonnulla de jejunio Quadragesimali Mediolanensis Ecclesiae, ac de conviviis super sepulcra martyrum celebratis inferuntur.

Legenti hunc librum haud difficile fuerit tres in eo partes animadvertere. In prima, eaque praecipua, de jejunio agitur, et potissimum de Quadragesimali quod festa paschalia antecedit. Primo itaque illud Ambrosius asserit (Cap. 1) quamdam esse pugnam, cujus beneficio victoriam crucis, et Dominicae resurrectionis tropaeum reportamus; in hoc autem praelio ipsum Dominum, ut nobis traderet pugnandi artem, et vincendi gratiam impertiret, praecurrere voluisse. Postea quanta jejunii virtus sit, brevi dinumeratione prodigiorum quae ipsius ope ab Elia patrata memorantur, aperit (Cap. 2 et 3) . Verumtamen cum jam multos libros de Eliae gestis scripsisset, pluribus de illo se disputaturum negat (Cap. 3, num. 5) , contentus nobis suasisse ut eumdem in sacro quadraginta dierum jejunio imitemur.

Sic quasi praefatus de jejunio propius ad argumentum suum accedit. Ostendit (Cap. 4) eamdem esse jejunii ac mundi antiquitatem: legem abstinentiae ante caeteras a Deo latam, qua violata Adamus nuditatem cognoverit suam: declarat (Cap. 5) Noachi exemplo ignotum ad id temporis fuisse vini usum: Abraham in convivio suo Angelis ipsique adeo mundi totius Domino vinum non ministrasse: Moysen denique populo solam aquam per miraculum suppeditasse in deserto. Ad haec nobis eumdem illum Moysen, Elisaeum, Danielem, aliosque praestantissimos viros qui propter jejunium celebrati sunt, proponit (Cap. 6 et 7) . Hinc venitur (Cap. 8, 9 et seq.) ad jejunii utilitates, eisque magno numero recensitis intemperantiae ac luxus incommoda, turbae, dispendia opponuntur. Neque vero illud praetermittitur (Cap. 10, num. 34 et seq.) , jejunii opera nos ad mysticae mensae, hoc est, eucharistiae societatem admitti. Haec sanctus Antistes praecipiendo qua ratione nos jejunare oporteat concludit (Cap. 10) .

Secunda parte Ambrosius in sui temporis intemperantissima convivia invehitur. Describit (Cap. 12) primo vulgarium et vilissimorum hominum compotationes atque ebrietates. Deinde ad epulas potentium et fortissimorum adolescentium transit (Cap. 13 et seq.) . Et quo eorum temulentiam magis odiosam reddat, expressas ac velut spirantes ipsorum imagines ob oculos ponit. Perstringit (Cap. 17, num. 64) etiam modos quosdam bibendi adeo stupendos, ut nisi illis nostrae aetatis ganeones insania sua fidem facerent, ferme viderentur incredibiles. Postremo feminarum quoque objurgat (Cap. 18, num. 66) vinolentiam, qua illae percitae Baccharum instar per urbis compita discurrebant, eaque perpetrabant, quae non ipsis magis, quam spectatoribus essent perniciosa.

In tertia parte opportunitatem verborum Isaiae, quae in Ecclesiae eodem die lecta fuerant, arripiens docet (Cap. 19) hanc mensae licentiam vitiorum omnium, et ipsius quoque avaritiae qua per fas et nefas sumptus luxuriae corraduntur, seminarium ac matrem esse. Attamen ex sequentibus Isaiae verbis probat (Cap. 20) clementissimum juxta ac peritissimum medicum esse Deum, qui salutem ad opem suam perfugientibus restituet. Et quo vehementius ad id impellat auditores, extremum judicium, cujus mentionem in prophetica lectione audierant, illis in memoriam revocat (Cap. 21, num. 77) . Huc addit (Ibid., num. 79) athletas nos esse quibus in ultimo illo die corona neganda sit, nisi generoso animo certaverimus. Tum conversus ad catechumenos viam ipsis ad perpurganda vitia planiorem securioremque suppetere demonstrat (Cap. 22, num. 83) , baptismum videlicet quo tamquam sacro quodam igne universae sordes consumuntur. Verum cum minime deessent, qui ut majori licentia in flagitiis suis perseverarent, 0695 sacramentum illud in exitum vitae differebant, acriter eos reprehendit (cap. 22, num. 84) , mortemque dum procrastinantur, ingruere commonefaciens, eosdem ne comperendinatione sua Cainum potius quam Abelem in sacrificio offerendo aemulentur, absterret (Ibid., num. 85) .

Tametsi tribus partibus, ut supra declaratum est, constet hic liber; tamen quia illarum potissima est ea in qua agitur de jejunio, quod argumentum Eliani jejunii occasione susceptum fuit, ideo de Elia et jejunio inscribitur. Hunc titulum omnes mss. prae se ferunt, excepto quod aliqui Eliae nomen praetermittentes exhibent tantum, Sermo sancti Ambrosii de Jejunio.

Divi Basilii homiliam qua populum suum ad jejunium Quadragesimae alacriter suscipiendum adhortatur (Homil. de jejunio) , quisquis cum hoc Ambrosiano tractatu contulerit, inde cum plura in hunc esse translata facile intelliget. Verumtamen hic quoque morem suum retinet S. Doctor, nimirum modo addit, modo resecat, quaedam transponit, alia cum res id poscere videtur, amplificat.

Similiter animadvertere est Ambrosium in ultimis duabus hujusce lucubrationis partibus nonnulla quae plebis suae moribus accommodarit, mutuatum esse ex duabus aliis Basilii Magni homiliis, quarum altera quae contra intemperantiam ipso sacri Paschatis die committi solitam scripta inscribitur in ebrietatem et luxum, altera ad baptismum exhortatio est.

In hoc itaque libro non pauca reperias, quae ad Mediolanensis Ecclesiae consuetudines pertineant. Haec inter observatione praecipua dignum videtur quod memoratur de jejunio Quadragesimae. Quadragesima, inquit vir sanctus, totis praeter sabbatum et dominicam jejunatur diebus. Docet quidem Augustinus (Epist. 36. ad Casul., num. 32; et epist 54, ad Januar., num. 3) sabbati dies jejunari non solitos Mediolani, quemadmodum Romae jejunabantur; sed ejus testimonium generale est. At vero hic Ambrosii locus aperte prodit ne Quadragesimae quidem sabbatis illic fuisse jejunatum. Verumtamen sabbatum sanctum sive Paschatis vigiliam inde excipimus; hic enim sic ab omnibus, ut loquamur cum Augustino (Epist. 56, num. 31) , jejunatur, ut etiam illi sabbati jejunium devotissime celebrent, qui caeteris per totum annum sabbatis prandent. Quae cum ita sint, Mediolanenses tantum XXXI dies jejunabant, cum jejunium suum non nisi feria secunda post primam dominicam in Quadragesimo exordirentur. Neque enim est quod vox Quadragesimae quemquam moveat; siquidem in aliis quoque Ecclesiis, ubi jejunia non maturius incipiebant, non amplius XXXVI diebus jejunabatur; quos, ut ait Gregorius Magnus (Homil. 16 in Evang.) , et post eum alii multi, quasi anni nostri decimas Deo damus. Quin etiam recenti memoria S. Carolus in prima sua synodo statuit hoc jejunium non prius incipiendum Mediolani, iisque dioecesis illius partibus, ubi ex D. Ambrosii instituto divina officia celebrantur.

Hoc in opere nihil contineri praeter sermones quos Ambrosius ad plebem suam, partim e catechumenis, partim e baptizatis compositam habuit, extra controversiam est. Dubitari autem potest illosne ineunte an exeunte Quadragesima habuerit. Enim vero quod dicit: Et tu dedisti nomen tuum ad agonem Christi, subscripsisti ad competitionem coronae (Cap. 21, num. 79) ; id quidem significare videtur verba fieri ad Competentes qui jam ad baptisma, ad quod non nisi sub exitum Quadragesimae inscribebantur, nomen dedissent. At e contrario eosdem sermones ante initum sacrum hoc tempus pronuntiatos esse apertius testantur illa primi capitis verba: Canamus tuba tamquam in praelium progredientes . . . certamen imminet . . . certamen nostrum jejunium est (Num. 1) . Tum praeterea Christi exemplum ibidem propositum, aliaque sequentibus capitibus subjecta satis confirmant id sancto Praesuli consilii fuisse, fideles ad suscipiendum illud jejunium praeparare. Quod igitur de subscriptione ad competitionem coronae dicitur, id explicari potest de omnibus in universum Christianis, quibus jam inde a libri exordio victoriam atque tropaeum erat pollicitus. Sed forte licebit etiam utramque opinionem conciliare, si opus illud tribus concionibus constare dixerimus, e quibus Basilianarum instar diverso tempore habitis Ambrosius postea librum confecerit: quod eum etiam alibi non semel factitasse videbimus.

Verum multo majoris difficultatis res est statuere quoto anno eaedem illae conciones assignandae sint; et ut loquamur ingenue, vix quidquam certi quod ad hanc cognitionem conducat, e lectione istius libri erui potest. Nihilominus tamen si quid petitis ex ipso conjecturis fidere permittatur, cognoscimus jam tum libros plurimos de Eliae gestis scripsisse Ambrosium (Cap. 3, num. 5) : proindeque ipsum tunc temporis non paucos in episcopatu annos peregisse necesse est. Quousque autem producendi anni illi sint, non aliunde melius colligere posse nobis videmur, quam ex mentione psalmorum atque hymnorum, quorum cantum ab ipso per Justinae persecutionem, hoc est, anno 386, in Mediolanensi Ecclesia institutum constat (Cap. 15, num. 55) . Itaque dicendum esset hunc librum scriptum non fuisse ante reditum Valentiniani junioris Mediolanum, quam in urbem una cum Theodosio post exstinctum Maximum tyrannum, id est, anno 389, reversus est. Nec alia forte de causa referuntur militares viri suis in propinationibus dictitare: Opto salutem imperatorum (Cap. 17, num. 62) .

Unum est quod nobis remoram possit injicere, scilicet conviviorum quae Christiani olim super martyrum sepulcris celebrabant, facta mentio (Ibid.) . Etenim ea consuetudo ante annum a nobis designatum videtur studio sancti Antistitis fuisse antiquata; quandoquidem ab Augustino traditum est (Lib. VI Confess., cap. 2, num. 2) beatam Monicam, cum Mediolanum anno 384 venisset, sobrium prandium more suo super sacros tumulos ferre voluisse, at fuisse eam ab ostiario quem idcirco ibi constituerat Ambrosius, prohibitam. Unde admodum verisimile est consuetudinem hanc ad quam abolendam tanti episcopi cura vigilabat, non diu post illa viguisse. Ad haec discimus ex duabus sancti Augustini epistolis (Epist. 22, num. 4, et epist. 29, num. 10) , quarum altera in ultimo 0697 editione primum in lucem prodiit, usum illum aut verius abusum anno circiter 391 vigilantia bonorum episcoporum, inter quos haud dubie non postremo loco numerandus est Ambrosius, per universam ferme Italiam excisum profligatumque fuisse. Verumtamen haec opinioni nostrae parum officiunt; si enim quibus verbis Ambrosius utatur, consideremus, nullo negotio deprehendemus illum non ea vehementia dicere, qua contra vitium praesens ac vigens disputasset, neque sibi temperaturum fuisse, ut dum alia intemperantiae genera tam acriter debellabat, illud unum tam levi brachio oppugnaret. Quapropter a fide neutiquam abhorreat si dixerimus sanctum Praesulem obiter ista perstrinxisse, quod imprudenti zelo privati quipiam convivia hujusmodi frequentarent: aut forte ipsum indicare voluisse Romanam Ecclesiam, ubi eadem consuetudo etiamnum ut memorabili Pammachi exemplo demonstratur, vim obtinebat.

Ad extremum hic addi potest vix ullum ex Ambrosianis operibus in editionibus hoc tractatu magis depravatum exstare: sed eum a nobis magna cura ad mss. codices bonae notae, atque in primis ad Colbertinum qui ante mille annos videtur exaratus, exactum castigatumque fuisse.

 

 

0697B