CAPUT IV.

De solutione dubitationis, quae est in his

quae feruntur expulsa. Sed quia jam diximus in praecedentibus, quod aliquis motus est unus et continuus, et diximus quod non potest esse medium inter motorem et id quod movetur ab eo, oportet nos movere dubium de his quae feruntur localiter per medium motu violento, quem expulsionem vocamus supra in septimo. Hanc enim dubitationem, antequam determinemus de primo motore, oportet nos determinare: quia forte aliter instaretur nostrae determinationi per ea quae videntur accidere in, motibus expulsionis. Potest enim aliquis dubitare et dicere, quod si ea quae moventur de aliquo moventur extrinseco sibi conjuncto per tactum, quaecumque ipsa se movent, sicut animata, quomodo potest esse quod aliqua tunc moventur continue non existente aliquo movente, quod continue tangat ea quae moventur, sicut sunt projecta et sagittata? Si autem dicatur, quod in talibus motibus non est nisi unum primum movens, sed est et aliud movens a primo movente, sicut aer qui movetur a manu et chorda, et movet lapidem vel sagittam projectam: tunc adhuc videntur sequi impossibile: quia supra determinavimus, quod quando primum movens quod non contingit motum, non movet, tunc non convenit moveri ab aliquo secundorum moventium, sed potius secundum ea quae sunt determinata convenit simul omnia moveri primo movente, aut simul omnia quiescere, cum primum movens quiescit: aut etiam si facit sicut lapis dictus magnes movere quod movet, tunc adhuc videmus quod primo non. movente, nihil movet secun- dorum moventium: quia licet lapis magnes moveat acum, vel aliud ferrum, et aliud motum a magnete moveat aliud, tamen subtracto magnete primo lapide a primo ferro moto per lapidem, ferrum quod secundo movet, non movebit: et sic adhuc sequitur, quod primo non movente non debet manere motus projectionis, et universaliter omnis expulsionis: et hoc nos non videmus accidere: quia manu quiescente et chorda arcus stante quieta, adhuc movetur lapis vel sagitta. Ex hoc videtur adhuc, quod ad hoc quod sit motus continuus, non oportet motorem movere continue: et sic superius habita doctrina tota est vana et nulla, ut videtur.

Sed ad hoc dicendum est, quod necesse est dicere et concedere, quod primum movens non continue movet, sed potius motu suo facit et agit virtutem et robur suum in hoc quod possibile est suscipere vim et robur suum, quod est aer, aut aqua, aut aliquid talium, quod aptum est de facili moveri et movere, sicut nubes vel nebula, vel caetera corpora quae sunt media inter aquam et aerem. Talia autem corpora sunt, quae tria maxime in seipsis habent, quorum unum est, quod nullius sunt figurae determinatae: quia per hoc sunt omnis figurae susceptibilia: et tunc necessario erunt humida, sicut aqua et aer. Secundum est, quod talia sunt, quorum una parte mota non necesse sit aliam partem moveri: et hoc habent ista corpora in quantum sunt spiritualia: sic enim accidunt corpori quod projicitur in ipsa: et tunc una pers inundat supra aliam, et expellit una aliam donec cessat violentia, sicut videro possumus in lapide projecto in aqua, qui circulum aquae a se expulsae facit, et ille alium majorem, et sic circuli crescunt donec deficit violentia multitudine media. Et quod quidem cedunt aer et aqua corpori in se projecto, hoc habent in quantum corpus: quia duo corpora non possunt, esse simul in eodem loco. Quod autem pars inundat supra partem et non

extendat eam continue, hoc est in quan- tum est spirituale corpus aliquo modo: quia si esset terminatum, pars extenderet partem usque ad. sircumferentiam ultimam caeli: et tunc tumultuaret coelum ad jactum lapidis in aerem vel in aquam: et hoc est inconveniens: et ideo pars stat supra partem et cessat motus. Tertium autem est vicinitas talium corporum ad materiam, ex qua vicinitate omnes motus de facili recipiunt: ideo concedendum est, quod taliter mota moventur ab aliquo extrinseco sibi: sed tamen non simul pulsat secundum et tertium movens pausante primo movente, sicut exemplum dedimus in circulis in aqua: quia lapide projecto stante, adhuc circulus unus movetur ad secundum circulum: et sic deinceps: unde quod movetur adhuc est movens, cum quiescit primum movens in omni tali motu: et ideo in talibus habitum quod est conveniens prius movens movetur ab ipso: et in hoc secundo movente est eadem ratio: quia etiam illud movet tertium movens, et tertium movens quartum: et sic procedit semper quamdiu durat motus expulsionis: cum in habito, hoc est, consequenter moto fiat potentia et virtus minor quam in antecedenter motis et moventibus, ita scilicet quod ultimum habitum non nisi moveatur, et non moveat: tunc aliquid ulterius id quod ferebatur expulsum pausat: quia finis ultimus moventium quiescit a movendo, cum primum, hoc est, proximum movens non agit amplius, sed ipsum movetur tantum, et non movet aliud: eo quod jam cessavit impetus violentiae primi moventis, Per hoc autem quod illud pausat, necesse est simpliciter pausare et movens et totum motum expulsionis qui fuit per diversa moventia successione per acrem et aquam. Hic autem motus sicut et prius diximus, non fit nisi in illis corporibus quae convenit de facili aliquando moveri, et aliquando quiescere: et illa sunt humida propinqua materiae aliquid spiritualitatis habentia: per hoc enim illa secundum partem ali-

quam moventur, et non secundum totum: et una pars ipsorum potest movere, et alia moveri ab ipsa: et de facili generantur in ipsa formae et violentiae, et virtutes moventium, et talia sunt, neque simpliciter levia, neque simpliciter gravia, et ideo de facili in omnem situm moventia: et sic coadjuvat motum expulsionis, qui fit per ipsa ad quamcumque differentiam situs fiat: propter quod etiam ista duo sola corpora sunt media sensuum illorum qui sentiunt eminus remoti a suis sensibilibus. Et oportet scire, quod quando impetus generatur in talibus, oportet quod ad perfectam virtutem impetus fiat generatio in pluri aere vel aqua quam sit ille quem percutit expellens: et hoc est videre in eo qui projicit lapidem in aquam, ita quod juxta centrum lapidis cadentis jaceant ligna parva vel media in quantitate, et remotius aliquantulum alia jaceant: tunc enim circuli aquae generati a lapide cadente fortius impellunt ligna quae aliquantulum distant quam illa quae sunt vicina multum centro. Quaerit igitur impetus quantitatem mediam debitam, in qua sit summa virtus ejus, et illa non est quae primo percutiat: eo quod illa est minus parva. Hinc est etiam, quod arcus, et balistae, et blidae, et tribuchi, et caetera instrumenta fortius projiciunt ad debitam quantitatem vel distantiam, quam juxta chordam quae primo percutit: eo quod licet aer primo percussus fortiorem habeat impetum in potentia, tamen ille educitur in actum, quando fuerit in debita materiae quantitate, sicut et alia omnis virtus corporalis. Motus autem talis nequaquam est continuus, sed sunt multi successive, licet secundum sensum continuus esse videatur. Aut enim eorum quae sunt consequenter moventium, et motorum, aut eorum quae se tangentia movent et moventur. In aqua enim, quod est elementum spissius, videmus quod circuli sunt consequenter generati, et non per se tangentes: sed in aere propter subtilitatem elementi sunt tangentia: non enim unum est movens sicut in continuo motu est unum, sed moventia sunt habita, et consequentia:

unde in duobus elementis quae sunt aer et aqua, fit tantum hujusmodi motus:

quem quidam objiciunt ferentes instantiam contra motus continuitatem: et ad hoc quod dicimus in continuo motu motorem esse immediate conjunctum mobili quod movetur ab ipso. Sunt autem Platonici qui ista objiciunt, et etiam isti qui hunc motum vocaverunt successionem, et denominaverunt ab ea eum: eo quod isti dixerunt quod non est ibi movens, nisi primum movens, hoc est, primum percutiens et expellens, praeterquam quod virtus ejus generatur in aliis moventibus consequenter. Sed dicuntur quod continuitas istius motus fit per materiam expulsi: quia dicunt quod quaelibet pars expellit aliam successive, quamdiu durat vis primi percutientis in percusso: hanc enim dicunt manere in percusso, et aerem non percutere, sed per expulsionem successivam dare locum ei quod fertur primo impetu per ipsum. Hoc autem modo non potest solvi praedicta quaestio: quia sic primo motore penitus quiescente, remanet motus in eo quod movetur tantum: et sic separatum id quod movetur a motore movebitur: et hoc est cujus contrarium est supra demonstratum in secundo tractatu. Opposita igitur non possunt solvi nisi praedicto modo, qui dictus est a nobis: oportet enim sic dicere sicut dictum est, aut secundum Platonicos oportet dici quod successio expulsorum esset in causa: et tunc absque dubio sequitur quod omnia movent simul et moventur, et simul omnia quiescunt: quia primum expelleris est simul cum expulso, et secundum cum tertio, et sic deinceps: ergo primum est cum ultimo etsi concedatur vis motiva non successive generari in expellentibus: quia tunc nulla vis est ibi movens nisi primi percutientis, et cum illa quiescit, tota expulsio cessat et quiescit. Sed hoc non est verum etiam secundum sensum visus: quia expelli videtur unum aliquid, sicut sagitta, vel la-

pis, quod movetur continue, quoad hoc quod non interrumpatur aliquid de tempore, et movetur a quolibet movente secundo et tertio, et sic deinceps, scilicet modo qui dictus est supra: non tamen est ibi vera motus continuitas, quam diversitas moventium impedit: quia in vere continuo motu est unum et idem movens, Quod autem illud moveatur a quolibet moventium dictorum, probatur ex hoc quod nos scimus quod non movetur a se ipso: et secundum dicta oportebit quod moveatur ab aliis successive sibi conjunctis. Est autem hic error Averrois gravis: quia dicit ex isto manifestum esse, quod stellae non moventur per medium, quia sequeretur quod motus earum non esset continuus. Et intendit improbare mathematicorum quorumdam opinionem dicentium, quod stellae non moventur motu circulorum aliquorum deferentium eas, sed moventur a se per medium corpus aethereum, et motu suo describunt in eo circulos non. reales, sed intellectuales: et haec fuit opinio mathematicorum aegyptiorum. Et licet nos opinemur hanc opinionem non esse veram, tamen non dicimus falsitatis ejus esse causam quam dicit Averroes, quod scilicet secundum opinionem illam motus earum non esset continuus et unus. Si enim nos dicamus quod motus earum per medium aethereum est motus intellectus, sicut in praecedentibus diximus, quod intellectus movet corpora caelestia, tunc non sequitur quod dicit Averroes: quia intellectus uno modo se habet in movendo, et mobile suum uno modo se habet in moveri absque eo quod intellectus moveat aliquod corpus quod ultimas moveat stellas.