In Librum De Tobia Admonitio.

Vindicatur imprimis hic liber divo Ambrosio; cujus doctrina de usuris, ac de sacro Tobiae libro defenditur.

Extra controversiam est hanc lucubrationem aliquot constare sermonibus, quos perlecto in Ecclesia Tobiae libro (Cap. 1, num. 1) diebus diversis (Cap. 23, num. 87) habuit Ambrosius. Istic in pauca contractis (Cap. 1, 2) quae in sacra Tobiae historia de virtutibus sancti hujus viri memorantur, illud accuratius expendit atque amplificat, quod de pecunia ab eodem Tobia Gabelo consanguineo suo commodata, et non nisi obitu, uti putabat, jam imminente repetita scriptum legimus (Cap. 2, num. 6) . Hinc arrepta ansa in usuram quae frequentissima erat ea tempestate invehitur (Cap. 2 et seq.) . Probat eam malum esse, et exsecrandum (Cap. 2, 14, 15 et seq.) id quidem, utpote divina lege prohibitum, neque idololatria atque homicidio levius (Cap. 4) . Describit atque acriter reprehendit (Cap. 3 et 4) sceleratas feneratorum technas, quibus illi egenos homines ad pecuniam suam cum solvendi fenoris conditione accipiendam cogunt. Verum cum isti nimium in avaritia sua obfirmati viderentur, sermonem ad debitores convertens, in quantas miserias contrahendis usuris se conjiciant oratione admodum vehementi repraesentat (Cap. 4 et 5) . Redit nihilominus ad inhumanitatem feneratorum, qui haeredes novos, et adolescentulos divites (Cap. 6 et 7) quo depraedentur facultates eorum, inducunt ut a se pecuniam sub usurarum lege mutuentur: quorum calamitatem, siquidem se decipi ab illis passi fuerint, non sine commiseratione ob oculos ponit. Multo adhuc impensius miseratur (Cap. 8) vices puerorum infelicium, quos ipsi parentes ut feneratorum crudelitati facerent satis, venum exponere adigebantur. Hanc autem divitum feritatem testatur (Cap. 10) eo usque processisse, ut ii sepultura ipsa debitorum suorum cadavera prohiberent. Docet deinde nihil omnino quod perfidiae feneratorum non cedat, reperiri; 0757 quippe qui astutia sua spoliare aleatores, et Hunnos ferocissimam omnium nationum (Cap. 11) sibi subjicere potuerint. Quamobrem ad eorum descriptionem redit (Cap. 12 et 13) , quae oriuntur ex tanto malo; quod quidem tum vetere tum novo Testamento proscribi Achilleis, ut vocant, argumentis demonstrat (Cap. 14) . Ad haec feneratores ad aliud utilioris usurae genus cohortatus, in quo usura et pignus spiritale consistant, fuse declarat (Cap. 18 et seq.) . Tum reprehensis iis qui fidejussores inducunt ad spondendum; eisdem fidejussoribus quam ipsos in spondendo sequi rationem conveniat, aperit (Cap. 23) . Denique ut in hoc unde profecta est, oratio desinat, repetit (Cap. 24) propositum Tobiae exemplum, et quas potissimum virtutes discere ex eo debeamus, paucis indicat.

Non mirari certe non possumus, quid venerit in mentem Erasmo et post eum aliis nonnullis, ut pulcherrimum hunc librum quo tantopere permoti fuere feneratores (Cap. 23, num. 87) . Ambrosio, quemadmodum Cocus (Lib. Censura quorumdam script., etc.) ac Rivetus (Critici sacri lib. III, cap. 18) asserunt, abjudicarent. Minime sane obscurum est eo nihil omnino contineri quod ab ingenio et charactere Ambrosiano dissideat. Etenim quamvis illic verborum lusus paulo frequentiores, quam in aliis sancti Praesulis tractatibus advertere sit, id quidem vel materia quae etiam non quaerenti interdum allusiones hujuscemodi suppeditat, vel alii alicui causae tribui potest. Verum quid opponet Erasmus auctoritati sancti Augustini (Lib. I contr. Jul. Pelag. c. 3) , a quo hic liber expressis verbis sub Ambrosii nomine allegatur? Negaturusne est Tobiae occasione contra feneratores verba fecisse beatum Antistitem; cum idem ipse exemplo illius prophetae ad eos compugnandos conatus fuerit (Epist. 23 ad Vigil.) Vigilium Tridenti episcopum impellere? Ecquis etiam non deprehendat quanta sit eorum quae in ea epistolae dicuntur contractius, cum hac tota commentatione consensio? Ad extremum quid repositurus est objicientibus tam multos locos, qui ex Basilio (Homil. 2 in ps. XIV) translati, hoc in tractatu pro more Ambrosii passim occurrunt?

Videmus reapse Doctorem nostrum partem hujus libri minime contemnendam ex secunda Basilii homilia in psalmum XIV, ubi de sola usurae materia tractatur, mutuatum esse. Quin etiam observamus locos aliquot, in quibus verbum de verbo reditum est. Verumtamen ut multa apud Basilium reperias, quae praetermissa voluit Ambrosius, ita in his ipsis quae ex homilia Basiliana desumpta sunt, non pauca mutavit vel transposuit, ut ea commodius suum quadrarent ad propositum. Postremo haud plura e fonte illo Graeco, quam e proprio hausit, non solum si ea spectes quae de Tobia istic traduntur, sed etiam si ea quae praecipiuntur de usura et pignore spiritali; quo loco (Cap. 20) Vir sanctus quamdam sequi videtur Philonis Judai (Lib. de Somniis) sententiam, quam admodum christiane pertractat.

De tempore quo lucubrata est Ambrosiana haec disputatio, nihil certi habemus: conjecturarum autem quae solae ad illud investigandum nobis suppetunt, judicium volumus esse penes lectorem. Satis quidem constat sanctum Doctorem adversus feneratores antequam ad Vigilium in Tridentina sede recens collocatum scriberet (Epist. 23 ad Vigil.) , sermonem habuisse. Nemini enim verisimile sit eum laborasse, ut juvenem illum episcopum ad impugnandum fenus excitaret; cum interim ipsemet hac in re altum servaret silentium. At vero suum eidem epistolae annum assignare etsi non ita sit in promptu; nihilominus tamen alibi non sine probabili ratione dicturi sumus eum annum videri non alium fuisse, quam ab octuagesimo quinto trecentesimum, aut alium aliquem ab eodem minime remotum Aliunde quae de Hunnorum alea narrat Ambrosius (Cap. 11) , non potuit ante extremum Valentis imperium accipere, hoc est, post annum 376, quo tradunt historici coepisse barbaram hanc gentem innotescere. Hinc consequitur opellam hanc intermedio tempori haud absurde ascribi posse, ac forsan anno 377, vel alii cuipiam e proxime sequentibus. Neque enim facile quis credat episcopalem Ambrosii vigilantiam ita obtorpuisse, ut non ubi primum licuerit, in exscindendo vitio quod regnabat tanta cum atrocitate ac insolentia, desudaret.

Arbitramur e Catholicis fore neminem, qui Ambrosii doctrinae de usura libenti animo non subscribat; cum ea non modo Basilii et aliorum Patrum, verum etiam sacrorum codicum auctoritate muniatur. Sed cujusmodi judicium feremus de cl. Salmasio (Lib. de Usuris, et lib. de Modo usur., et Dissert. de fenore Trapez.) , et novis quibusdam ejusdem communionis auctoribus, qui doctori nostro frontibus adversis pugnantia defendere ausi sunt? Enimvero docet Ambrosius (Cap. 14, num. 48, et cap. 15, num. 51) creditori quidquam praeter sortem accipere; licitum non esse-Salmasius hoc ipsum licere asseverat (De Trapez. fen., praefat. et alibi) . Ambrosius legibus cum veteris tum novi Testamenti hoc numquam non vetitum fuisse asserit (Cap. 14, 15, etc.) : Salmasius id in antiquo foedere intolerandum fuisse jugum, quod in novo fuerit a Christo sublatum acriter contendit (De Trapez. fenor. pag. 5) . Ambrosius usuram affirmat crimen esse haud multo levius, immo et quodammodo deterius homicidio atque idololatria (Cap. 4 et 14, etc.) : Salmasius (De Trapez. fenor., pag 718) eam naturali jure semper fuisse permissam jurat. Ambrosius inanes compensationum praetextus rejicit (Cap. 3, num. 10) : Salmasius illos admittit ac propugnat (De Trapez. fen.) . Demum alteri usura innumerabilium malorum scaturigo est (Cap. 3, etc., et c. 12, 13, etc) : alteri autem origo est tam multiplicium bonorum, ut ea sublata neget (De Usur. cap. 21 et alibi) imperia ac respublicas posse consistere. Quid usquam amborum sententiis discrepantius? Non est nostri instituti hoc loco doctrinam S. Antistitis confirmare, ac ejusdem cum aliorum Patrum placitis summum hac in materia consensum exponere. Hoc jam praestitum est a docto quodam Theologo in tractatu gallice scripto, et Parisiis anno 1671 in lucem edito sub hac inscriptione: Lactantii defensio circa usuram; nec non a domino du Tertre in libro cui titulus: Usura exposita et condemnata; postremo secutis annis quod esset in hac materia Christianorum officium in ethicis quibusdam commentationibus patefactum est. Unum igitur hic addere nobis satis est; nimirum 0759 Ambrosium atque alios Patres in penetrando Scripturae sensu non minus acutos fuisse quam illos usurae patronos, qui nihil fere aliud quam cavillationes quibus Ambrosii tempore feneratores utebantur, quasi frigefactam crambem recoxerunt.

Quid restabat aliud istis trapezitarum apologistis, nisi ut ad minuendum Ambrosianorum argumentorum numerum sacram libri Tobiae auctoritatem in dubio ponerent? Hoc ii magna fecere cum audacia. Verum quidem est eumdem librum a Patribus nonnullis (Athanas. in Synop.; Greg. Naz. Car. de lib. sac.; Melito et Origen. apud Euseb. Hist. lib. IV, cap. 26, et lib. VI, c. 25; Conc. Laodic.) catalogo in quem canonicos codices retulerunt, inscriptum non esse; quod videlicet in Hebraeo canone desideraretur. Sed qui nominatim illud operis rejecerit, vix quemquam invenias. Testatur alicubi Hieronymus (In Prol. Gal. Praef. in lib. Salomon) in canone Judaico illud inter canonicas Scripturas non admitti: verum alio loco ipsum his, inquit (Praef. in Tob.) , quae hagiographa memorant, Judaei manciparunt. Idem ejusdem Patris testimonio publice in Ecclesia legebatur; nec non usurpabatur ab ecclesiasticis viris (Praef. in Jonam) . Unde liquido cognoscimus hunc librum id temporis nondum ab Ecclesia in ullo concilio, ut postea factum est, probatum fuisse, at quodam tacito consensu admissum. Ambrosius illum pro divino et canonico (Hic cap. 1, num. 1, et Hexaem., lib. VI, c. 4) numquam non habuit, cui hac in re suffragati e veteribus Patribus (Iren. l. I, c. 34; Polycarp. ep. ad Philyp.; Cyprian. ad Quirin., l. III, c. 16 et 32, et alibi: Hilar., Chrysost., Clem. Alex., Aug., etc.) longe plurimi synodis a quibus in album sacrorum codicum receptus fuit, praeivere. Adjici etiam hic potest videri sanctum Antistitem huic eidem libro non alium scriptorem attribuere, quam ipsum Tobiam patrem. Qui argumentum hoc tractaverunt accuratius, prima XII capita patri ascribunt (Serrar., Huet.) , filio duo reliqua, exceptis ultimis duobus versiculis qui ab auctore quopiam ignoto, et aliquo fortasse, inquiunt, ex Tobiae nepotibas additi sunt. Unus e recentioribus scriptoribus (Hay) memoratum librum ab utroque simul, patre nimirum et filio autumat esse compositum. Sed cum super hoc nihil usque dum pronuntiaverit Ecclesia, hic unicuique liberum est in sensu proprio abundare.

 

 

0759B