In Alteram Davidis Apologiam Admonitio.

Hujus libri idem est atque superioris argumentum. In eo quippe ostenditur, quod sacri codices Davidem prodant in geminum crimen incidisse, adulterii scilicet atque homicidii, non esse cur quisquam offendatur. Verumtamen sive styli elegantiam spectes, sive tractandi rationem, et aeconomiam, utrumque opus inter se haud parum dissidere comperies. Enimvero studiose accurateque hoc in tres partes ab Auctore suo divisum fuit. In prima sic disputatur contra Gentiles (Cap. 5, num. 31) , ut lapsus conditioni tribuatur, emendatio virtuti; in secunda adversus Judaeos demonstratur ideo lapsum esse sanctum David, ne amplius Judaeorum perfidia claudicaret (Ibid.) ; in tertia docentur Christiani hac in historia inesse multa mysteria et figuras, quae gratiam quoque promissam jamdudum conciliant (Ibid.) . In prima parte Auctor futilem ethnicorum objectionem refellit (Cap. 3, num. 6 et seq.) qua illi deblaterabant vitae innocentiam nequicquam jactari a Christianis, quando eorum principes adulteriis atque homicidiis foedati contaminatique exstitissent; in altera Judaeis, qui Davidem aut Salomonem fuisse verum Messiam astruebant, falsi convictis (Cap. 4, num. 21 et seq.) , validam adjicit confutationem (Cap. 4, num. 26 et seq.) haereticorum, qui divinitatem Christi inficiantes ipsorummet Judaeorum aequabant vel superabant perfidiam; in postrema denique, ubi quatuor magna mysteria sub hac historia Davidis latentia aperuit (Cap. 7, num. 37 et seq.) , prophetae Nathan parabolam explicat (Cap. 11, num. 55 et seq.) , quibus demum priorum psalmi quinquagesimi versuum adjungit expositionem (Cap. 12, num. 61 et seq.) . Quamvis autem significet Davidem illic pro se loqui ac se ipsum defendere ingenue tamen fatendum est quidquid ibi dicitur extra propositam vagari materiam, ac potissimum in revincendis Arianis atque Manichaeis versari. Caeterum non licet certo pronuntiare quid causae sit, cur integram psalmi non habeamus explanationem; utrum scilicet injuria temporis, an scriptoris negligentia, an denique ipsemet Auctor per vocis debilitatem de qua in hoc opere conqueritur (Cap. 5, num. 28) , sermones continuare fuerit prohibitus.

Etenim extra controversiam est lucubrationem hanc sermonibus qui ab eo non semel indicantur (Ibid. et cap, 11, num. 53) , constare. Hos ille in Ecclesia diebus (Ibid.) diversis habuit post veteris Testamenti atque Evangelii lectiones (Cap. I, num. 1, et cap. 7, num. 38) . Quo loci non abs re fore putavimus, si lectoris gratia observaremus Auctorem hunc non secus ac ipsum Ambrosium in certis suis operibus voces lectum et lectionem semper usurpare, non vero voces cantatum aut similes: unde forsitam colligi possit lectiones et Evangelia in liturgiis eo tempore cantari nequaquam solita, sed recitari; postquam recitationem populus fidem suam animique obsequium quadam quasi acclamatione testabatur, quod signant illa Auctoris nostri verba, quam pio, inquit, prosecuti estis assensu (Cap. 7, num. 38) .

Porro simpliciter Auctorem nostrum dicimus; est enim non levis controversia possitne hoc opus vere adjudicari Ambrosio. Erasmus a quo primo illud publici juris factum est, monuit (Epist. huic operi praefixa) etiamsi huic 0885 ipsi Patri ascriberetur in eo quem detexerat manuscripto, minime tamen Ambrosianum videri; sed eidem Auctori tribuendum cujus sunt libri De vocatione gentium. Cui quidem censurae stabiliendae non aliud firmamentum praestruit, nisi styli diversitatem. Namque Auctorem Ambrosianae dictionis asserit esse ita feliciter aemulum, ut dotibus aliquod praecurrat. Nam et explicat dilucidius, et minus a re digreditur, etc. Gillotius e contrario Antistiti nostro patrocinatur (Admin. in hoc opus.) , munitus consensu manuscriptorum, quos non parvo numero conquisierat, et in quibus utroque Davidis Apologia Mediolanensis Ambrosii titulum ex aequo praeferens, Theodosio Augusto nuncupabatur. Quod vero elocutionis opponebatur discrepantia, idem reponit novum non esse si sanctus Doctor pro re, loco, tempore, personis stylum mutavit. Nihilominus tamen plerique posteriorum criticorum pedibus in Erasmi sententiam discessere, singuli interim novam aliquam rationem adjicientes. Bellarminus autumat (De Script. Eccl.) Ambrosium de scribenda secunda Apologia cogitationem neutiquam fuisse suscepturum; ad haec ab Auctore ejusdem posterioris Apologiae negari adulterium Davidis fuisse verum adulterium et allegorice interpretandum censeri, cum Ambrosius in priore Apologia illud peccatum agnoscat re ipsa fuisse admissum. Approbat omnia Bellarmini argumenta Possevinus (Appar. sac.) cum ea tamen exceptione, ut qui ita maluerit, existimet sanctum Doctorem, et vario stylo uti, et plures Davidis Apologias scribere potuisse, non secus ac eumdem ipsum plures libros de Interpellatione David scripsisse compertum est. Nicolaus Faber (Epist. ad Front. Duc.) praeter superiores rationes hunc librum ait non Ambrosii, sed Origeniani cujusdam esse, qui Scripturam ad Allegorias transferens lavationem Bethsabeae inficietur (Cap. 8, num. 39) . Utriusque autem rationes diluere conatur Theoph. Raynaudus tom. XI, De libris configendis, part. I, Erot. 10, num. 185, quem consule. Hermanus in suo de Ambrosianis operibus judicio, non pauca quae in priore apologia dicta fuerant, in hac itidem posteriori legi observat; non ergo credibile videri ea repetitione usum fuisse Ambrosium; praeterea sanctum Augustinum laudando Apologiam David numquam eam primam appellare; secundam Sixto Senensi prorsus incognitam; denique ipsius Auctorem, quantum ex haereticis quorum meminit colligere est, haud serius quinto saeculo scriptitasse (In fine Vitae Amb. Gall. script.) .

In hac diversitate opinionem nostram ingenue proferemus, liberum unicuique relinquentes ut quam potiorem esse duxerit, amplectatur. Id in gratiam Gillotii affirmemus licet, non modo in iis quibus usus est scriptis codicibus, verum etiam in Italis ex quibus Milleloquium suum Urbinas compilavit, nec non in illis ad quos eumdem castigavimus tractatum, Ambrosii inscriptionem reperiri. Sed et Guillelmus a sancto Theodorico in expositione Cantici canticorum abs se ex Ambrosianis sententiis collecta, quam suo loco edituri sumus, Ambrosii secundum Apologiam citat. Verum cum hic Auctor non sit admodum antiqui aevi, ut pote qui vix ante annum 1545 diem obierit, fatendum est nos in manuscriptos ea aetate multo vetustiores non incidisse.

Addi etiam pro Gillotiana sententia potest Auctorem quo de agimus, queri quod per fragilitatem vocis, ut ipse loquitur, omnem seriem non possum explere tractatus (Cap. 5, num. 28) . Quam quidem querimoniam in libris quoque de Sacramentis advertere est (Lib. I, cap. 16) . Numquid autem ea liceat accommodare Ambrosio nostro? Certe Augustinum de ipso reperimus locutum in haec verba: Quamquam et causa servandae vocis, quae illi facile obtundebatur, etc. (Lib. VI, Confess. cap. 3, num. 3) . Sed in promptu succurrit ea responsio non insolitum esse concionatoribus, ut vocis suae accusent fragilitatem. Hinc Basilius Homilia in psalmum primum quaeritur sibi difficilem esse τὴν διακόνιαν τοῦ λόγου διὰ τὴν σύντροφον ἀσθένειαν τῆς φωνῆς ἡμᾶς ἐπιλειπουσῆς.

Quod ad Fabri opinionem attinet, Auctorem e secta Origenistarum fuisse, cum Bethsabeam ante regis palatium lavasse negaverit; respondemus id sane in Uria objici. Manifestum quippe est ipsum locis bene multis (Cap. 2, num. 5, et cap. 3, num. 12, et alibi) totam historiae seriem pro vera admittere; unde si postmodum illam non litterali, sed allegorico sensu accipiendam significet in hoc maxime secutus est beatum Ambrosium, qui non semel in enucleando sensum mysticum historiae veritatem penitus videtur destruere. Lege notam verbis e cap. 8, num. 39, in edit. Rom. revulsis suppositam.

At primam tantum Apologiam ab Augustino cognitum urget eruditissimus Theologus. Esto; quid enim incommodi si Ambrosianae lucubrationes in manus Augustini non omnes pervenerint? Neque vero ex silentio Sixti aliud conficias, nisi aut illi cognitum non fuisse hunc librum, aut ipsum de eo sententiam ferre noluisse. Sed nec etiam est quod miretur aliquis si Doctor noster geminam David defensionem scripserit, cum ipse testatum reliquerit a se plures libros de Eliae gestis (Lib. de Elia et Jejun. cap. 3, num. 5) , ac de historia Joseph (Lib. de Joseph Patriar. cap. 6, num. 30, et cap. 7, num. 38) compositos esse; cumque etiam nunc binos ejus in Abrahamum libros habeamus, ubi eosdem sacrarum paginarum locos, licet non eodem sensu explicat, multis tamen sententiis quas jam ante calamo exaraverat iteratis.

De styli vero diversitate quam jam initio agnovimus esse manifestam, ut quod sentimus, apertius explicatiusque proferamus; hic Auctor tametsi Ambrosianas locutiones frequens adhibet, alias tamen crebro usurpat quae nihil sapiant Ambrosiani. Hoc autem maxime illic observes, ubi auditores suos blande appellando eorum sibi benevolentiam conciliat. Sed nec illud diffiteri licet non esse moris Ambrosio tam anxie tantaque cum arte suam partiri materiam, ejusque membra subinde auditorum sive lectorum animis ingerere. Huc etiam addi poterat hoc in opere nonnullos Scripturae locos paulo aliter citari, quam in admissis Ambrosii operibus, Auctoremque alicubi (Cap. ult. num. 66) Vulgata versione usum videri.

Quae quidem rationes si habeantur idoneae ut hoc operis Ambrosio adjudicetur, poterit etiam conjici ex iis quae inibi de duabus Christi voluntatibus atque operationibus traduntur (Cap. 7, num. 38, et cap. 12, num. 62, 64, et 0887 aliis) , Auctorem post exortam Monothelitarum haeresim in vivis egisse. In ea autem sententia clarum est ipsum, quisque ille sit, Ambrosianam Apologiam sibi proposuisse imitandam, et non solum ex ea in opus suum plurima quae amplificata stylo suo accomodavit (Cap. 3) , transtulisse; sed etiam ex aliis sancti Doctoris commentationibus, maxime ex eo loco Comment. in Evangelium Lucae, ubi cur e peccatoribus originem ducere Christo placuerit, inquiritur. Et hoc argumentum videretur unum sufficere ad vindicandam Ambrosio secundam illam Apologiam, cum non multo post lectores ad scriptionem quamdam remittat, quam ipse in historiam David elucubraverat; sed ei rationi istuc efficit, quod quae proxime ante memoratam citationem leguntur, in prima reperiuntur Apologia. His igitur causis adducti liberum de Auctore hujus libelli judicium lectori esse voluimus; cumque saltem jus sit in ambiguo, possessionem quae hactenus penes Ambrosium fuit, eidem non putavimus abrogandam.

 

 

0887A