In Sex Libros Hexaemeron Admonitio.

Observatum jam multis, quod et res ipsa clamat, Ambrosianum hunc foetum sermonibus constare, quibus sanctus Doctor populo Mediolanensi rerum creationem exposuit. Hos notarium aliquem ex ore dicentis excepisse arbitrantur nonnulli, ex primis sermonis octavi verbis conjecturam capientes: at certe Ambrosius jam pronuntiatos stylo astrinxit, ac in eam, qua circumferuntur, tractatus formam concinnavit. Ipsemet enim Orontiano diacono (Epist. ad Oront.), ad quem sicut et ad Sabinum episcopum hoc idem opus misit, scribens, Hexaemeron suum sese exarasse significat. Eamdem rem in aliis quoque libris ipse factitabit. Neque dubium, illi hoc ideo usu venire, et amicorum ut obsequeretur voluntati, caeterorumque Christianorum utilitati consuleret, et sibi ne imponi posset a notariis.

Operi suo Auctor ipse titulum Hexaemeron indidit (Epist. ad Sabin. et Oront.), illudque, si fides habenda mss. in quibus omnibus legere est, Explicit dies primus. Incipit dies secundus, et ita de caeteris, in sex dies divisit. 0121 Congruit quidem titulo suo, universoque operi divisio: sed cum jam inde a Cassiodori senatoris temporibus sex in libros distributum fuisse appareat, tam antiquae divisioni et ab ipso Ambrosio forsan profectae quidquam immutare visum non est.

Doctori nostro Origenem, Hippolytum ac Basilium in hoc argumento praeivisse docet Hieronymus (Epist. ad Pammach. supra cit.). Quid autem a prioribus duobus mutuatus sit, cum laudati eorum libri ad aetatem nostram, ut in Praefatione dictum est, minime pervenerint, scire non possumus: a Basilio vero ut eum quam plurima sumpsisse haudquaquam inficiamur; ita serviliter illius opera imitatum esse, aut quasi tralatoris officio functum pernegamus. Enimvero etsi frequenter illius insistit vestigiis, ab eis tamen saepe saepius recedit: quippe qui addat, adimat, transponat; imo nec religioni ducat contraria sentire Basilio (lib. III, c. 4; lib. IV, c. 7; lib. V, c. 18) , quem etiam interdum, tacito licet nomine, non leviter perstringit. Multa quoque ex profanis auctoribus Plinio et aliis petita operi suo inseruit, quae nullo negotio quivis poterit adnotare: sed hic non videtur praetermittendum, ita lusisse hunc ipsum exprimendo Virgilio, ut de apibus agens (lib. V, c. 21) , solutis versuum numeris, Poetae verba saepius retineret.

Porro sicubi Basilium imitatus est, id vel maxime factum in argumenti totius distributione atque oeconomia. Unde minime dubitaverimus, quin hic sermones novem, quot videlicet apud beatum Basilium exstant, assignandi sint. Certe quidem eum numerum adstruere operosum non erit. Duo enim in libro tertio manifestissime distinguuntur, quorum alter primis quinque capitibus inclusus, mane habitus est; alter, qui per reliqua hujus libri capita extenditur, vespere. Neque vero minus perspicuum quinto libro binos similiter contineri, cum multum discrepet is, quem undecim prioribus capitibus putamus circumscriptum, ab eo qui inde ad finem usque libri perducitur. Illum matutinis horis pronuntiatum esse planissime declarant ultima capitis undecimi verba, quibus e solis jam nimium procedentis ardore tota concluditur oratio: hunc autem vespertinis habitum, ea quae de nocturnis avibus dicit, probant evidenter; et praeterea concionis confirmat epilogus, quo pius Praesul vergente arctioris jejunii die auditores ad serotinam refectionem dimittit. Quamquam vero non ita proclive sit evincere primum quoque librum in duos sermones fuisse divisum, in eam tamen opinionem hinc adducimur, quod sexti capitis finis nihil aliud praeferre videatur, nisi orationis conclusionem, quae cum prima Basiliana homilia pulchre consentit: reliqua autem hujusce libri capita, quae et ipsa secundae Basilii homiliae aptissime respondent, aliam suisque numeris absolutam orationem satis liquido prae se ferant. Caeteri tandem libri ut apud Basilium, ita etiam hic suum quisque sermonem complectuntur.

Quaeras fortasse cui potissimum anno tribuendi sint? Quamvis id certo definire non audeamus, tamen si quid conjecturis liceat indulgere, illos anno 389 haud multo antiquiores arbitrabimur. Cum enim ibi (lib. III, c. 1 et 5; lib. V, c 4) mentio ecclesiastici cantus, quem Mediolani Vir sanctus anno 385 aut 386, instituerat, non semel fiat, ante illud tempus Hexaemeron suum composuisse dicendus non est. Deinde se tunc provectioris fuisse aetatis non dissimulat: Quae pueri, inquiens (lib. IV, c. V) , risimus, ea senes commemorare qui possumus? Ex communiori autem chronologia non ita senex anno 397 diem obiit Ambrosius: quapropter suam eum senectutem vix ante annum 389 praedicasse judicaveris. Accedit his quod ipse quae id temporis in Ecclesia sua agebantur, describens docet jam non multas esse congregationes, ad quas separatim pagani, haereticique cogebantur: Sed factus est, inquit (lib. III, c. 9) , unus populus, ex haereticis, et gentibus repleta est Ecclesia. Quae sane quantum cum assignatis temporibus conveniant, facile quivis intelligat. Haec namque aperte significant felices illos dies, cum exstincta Justina imperatrice Arianorum partibus tam pertinaciter addicta, confutato repulsoque Symmacho ethnicorum rituum tam forti propugnatore, victor tandem de Maximo tyranno Theodosius Magnus tot hoc anno leges (Cod. Th. tit. de pag. et haeret.), tantaque prudentia adversus paganos atque haereticos tulit; ut eorum plurimos in Ecclesiae catholicae sinum convolasse ejusdem aevi scriptores notaverint (Hier. ep. 7; Prud. l. I, in symb.) .

Ad anni porro tempestatem quod attinet, planum quidem est observatum istis diebus jejunium: verisimile autem non aliud fuisse illud quam exeuntis Quadragesimae. Etenim eosdem illos dies singularis exstitisse religionis eo constare potest, quod summo mane populus ad Ecclesiam frequens conflueret, unde non nisi post solis occasum discederet. Itaque haud immerito dixeris tales fuisse eos, quales in ipsa Justinae saevientis persecutione ab Ambrosio describuntur, quando per sacram hebdomadam plebs omnis ad agendam matutinam vespertinamque synaxim conveniebat. Addamus insuper eadem in utrisque coetibus peracta esse. Nam de his scribit sanctus Antistes (Epist. ad Marc.), dies esse quibus in Ecclesia poenitentia relaxatur; de illis (lib. V, c. 25) , tempus esse quo celebratur indulgentia peccatorum: in his lectam Jonae prophetiam asserit (Epist. ad Marc.), in illis idem praestitum non obscure designat (lib. V, c. 11 et 25) . In istis igitur conventibus cum eodem die bis aliquando, Basilii more, verba faceret, sex omnino diebus susceptum argumentum absolvit, hoc est, intra hebdomadae unius angustias. Probat id quidem a nobis instituta sermonum divisio; at illud idem evincit ipsemet Ambrosius in haec verba (lib. VI, c. 1) : Qui ( sermo noster) etsi per quinque jam dies non mediocri labore nobis processerit; tamen hodierno die, etc.

 

 

0123A