Ambrosius Irenaeo salutem.

1. Differentia charitatis utrum sit aliqua apud Deum, eorum qui a pueritia crediderint, et eorum 1065D qui juventutis aut posterioris aetatis processu, prudenter requirendum putasti; nam hoc quoque Scriptura divina non praetermisit, neque intactum reliquit. Siquidem Dominus Deus noster ad Joel prophetam non otiose ait: Lamentare ad me super Sponsam praecinctam sacco in virum ejus virginalem (Joel I, 9) , dolens Synagogam, quae antea virginitate sua desponsata Dei Verbo foret, vel animam certe quae 1066A de bonis meritis decidisset; ita offendiculum incidisse peccatorum flagitiis, ut odia contraheret, et inquinamento impietatis, ac perfidiae obsoleta sordibus, miserabili esset despectui, longe mutata ab illius Sponsae gratia, quae ante meruerat audire: Sponsabo te mihi in fide et justitia et misericordia (Ose. II, 19) .

2. Nec immerito lamentabilis pronuntiatur, quae tantorum munerum amiserat pretium, et virtutum dotalium tam grave subierat dispendium, ut ei virginalis Sponsus eriperetur. Nostris enim meritis Verbum Dei nobis aut vivit, aut moritur; nam si bona studia atque opera nostra sint, vivit atque operatur in nobis Dei Verbum: si tenebrosae cogitationes operationesque nostrae sint, occidit nobis sol 1066B justitiae (Malac. IV, 2) . 915 Et ideo lamentandum praecepit pro ea anima. Nam sicut illis gratulandum et epulandum est, cum quibus Sponsus est; ita illi animae lugendum, cui Sponsus fuerit ereptus, sicut de apostolis scriptum est in Evangelio: quoniam cum auferetur ab eis Sponsus, tunc jejunabunt in illis diebus (Matth. IX, 15) .

3. Ergo et haec anima habebat ante laetitiam et exsultationem, cum haberet παρθενικὸν λόγον. Et ideo non jejunabat, quia dies erant epularum et refectionis; cum adesset Sponsus, invehens quibus aderat, ubertatis affluentias, coelestis alimenti copias, vini rigatus, quo corda hominum laetificantur: sed posteaquam Sponsum factis suis amisit, jubetur in cilicio agere poenitentiam peccatorum suorum, et 1066C deflere semetipsam; quia mortuus est et crucifixus pro ea Christus, qui est παρθενικὸς λόγος (Psal. CIII, 15) .

4. Si a prima aetate convenit, nec alterius anima haec videtur experta copulam; sed a principio virginalem fidei suae florem Christo dicavit, atque ipsi primis foederata pietatis mysteriis sacros juvencula cultus recepit; ipsa est Israelitica anima veteris prosapiae ex genere patriarcharum, quae si inoffensum fidei servasset curriculum, magni meriti foret Sponsa Verbi virginalis, tamquam illa quae apprehendit justitiam, et obviabit illi quasi mater, et quasi mulier a virginitate suscipiet illam (Eccl. XV, 2) .

5. Altera quoque est acquisita ex gentibus, et utraque Sponsa unius Verbi, quod est magnum 1066D mysterium. Idque tibi demonstratur in libro Regnorum (I Reg. XXV, 39) ; si quidem David duas uxores habuit Achinaam Jezrahelitem, et Abigaeam acquisitam sibi postea: illam rigidiorem, istam misericordiae plenam et gratiae, hospitalem ac liberalem animam, quae revelata facie Patrem vidit, speculata ejus gloriam; quae suscepit divinum illum paternae gratiae rorem, ut habet nominis interpretatio. Quid 1067A autem ros Patris, nisi Dei Verbum, quod humore fidei atque justitiae infudit corda universorum?

6. Pulchre igitur huic animae verus dicit David, quod illi Abigaeae dictum est: Benedictus Dominus Deus Israel, qui misit te hodie huc obviam mihi, et benedicti mores tui (Ibid., 32 et seq.) . Et iterum dicit ei: Ascende in pace in domum tuam. Vide, jam audivi vocem tuam, et reveritus sum faciem tuam (Ibid.) . Denique in Canticis etiam haec verba sunt Sponsi ad Sponsam: Ostende mihi faciem tuam, et insinua mihi vocem tuam (Cant. II, 14) .

7. Et tunc quidem dimissa est, quoniam alterum habebat virum, qui dicebatur Hebraice Nabal, Latine insipiens, durus, inhospitalis, inhumanus, ingratus qui officia nesciret referre: sed posteaquam 1067B defunctus est vir ejus, solutam a lege viri accepit eam sibi in uxorem propheta David. Per cujus copulam Ecclesiae crediturae ex gentibus significantur mysteria, quae amisso viro, cui ante juncta fuerat, transivit 916 ad Christum, censu pio dives, humilitatis et fidei, misericordiae quoque dotata patrimonio.

8. Sed hoc loco non ista deploratur, sed illa Achinaam, quae fuit male fortis in fratrem; et ideo illi frater factus est in commotionem. Unde ex persona eorum dictum est: Posuisti nos in parabolam in gentibus, commotionem capitis in populis (Psal. XLIII, 15) . Quam nutantem inveniens diabolus, sicut leo diruit, et jucunditatem ejus abstulit (Mich. IV, 4) : vineam ejus et ficum evertit, sub quibus solebat ante requiescere, 1067C et arescere fecit fructus ejus.

9. Quos aridos miseratus, atque albentes siccitate nimia, dicit ad prophetam Deus: Lamentare ad me super Sponsam praecinctam cilicio, et super virum ejus virginalem (Joel I, 9) , id est, super animae hujusmodi vel Synagogae virum mortuum. Cui loco alio expostulans dicit (Ose. IV, 6) , eo quod oblita propositi sui, oblita charitatis, immemor gratiae, devia disciplinae, superiorem uxoris affectum amiserit. Meritoque suis eam sermonibus redarguit, memorans et retexens ejusdem blanditias, et pietatis vocabula: Non sicut domesticum me vocabas, et patrem et initiatorem virginitatis tuae.

10. Ergo huic animae cui per intemperantiam ejus mortuum est Dei Verbum, et ille παρθενικὸς λόγος occidit, 1067D luctum incidit, intercessorem adhibet; ut vocetur ad poenitentiam, quo possit mereri misericordiam. Illa autem quae bona intellectu, et decora in aspectu valde, sicut Abigaea acquisita sibi erat in praelio; devictis adversariis, et mortuo viro, qui vallatus nequitiis spiritalibus repugnabat ac resistebat, ne sibi speciosa uxor adimeretur (I Reg. XXV, 30) : quasi victor et diligens Sponsus jucunditatem confert et gratiam, emundans eam ab omnibus pulchritudinis 1068A ejus impedimentis, et exuens vestimentis captivitatis; ut depositis omnibus capitis sui capillis, id est, peccatorum criniculis, qui quasi superflui nostro in corpore videntur: Quoniam si vir comam nutriat, ignominia est illi (I Cor. XI, 54) ; in unitate fidei, in virum perfectum, in mensuram aetatis plenitudinis Christi studeat occurrere (Ephes. IV, 13) ; ut omnem deponat animi perturbationem, et charitate fundata augeatur in Domino Jesu, et universo acquirat incrementum corpori.

11. Haec est anima illa, quam Lex demonstrat tibi in specie mulieris bonae, quam si videris in praeda, et concupieris accipere in uxorem tibi: Induces, inquit, eam in domum tuam (Deut. XXI, 11 et seq.) ; ut tota ei committas interiora domus tuae, 1068B omnium tuorum viscerum possessionem, auferas ejus superflua, tondeas lapsus; et novacula non satis acuta, ne faciat dolum, tuarum exuvias passionum, atque inanes sensus recidas. Ideo ait: Rades ejus caput; quo nulla obstacula patiantur oculi sapientis, qui sunt in capite ejus. Et sedebit, inquit, triginta diebus in domo tua (Eccles. II, 14) , peccata propriae deplorans nativitatis, et commenta 917 nequissimi patris diaboli, qui vult congregare, quae non generavit (Jerem. XVII, 11) ; ut hujus mystici numeri purificatione mundata, conjugii claves adipiscatur.

12. Et pulchre ait: Postea intrabis ad eam; ut totus ingrediaris in animam tuam, atque intra ipsam te colligas, et in ea habites, apud eam commoreris, in ipsa tibi sit omnis conversatio; ut sis non in 1068C carne, sed in spiritu, et proponas adjungere eam tibi ad consortium vitae, sciens quoniam communicabit tecum de bonis; et perfunctus ejus gratia dicas: Puer autem eram ingeniosus, et sortitus sum animam bonam (Sap. VIII, 19) . Et illa tibi respondeat: Assumam te, et inducam te in domum matris meae, et in secretum ejus, quae me concepit (Cant. III, 4) . Bona mater animarum Hierusalem illa, quae in coelo est.

13. Erit ergo uxor tua, et inveniens te osculabitur te. Et si postea displicuerit tibi (Deut. XXI, 14) ; quod castiget corpus suum, et servituti redigat, non patieris eam servire, id est, voluptatibus corporis, nec subjicies eam carni, sed liberam permanere patieris: nec alienabis eam, hoc est enim vendere: 1068D nec contemnes eam, sed permittes servire eam Deo suo in castitate fidei, et bonorum operum sobrietate. Vale, et nos dilige; quia nos te diligimus.

Epistola XXXII.

Perdicis fallacia et libidine adumbrari Satanam tradit. Quomodo hic clamando sibi congregaverit populos, et eos Christus etiam clamando ad se revocaverit? quonamve pacto id cum perdicis natura conveniat? Sub quae colligit non incassum Christum clamasse, 1069A ac postquam diabolus omnino spoliatus fuerit, tunc stultum illum, quem Deus elegit, salvum futurum.

Ambrosius Irenaeo salutem.

1. Clamavit perdix, congregavit quae non peperit (Jerem. XVII, 11) . Licet enim mihi de superioris fine epistolae, sequentis mutuari exordium. Celeberrima quaestio; et ideo ut possimus eam absolvere, quid de natura avis istius habeat historia, consideremus. Nam et hoc considerare non mediocris prudentiae est, siquidem et Salomon cognovit naturas animalium, et locutus est de pecoribus, et volatilibus, et de reptilibus, et de piscibus (III Reg. IV, 33) .

2. Dicitur itaque avis ista plena esse doli, fraudis, fallaciae, quae decipiendi venatoris vias calleat, atque artes noverit, ut eum a pullis avertat suis; omniaque 1069B tentamenta versutiae 918 non praetermittere, quo possit venantem abducere a nido et cubilibus suis. Certe si insistere adverterit, tamdiu illudit, quamdiu soboli fugiendi signum tribuat et potestatem. Quam ubi evasisse senserit, tunc se et ipsa subtrahit, et lubrica arte deceptum insidiantem relinquit.

3. Fertur etiam promiscuae esse permixtionis, ut in feminas cum summo certamine mares irruant, et vaga calescant libidine. Unde impurum et malevolum et fraudulentum animal adversario et circumscriptori generis humani, fallacissimoque, et impuritatis auctori conferendum putatur.

3*. Clamavit ergo perdix, qui a perdendo nomen accepit, Satanas ille, qui Latine Contrarius dicitur, 1069C Clamavit in Eva primum (Gen. III, 4, 5) , clamavit in Cain, clamavit in Pharao (Exod. V, 2) , Dathan, Abiron, Core (Num. XVI, 2) . Clamavit in Judaeis, quando petierunt sibi fieri deos, cum Moyses Legem acciperet (Exod. XXXII, 1) . Clamavit iterum, quando de Salvatore dixerunt: Crucifigatur, crucifigatur; et: Sanguis ejus super nos, et super filios nostros (Matth. 1070A XXVII, 23, 25) . Clamavit, quando sibi regem fieri postulaverunt; ut recederent a Domino Deo rege (I Reg. VIII, 5) . Clamavit in omni vano et perfido.

4. His vocibus congregavit sibi populos, quos non creaverat; Deus enim hominem ad imaginem et similitudinem suam fecit (Gen. I, 27) , et diabolus sibi hominem vocis suae fraude sociaverat. Congregavit sibi nationum populos, faciens divitias non cum judicio. Unde in proverbio est de divite avaro, quia perdix iste congregat divitias non cum judicio. At vero meus Jesus quasi judex bonus cum judicio omnia agit, qui venit, sicut scriptum est, dicens: Ego loquor justitiam et judicium salutis (Esai. LXIII, 1) .

5. Ea igitur gratia depraedatus est perdicem illum diabolum, abstulit ei male congregatas divitias multitudinis, 1070B revocavit ab errore animas gentium, mentesque nationum deviantium. Et quia diaboli voce deceptos sciebat, et ipse ut vincula nexusque veteris erroris solveret, clamavit primum in Abel, cujus clamavit vox sanguinis (Gen. IV, 10) . Clamavit in Moyse, cui dixit: Quid clamas ad me (Exod. XIV, 15) ? Clamavit in Jesu Nave (Josue I, 1) . Clamavit in David, qui ait: Clamavi ad te, salva me (Psal. CXVIII, 146) . Clamavit et in omnibus prophetis. Unde et ad Esaiam dicit: Clama; et ille ait: Quid clamabo (Esai. XL, 6) ? Clamavit in Salomone, convocans cum altissima praedicatione sapientia: Venite, edite de 919 meis panibus, et bibite vinum quod miscui vobis (Prov. IX, 5) . Clamavit etiam in corpore suo, sicut scarabaeus in ligno (Habac. II, 11) . Clamavit ut insidiatorem 1070C falleret et circumveniret, dicens: Deus, Deus meus, quare me dereliquisti (Matth. XXVII, 46) ? Clamavit ut dispoliaret, respondens latroni: Amen, amen, dico tibi, hodie mecum eris in paradiso (Luc. XXIII, 43) . Itaque ubi clamavit Jesus, continuo perdix ille a congregatis in dimidio dierum suorum derelictus est.

1071A 6. Unde et quidam naturae perdicis etiam istud aptandum putarunt, eo quod aliena diripiat ova, et foveat suo corpore, atque hac sua fraude partus alienos studeat acquirere. Sed (quod aiunt, cornici oculum; habent enim et volatilia suas artes) ubi istud adverterit, cujus aut singula ova direpta, aut cubile fuerit invasum, aut sollicitata soboles errore similitudinis, speciei simulatione decepta, etsi infirmior viribus, induit se atque armat versutia; et cum labor omnis impensus nutrimentorum educantem exhauserit, atque adolescere pulli coeperint, tunc vocem emittit, et quadam pietatis tuba prolem advocat. Quae naturali quodam auditu excitata agnoscit parentem, et simulantem deserit. Ita cum vult congregare quae non peperit, amittit quos 1071B nutriendos putavit.

7. Non superfluo igitur et Jesus clamavit; ut quia totius mundi populus voce perdicis, blanditiis, arte, specie deceptus ab auctore proprio deviaverat, lubricas artes secutus, veri parentis voce revocatus fallacem relinqueret, atque in dimidio dierum ejus fraudulentum desereret, id est, ante hujus finem saeculi, cui nos eripuit Dominus Jesus, et ad vitam aeternam vocavit. Itaque nunc mortui mundo, vivimus Deo (Rom. VI, 8) .

8. Cum igitur perdix iste penitus a falsis filiis derelictus fuerit, tunc erit stultus ille, quem elegit Deus, et sapientem confudit, salvus; quoniam quae stulta sunt mundi, elegit Deus. Ideoque si quis videtur sapiens esse in hoc saeculo, stultus fiat, ut sit 1071C sapiens (I Cor. I, 27) . Vale, fili, et nos dilige, ut facis; quoniam nos te diligimus.

Epistola XXXIII.

Irenaeo vereri se ne quis ex loco Scripturae de duabus uxoribus duas in eodem homine animas esse arbitretur, significanti; scribit varias ibidem indicari animae qualitates; in amabili enim animam voluptati deditam adumbrari, in odibili vero severiores virtutes consectantem: hujus autem unius primogenitos esse cum ex altero loco, tum ex eo etiam qui fuit propositus, intelligi.