Ambrosius Simpliciano salutem.

1. Proxime cum veteris amoris usu familiaris inter nos sermo caederetur, delectari te insinuasti mihi, cum aliquid de Pauli apostoli scriptis coram populo ad disputandum assumerem; quod ejus profundum 1084B in consiliis vix comprehendatur, sublime in sententiis audientem erigat, disputantem accendat: tum quia in plerisque ita se ipse suis exponat sermonibus, ut is qui tractat, nihil inveniat quod adjiciat suum; ac si velit aliquid dicere, grammatici magis quam disputatoris fungatur munere.

931 2. In eo tamen quoniam et veteris affectum amicitiae, et quod plus est, paternae gratiae amorem recognosco (nam vetustas habet aliquid cum pluribus consociabile, patrius amor non habet) tum quia non jejune me fecisse jam, quod postulas, arbitratus es, parebo voluntati tuae, admonitus praesertim, et provocatus exemplo meo, quod mihi non difficillimum; quia non magnum aliquem, sed me ipsum imitabor, cum in meos non magnos aliquos usus revertor.

1084C 3. Et de consiliis quidem, cum beatae vitae imago atque effigies nostro sermone exprimeretur, putamus eam factam complexionem, ut pluribus fortasse aliis, tibi certe amanti nostri non improbemur; licet difficilius sit tuo judicio, quam plurium non displicere: sed judicii pondus affectu ablevas, coque mihi blandior.

4. Haec autem epistola, quoniam te absentem offendit, de sententiis Pauli est apostoli, qui nos a servitute in libertatem vocat dicens: Pretio empti estis, nolite fieri servi hominum (I Cor. VII, 23) , ostendens libertatem nostram in cognitione esse sapientiae. 1085A Quae sententia magno a philosophis fluctuata atque jactata est disputationis molimine, dicentibus quia omnis sapiens liber, omnis autem insipiens serviat.

5. Sed multo hoc prius David filius dixit, qui ait: Stultus sicut luna mutatur (Eccl. XXVII, 12) . Sapiens enim non metu frangitur, non potestate mutatur, non attollitur prosperis, non tristibus mergitur; ubi enim sapientia, ibi virtus animi, ibi constantia et fortitudo. Sapiens ergo idem est animo, non minuitur, non augetur rerum mutationibus: nec ut parvulus fluctuat, ut circumferatur omni vento doctrinae, sed manet perfectus in Christo, fundatus charitate, radicatus fide. Sapiens ergo defectus rerum ignorat, et varios animi casus nescit: sed fulgebit 1085B sicut sol justitiae, qui in regno Patris sui fulget (Matth. XIII, 43) .

6. Unde tamen hoc plenius hauserit Philosophia, de qua Patrum disciplina et prudentia, consideremus. Nonne primus Noe, cum advertisset quia insipienter filius suus Cham riserat nudatum patrem, maledixit ei, dicens: Maledictus Cham, servus domesticus erit fratribus suis (Gen. IX, 25) ; et praeposuit ei fratres ejus dominos, qui sapienter patris senectutem honorandam putarunt?

7. Nonne etiam fons ille disciplinarum omnium Jacob, ubertatem disputationis hujus omnium pectoribus infudit, qui sapientiae merito praelatus est fratri seniori (Gen. XXVII, 29) ? Denique pater pius, 932 qui inter duos filios affectu certaret paterno, 1085C sed discreparet judicio (affectus enim necessitudine defertur, meritis autem judicia formantur) cum divideret alteri gratiam, alteri misericordiam: sapienti gratiam, insipienti misericordiam; quia ad virtutem se propriis viribus erigere non poterat, nec spontaneum gressum attollere, benedixit eum, ut serviret fratri suo, et esset ipsius servus, ostendens ita deteriorem esse servitute insipientiam, ut remedio ei servitus sit; quia stultus regere se non potest, et nisi moderatorem habeat, praecipitatur propriis voluntatibus.

8. Diligens ergo pater et consulens, servum eum fratris sui fecit, ut ejus regeretur consilio. Ideo inconsultis populis sapientes quique adhibentur rectores, qui plebeiam insipientiam vigore proprio 1085D regant; ut potentiae specie dominentur, quo 1086A vel invitos auctoritate potestatis subjiciant ad obediendum prudentioribus, et obsequendum legibus. Imposuit igitur insipienti velut indomito jugum, et cui in gladio suo vivendum dixerat, libertatem negavit; ne temeritate laberetur, praefecit ei fratrem, cujus auctoritate et moderatione subjectus proficeret ad conversionem. Et quia servitus habet discretionem (est enim necessitatis infirmior, voluntatis fortior; quia pulchrius est bonum, quod non ex necessitate fit, sed ex voluntate) ideo ei primo jugum imposuit necessitatis, postea benedictionem ei voluntariae subjectionis impertivit.

9. Non igitur natura servum facit, sed insipientia: nec manumissio liberum, sed disciplina. Denique Esau liber natus est, et servus factus est: Joseph 1086B venditus in servitutem est (Gen. XXXVII, 28) , et electus est ad potestatem (Gen. XLI, 41) ; ut suis emptoribus imperaret. Non dedignabatur tamen obsequium sedulitatis, sed tenebat virtutis fastigium, conservabat libertatem innocentiae, integritatis auctoritatem. Unde pulchre psalmista ait: In servum venumdatus est Joseph: humiliaverunt in compedibus pedes ejus (Psal. CIV, 18) . In servum, inquit, venumdatus est, non servus factus. Humiliaverunt pedes ejus, non animam ejus.

10. Quomodo enim humiliata est anima, de qua dicit: Ferrum pertransivit anima ejus? Nam cum aliorum animas peccatum transeat (ferrum enim peccatum est, quod est penetrabile) Joseph sancti anima ita non patuit peccato, ut magis peccatum ipsa penetraret. 1086C Denique nec herilis illecebrae flexus est delinimento, nec immerito flammas non sensit libidinis, quia 933 majore divinae flagrabat ardore gratiae. Unde et hoc pulchre de eo dictum est: Quia eloquium Domini ussit eum (Psal. CIV, 19) ; quo restinxit ignitas diaboli sagittas.

11. Quomodo hic servus, qui erudivit principes populi in illa frumentaria dispensatione; ut futurae inopiae consulerent et providerent? Aut quomodo servus, qui totam terram acquisivit, et universum populum Aegyptiorum in servitutem redegit (Gen. XLVII, 20) ? Non ut conditionem servitii ignobilis irrogaret, sed ut tributum constitueret, praeter possessionem tamen sacerdotalem, quam a tributis immunem reservavit; ut apud Aegyptios 1086D quoque inviolabilis haberetur religio sacerdotalis.

1087A 12. Non fecit igitur eum servum venditio; nam utique negotiatoribus erat venditus: verum si pretium spectes, multos invenies qui emerunt sibi puellulas formae elegantioris, quarum amore capti, turpi servitio sese dederunt. Videbatur Apeme concubina Darii regis sedens ad dexteram ejus, auferens de capite ejus diadema, et suo imponens vertici, palmis faciem ejus sinistra manu verberans: quam rex aperto ore intuebatur, gaudens si quando arrideret ei mulier: quod si ea indignaretur, miserum se atque afflictum putaret; ut potestate submissa, blanditias obtexeret, et conciliari sibi eam deprecaretur (III Esdr. IV, 29, 30) .

13. Sed quid ista magno allegamus ambitu? 1087B Non videmus plerumque in potestatem piraticam vel immanium barbarorum redactos parentes a filiis redimi pecunia? Numquid leges pecuniae potiores quam leges naturae? Numquid in servitute accersitur pietas? Plerique emptores leonum sunt, et tamen non dominantur leonibus: sed ita subjiciuntur versa vice, ut si exasperatos eos excutere cervice toros viderint, fugiant et delitescant. Nihil ergo praejudicat pecunia, quae plerumque sibi dominos emit: nihil tabulae auctionales, quibus emptor frequenter adjudicatur atque addicitur. Contractus non mutat genus, nec sapientiae libertatem adimit. Denique famulo sapienti multi, ut scriptum est (Prov. XVII, 2) , serviunt liberi: et est servus intelligens, qui regat dominos stultos.

1087C 14. Quem ergo magis liberum censes? Sola est sapientia libera, quae divitibus pauperes praeficit, et quae servos propriis fenerare dominis facit: fenerare non pecuniam, sed intellectum: fenerare talentum illius Dominici aeternique thesauri, qui numquam corrumpitur, cujus et usura pretiosa est: fenerare illud intelligibile eloquiorum argentum coelestium, de quo Lex dicit: Fenerabis gentibus, tu autem non mutuaberis (Deut. XV, 6) . Quod Hebraeus feneravit gentibus, ipse autem non accepit a populis doctrinam, sed tradidit: cui aperuit Dominus thesaurum suum, ut gentes pluvia sermonis sui faceret 934 humescere, et fieret princeps gentium, ipse autem supra se principem nullum haberet.

15. Liber est ergo qui sapiens est, pretio emptus 1087D oraculorum coelestium, illo auro, illo argento sermonis divini: pretio emptus sanguinis (non enim minimum est emptorem agnoscere) pretio emptus gratiae, qui audivit et intellexit dicentem: Qui sititis, ite ad 1088A aquam; et quicumque non habetis argentum, ite, emite, et bibite, et manducate (Esai. LV, 1) .

16. Liber est ille, qui progrediens in bellum, si viderit mulierem bonam aspectu, et depraedatus opes inimicorum suorum, repertam illic concupierit eam, demptis superfluis, et indumento captivitatis detracto, in uxorem sibi copulaverit, jam non servam, sed liberam (Deut. XXI, 10, 11) ; intelligit enim famulatui prudentiam et disciplinam non subjacere. Ideoque Lex dicit: Non venumdabitur pecunia (Ibid., 14) ; omne enim pretiosum non est ea dignum. Et Job dicit: Attrahe sapientiam in interiora (Job. XXVIII, 18) . Non illi comparabitur Aethiopiae topazion, quod auro habetur argentoque pretiosius.

17. Sed non ille solum liber, qui dominum licitatorem 1088B non pertulit, aut tollentem digitum non vidit, sed ille magis liber, qui intra se liber est, qui legibus naturae liber est, legem sciens naturae praescriptam esse moribus, non conditionibus; et mensuram officiorum consentaneam non hominis arbitrio, sed naturae disciplinis. Utrum igitur iste liber tibi tantummodo, an quidam censor videtur, et praefectus moribus? Unde vere ait Scriptura quia pauperes divitum praepositi erunt, et privati utique administrantium (Prov. XXII, 7) .

18. An tibi liber videtur, qui pecunia suffragium sibi emit? qui plausum populi magis, quam judicium requirit prudentium? Ille ergo liber est, qui popularibus auris movetur; ille qui reformidat sibilum vulgi? Sed non ista libertas, quam manumissus accipit, 1088C et palma lictoris donatus acquirit. Non enim munificentiam, sed virtutem libertatem esse arbitror: quae non suffragiis defertur alienis, sed magnanimitate propria vindicatur ac possidetur. Sapiens enim semper liber est, semper honoratus, semper is qui praesit legibus. Denique justo non est posita lex, sed injusto (I Tim. I, 9) ; justus enim ipse sibi lex est, non habens necesse longius sibi accersere formam virtutis, quam corde inclusam gerat, scriptum habens opus legis in tabulis cordis sui, cui dictum sit: Bibe aquam de tuis vasis, et de puteorum tuorum fontibus (Prov. V, 15) . Quid enim nobis tam proximum, quam Dei verbum? Hoc est verbum in corde nostro, et in ore nostro, quod non videmus et tenemus.

19. Sapiens ergo liber, quoniam qui ea facit, quae 1088D vult, liber est. Sed non omnis bona voluntas, sed sapientis est omnia quae bona sunt velle; 935 odit enim malum, quia quod bonum est, elegit. Ergo si quod bonum est elegit, arbiter electionis, et eligens 1089A operationis liber est; quia quod vult facit: liber ergo sapiens. Sapiens omnia quae facit, bene facit. Qui autem bene facit omnia, recte facit omnia: qui vero recte facit omnia, utique inoffense, et irreprehensibiliter, et sine damno et commotione sui facit omnia. Cui igitur hoc subest, ut inoffense faciat omnia, faciat irreprehensibiliter, faciat sine commotione sui, sine damno; nihil insipienter facit, sed sapienter omnia. Qui autem sapienter facit, nihil habet quod metuat; metus enim in peccato est. Ubi autem nulla formido, ibi libertas: ubi libertas, ibi potestas faciendi quod vult: solus ergo sapiens liber est.

20. Etenim qui neque cogi potest, neque prohiberi, is nequaquam servus: sapientis autem est neque cogi neque prohiberi: non est igitur servus sapiens. Prohibetur 1089B enim, qui non fungitur iis, quae desiderat: quae autem desiderat sapiens, nisi ea quae virtutis et disciplinae sunt, sine quibus esse non potest? In ipso enim sunt, nec divelluntur ab eo. Quod si divelluntur, jam non sapiens, qui sit sine virtutis usu ac disciplina, quibus ipse se fraudet, si non sit voluntarius virtutis interpres. Quod si cogitur, manifestum est quod invitus faciat. In omnibus autem factis aut a virtute correctiones sunt, aut a malitia prolapsiones, aut media, aut indifferentia. Virtutis non coactus, sed voluntarius exsecutor est sapiens; quoniam omnia quae placent, agit malitiae fugitans, nec somnium ejus admittit. Indifferentibus ita non movetur, ut nullis momentis sicut vulgus hominum huc atque illuc inclinetur, sed tamquam in statera mens 1089C ejus aequa lance pendeat; ut neque ad voluptaria propendeat, neque omnino ad ea, quae sunt aversanda, vel leviter studium inclinet suum, sed immobilis maneat affectu. Unde liquet quia nihil invitus facit sapiens, neque cogitur; quia si servus esset, cogeretur: liber igitur est sapiens.

21. Apostolus quoque sic definit dicens: Non sum ego liber, non sum apostolus (I Cor. IX, 1) ? Sed adeo liber, ut cum subintrassent quidam tentare libertatem ejus, nec ad horam, ut ipse ait (Galat. II, 5) , cederet subjectioni, ut veritas Evangelii praedicaretur. Qui ergo non cessit, volens praedicavit. Ubi voluntas, ibi merces voluntatis: ubi necessitas, ibi obsequium necessitatis. Melior ergo voluntas quam necessitas. Velle ergo sapientis est, parere et servire 1089D insipientis.

22. Haec etiam est Apostoli definitio dicentis: Si enim volens hoc ago, mercedem habebo: si autem invitus, dispensatio mihi credita est (I Cor. IX, 17) . Sapienti igitur merces defertur, sapiens autem ex voluntate facit: liber itaque secundum Apostolum sapiens. Unde et ipse clamat: Vos enim in libertatem vocati estis, tantum ne libertatem in occasionem carnis detis (Galat. V, 13) . Sequestrat a lege Christianum, ne invitus videatur legi succumbere: 936 vocat in Evangelium, quod volentes et praedicant et operantur. Judaeus sub Lege, Christianus per Evangelium: in Lege servitus, in Evangelio libertas, ubi cognitio 1090A sapientiae. Omnis ergo qui Christum recipit, sapiens: qui autem sapiens, liber: omnis igitur Christianus et liber et sapiens.

23. Docuit me tamen Apostolus quod ultra ipsam libertatem sit, ut servire libertas sit: Cum liber, inquit, essem omnium me servum feci; ut plures lucrifacerem (I Cor. IX, 19) . Quid est ultra libertatem, nisi habere Spiritum gratiae, habere charitatem? Libertas enim liberum facit hominibus, charitas amicum Deo. Unde ait Christus: Vos autem dixi amicos (Joan. XV, 15) . Bona charitas, de qua dicitur: Per charitatem Spiritus servite invicem (Galat. V, 13) . Servivit et Christus, ut omnes liberos faceret. Manus ejus in cophino servierunt (Psal. LXXX, 7) : qui non rapinam est arbitratus esse se aequalem Deo, formam servi 1090B accepit (Phil. II, 6) ; et omnia omnibus factus est, ut omnibus salutem afferret (I Cor. IX, 22) . Cujus imitator Paulus, et quasi sub Lege erat, et quasi sine Lege vivebat pro eorum utilitate, quos cupiebat lucrari: et infirmis volens fiebat infirmus, ut eos confirmaret: et currebat, ut comprehenderet: et corpus suum castigabat, ut potestates aereas in Christo triumpharet.

24. Est ergo sapienti et servire libertas. Unde colligitur quia stulto et imperare servitus est; et quod pejus est, cum paucioribus praesit, pluribus dominis et gravioribus servit. Servit enim propriis passionibus, servit cupiditatibus suis, quarum dominatum nec nocte potest fugere, nec die; quia intra se dominos habet, intra se servitium patitur intolerabile, 1090C Gemina enim servitus est, altera corporis, animarum altera: domini autem corporis quidem homines, animarum autem malitiae et passiones, a quibus sola animi libertas sapientem vindicat; ut servitio ei liceat exire.

25. Quaeramus igitur illum vere sapientem, vere liberum, qui quamvis sub plurimorum dominatu degat, libere dicit: Quis est, qui mecum judicio contendat? Tu solus manum tuam a me abstine, a cujus conspectu non potero me abscondere; et timor tuus non me percellat (Job XIII, 19 et seq.) .

26. Quem secutus David rex ait: Tibi soli peccavi (Psal. L, 6) . Regali enim subnixus fastigio, quasi legum dominus legibus reus non erat, soli Deo obnoxius tenebatur, qui dominus est potestatum.

1090D 27. Alium audi liberum: Mihi autem pro minimo est, ut a vobis dijudicer, aut ab humano die: sed neque me ipsum dijudico; nihil enim mihi sum conscius . . . . qui autem dijudicat me, Dominus est (I Cor. IV, 3, 4) . Vera libertas hominis spiritalis, quia dijudicat omnia, ipse autem a nemine dijudicatur, nec a quocumque creaturae participe, sed soli Deo se subditum novit, qui solus sine peccato est (I Cor. II, 15) , de quo dicit Job: Vivit Dominus, qui sic me judicat (Job XXVII, 2) ; solus enim ille potest judicare justum, cujus in conspectu coelum non est mundum, nec stellarum pura et clara lumina.

28. Quis est qui Sophoclea in medium ferat aliis plurimis matuatus videtur Ambrosius; at inter 1091A 937 carmina dicentia: Jupiter mihi praeest, nullus autem hominum? Quanto antiquior Job, quanto vetustior David? Agnoscant ergo de nostris se habere, quaecumque praestantiora locuti sunt.

29. Quis igitur sapiens, nisi qui ad ipsa pervenit divinitatis secreta, et manifestata sibi cognovit occulta sapientiae? Solus igitur sapiens, qui duce Deo usus est ad cognoscenda veritatis cubilia, et mortalis homo immortalis Dei haeres et successor est factus per gratiam, et quidam jucunditatis particeps, sicut scriptum est: Propterea unxit te Deus, Deus tuus oleo laetitiae prae consortibus tuis (Psal. XLIV, 8) .

30. Si quis igitur propius ea introspiciat rerum negotia, cognoscet quanta sapienti adjumenta, et quanta in ipsis insipienti refragia sint; quod huic adjumento 1091B libertas, illi impedimento servitus sit. Insurgit enim sapiens quasi victor debellatis a se ac triumphatis libidine, timore, ignavia, moestitudine, caeterisque vitiis; donec ea de possessione suae mentis eliminet, et omnibus terminis finibusque suis propulset atque arceat: quoniam dux cantior novit excursus cavere latrocinantium, et quaedam furta belli, quae iniquissimi animae nostrae adversarii ignitis saepe pertentant spiculis; sunt enim nobis quaedam et in pace praelia, et in bello pax. Unde et ille ait: Foris pugnae, intus timores. Sed in his omnibus superamus propter eum, qui dilexit nos (II Cor. VII, 5) . Dicit quia neque angustiis, neque persecutionibus, neque fame, periculo, morte terretur (Rom. VIII, 37) .

31. Qui vero haec timet, qui mortem reformidat, 1091C quomodo non servus? Servit profecto, et miseram qui lem servitutem; nihil enim sic animam ad omnem servitutem dejicit, quomodo formido mortis. Quomodo enim se erigat abjectus et vilis sensus atque ignobilis, demersus in omnem infirmitatis voraginem vitae hujus cupiditate? Vide quam servus: Abscondam me, inquit, et ero gemens et tremens super terram; et erit, omnis qui invenerit me, occidet me (Gen. IV, 14) . Itaque quasi servus signum accepit, nec sic tamen necem potuit evadere. Servit igitur peccator formidini, servit etiam cupiditati, servit avaritiae, servit libidini, servit malitiae, servit iracundiae, et videtur hujusmodi sibi liber: sed magis servit, quam si sub tyrannis positus.

32. Illi autem liberi sunt, qui legibus vivunt. Lex 1091D autem vera sermo rectus, lex vera non insculpta tabulis, nec aere incisa, sed impressa mentibus, atque infixa sensibus; quando sapiens non sub lege, sed 1092A ipse sibi lex est, opus legis in corde suo continens, naturali sibi stylo et quadam inscriptione formatum (Rom. II, 14, 15) . Tantumne igitur caecitatis est, ut non videamus manifestas rerum expressiones, et virtutum imagines? Et 938 quam indignum, ut populi integri obediant humanis legibus, quo sint libertatis participes: sapientes autem veram legem naturae expressam ad imaginem Dei, veramque rationem signiferam libertatis negligant et derelinquant; cum in ea tanta libertas sit, ut parvuli servire vitiis nesciamus, alieni ab ira, exsortes avaritiae, ignari libidinis! Quam miserum igitur, ut qui nascimur in libertate, moriamur in servitute!

33. Sed hoc fit levitate animi, atque infirmitate morum; quia curas inanes volvimus, et operamur 1092B supervacua: sapientis autem cor, actumque et opus radicatum esse decet atque immobile. Hoc docuit Moyses, quando manus ei graviores fiebant, ita ut vix sustineret eas Jesus Nave. Ideoque vincebat populus, quando non perfunctoria gerebantur opera, sed plena ponderis atque virtutis, non nutantis animi, nec titubantis affectu, sed fundatae mentis stabilitate (Exod. XVII, 12) . Ergo sapiens extendit manus suas, stultus autem contrahit, sicut scriptum est: Quia stultus complexus est manus suas, et voravit viscera sua (Eccles. IV, 5) , carnalia magis cogitans quam spiritalia. At non filia Juda, quae expandens manus, clamavit ad Dominum: Tu scis quia falsum testimonium adversus me dicunt (Dan. XIII, 43) . Melius est arbitrata non peccare, sed et incidere in calumnias 1092C accusantium, quam peccatum subire sub impunitatis velamine. Ea ergo contemptu mortis servavit innocentiam. Sed nec filia Jephte, quae votum patris de immolatione sua proprio atque hortatorio firmavit assensu (Judic. XI, 36) .

34. Non enim ego de contemptu mortis libros philosophorum depromo, aut gymnosophistas Indorum, quorum prae caeteris Calani laudatur responsum Alexandro, cum eum juberet sequi: Qua me, inquit, laude dignum Graeciam petere poscis, si possum cogi facere quod nolo? Et vere plenus auctoritatis sermo, sed magis mens plena libertatis. Denique et epistolam scripsit.

«Calanus Alexandro.

35.«Amici persuadent tibi manus et necessitatem 1092D inferre Indorum philosophis, nec in somnis quidem videntes nostra opera. Corpora enim transferes de loco ad locum: animas non coges facere, quod nolunt, 1093A non magis quam saxa et ligna vocem emittere. Maximus ignis viventibus corporibus dolorem inurit, et gignit corruptionem: super hunc nos sumus; viventes enim exurimur. Non est rex, neque princeps, qui extorqueat nobis facere, quod non proposuimus. Nec similes sumus Graeciae philosophorum, qui verba pro rebus meditati sunt ad opinionis celebritatem: nobis res sociae verbis, et verba rebus: res celeres, et sermones breves: in virtute nobis libertas beata est.»

36 et 37. Praeclara verba, sed verba: praeclara 939 constantia, sed viri: praeclara epistola, sed philosophi. Apud nos autem et puellae de mortis appetentia sublimes usque ad coelum erexere virtutum gradus. Quid Theclam, quid Agnem, quid Pelagiam loquar, 1093B quae tamquam nobilia vitulamina pullulantes, ad mortem quasi ad immortalitatem festinaverunt? Inter leones virgo exsultavit, et rugientes bestias spectavit intrepida. Et ut nostra cum Indorum gymnosophistis conferamus, quod ille verbis gloriatus est, sanctus Laurentius factis probavit; ut vivus exureretur, et flammis superstes diceret: Versa, manduca. Haud degener Abrahamidarum, et Machabaeorum concertatus puerorum, quorum alii super flammas canebant: alii cum exurerentur, non rogabant, ut parceretur: sed invehebantur, ut amplius persecutor inflammaretur (II Macch. VII, 5 et seq.) . Liber igitur sapiens.

38. Quid autem sublimius sancta Pelagia, quae vallata persecutoribus; priusquam tamen in eorum 1093C conspectum veniret, aiebat: Volens morior, nemo me continget manu, nemo oculo protervo violabit virginem, mecum feram pudorem, mecum incolumem verecundiam: nullum praedones lucrum suae capient insolentiae. Pelagia Christum sequetur, libertatem nemo auferet, nemo captivam videbit liberam fidem, insignemque pudicitiam, et prosapiam prudentiae. Quod servum est, hic manebit, nullos in usus debitum. Magna igitur piae virginitatis libertas, quae septa agminibus persecutorum, inter maxima pericula integritatis et vitae nequaquam inclinata est.

39. At non ille cui dominatur ira, subjicitur enim jugo peccati; homo etiam iracundus peccatum effodit (Prov. XXIX, 22) : Qui autem peccatum facit, servus est peccati (Joan. VIII, 34) . At non ille liber, qui 1093D servit avaritiae; non potest enim possidere vas suum. Non ille liber, qui serviens desideriis et voluptatibus, 1094A vago fluitat errore. Non ille liber, qui curvatur ambitu; servit enim alieno imperio. Sed ille liber, qui potest dicere: Omnia mihi licent, sed non omnia mihi utilia; omnia mihi licent, sed ego sub nullius redigar potestate. Esca ventri, et venter escis (I Cor. VI, 12) . Ille liber, qui ait: Quid enim libertas nostra judicatur ab infideli conscientia (Ibid., 13) ?

40. Libertas igitur sapienti, non insipienti convenit; quoniam qui deligat lapidem in fundibalo, similis est ei, qui dat imprudenti claritatem (Prov. XXVI, 8) : se ipsum vulnerat, sibique potius, dum intorquet jaculum, affert periculum. Certe sicut tormento acerbatur, et geminatur malum saxi ruina; sic insipientis in libertate ruina vehementior est. Recidenda igitur insipienti potestas, non adjicienda 1094B libertas est; servitus enim ei convenit. Ideoque addidit: Spinae nascuntur in manu ebriosi, servitus autem in manu imprudentis (Ibid., 9) ; quia sicut ille suis vulneratur poculis, ita insipiens suis factis. Ille bibendo se peccato 940 inserit, iste operando se culpae adjudicat, et factis suis trahitur in servitutem. Videbat se Paulus in captivitatem trahi a lege peccati (Rom. VII, 23) ; et ideo ut liberaretur, confugit ad libertatis gratiam.

41. Non sunt igitur liberi insipientes, quibus dicitur: Nolite fieri sicut equus et mulus, quibus non est intellectus. In freno et chamo maxillas eorum constringe, qui non appropinquent tibi. Multa flagella peccatorum (Psal. XXXI, 9 et seq.) ; quia multis flagellis opus est, ut eorum imprudentia coerceatur. 1094C Disciplina hoc exigit, non inclementia. Denique qui parcit baculo suo, odit filium suum (Prov. XIII, 24) : simul quia unusquisque gravius suis peccatis flagellatur. Gravia enim delictorum pondera, gravia criminum verbera, sicut onus gravantur grave, et infligunt animae cicatrices, et putrescere faciunt mentis ulcera (Psal. XXXVII, 5, 6) .

42. Deponamus igitur tam gravem servitutis sarcinam, renuntiemus luxuriae ac deliciis, quae nos quibusdam astringunt nexibus cupiditatum, et vinculis ligant. Nihil enim prosunt deliciae stulto: et quicumque a pueritia dederit se deliciis, manebit in servitute: ut vivens mortuus sit. Recidatur ergo luxuries, deliciae recesentur: et si quis fuit luxuriosus, valedicat superioribus. Recisa enim vinea 1094D fructum affert, semiputata frondescit, neglecta luxuriat. Ideoque scriptum est: Tamquam agricultura 1095A homo imprudens, et tamquam vinea homo egens sensu; si reliqueris eum, desertus erit (Prov. XXIV, 30) . Colamus ergo corpus hoc nostrum, castigemus illud, redigamus in servitutem, non illud despiciamus.

43. Sunt enim nostra membra arma justitiae, sunt et arma peccati. Si elevantur, arma justitiae sunt, ut peccatum in his non dominetur: si mortuum fuerit corpus nostrum peccato, non regnabit in eo culpa, et erunt membra nostra a peccato libera. Non obediamus igitur cupiditatibus ejus, neque exhibeamus membra nostra arma iniquitatis peccato. Si videris mulierem ad concupiscendum eam, membra tua arma peccati sunt. Si locutus es ad sollicitandam eam, lingua tua et os tuum membra peccati sunt. Si abstulisti terminos a patribus positos, membra tua arma peccati sunt. Si festinasti velocioribus 1095B pedibus ad effundendum innocentium sanguinem, membra tua arma iniquitatis sunt.

44. Contra, si vidisti egenum, et induxisti in domum tuam, membra tua arma justitiae sunt. Si eripuisti injuriam accipientem, vel eum qui ducebatur ad mortem, si scidisti chirographum debitoris, membra tua arma justitiae sunt. Si confessus es Christum (arma enim intellectus (Prov. XIV, 7) labia sapientiae) labia tua membra justitiae sunt. Qui potest dicere: Oculus eram caecorum, pes claudorum, pater infirmorum (Job XXIX, 15) , membra ejus membra justitiae sunt.

941 45. Ergo liberati a peccato, quasi pretio empti sanguinis Christi, non subjiciamur servituti hominum vel passionum. Non erubescamus peccatum 1095C nostrum fateri. Vide quam liber, qui poterat dicere: Non reveritus sum multitudinem populi; ut non annuntiarem in conspectu omnium peccatum meum (Job. XXXI, 33) . Qui enim confitetur Domino, exuitur a servitute; Justus enim accusator est sui in principio sermonis (Prov. XVIII, 17) . Non solum liber, sed etiam justus: sed justitia in libertate est, et libertas in confessione; simul enim ac confessus quis fuerit, absolvitur. Denique Dixi, pronuntiabo adversum me injustitiam meam Domino, et tu remisisti impietatem cordis mei (Psal. XXXI, 5) . Mora ergo absolutionis in confitendo est, confessionem sequitur peccatorum remissio. Sapiens est igitur, qui confitetur: liber, cui peccatum dimissum est, nulla jam contrahens aera peccati. Vale, et nos dilige, ut facis; quia 1095D et ego te diligo.

Epistola XXXVIII.

Sapientem esse divitem, neque hic ullum sexum excipi se didicisse ex Petri epistola, cujus locus enucleatur. Pacem aliasque virtutes divites esse, divitumque 1096A ordini Enoch atque Eliam annumerandos. Post quae Achab et Nabuthe inter se comparatis, propositum problema confirmatur.