Praefatio In Hunc Secundum Tomum.

0009A Quidquid universim ad Operum sancti Ambrosii castigationem pertinet, speciatim vero ad illorum librorum, qui volumine primo continentur, non ita perfunctorie in Praefatione ad idem illud volumen exposuimus, ut in hac iterari sine justo lectoris fastidio posse videatur. Hoc igitur loco tantum superest, ut circa eos Tractatus quibus hic tomus constat, tam qui legitimi sunt, ac vere Ambrosiani, quam qui supposititii et adulterini, aliqua expendamus, ac de illis insuper, qui temporis injuria interierunt, quaedam dicamus.

Editis in tomo superiore iis libris, qui quodam suo jure ad Scripturas divinas referuntur, in hoc caeteras Doctoris nostri commentationes exhibemus, eas nimirum quibus propriae eximiis quibusdam Christianae 0009B vitae generibus virtutes atque institutiones edocentur, et Catholica dogmata vel enucleantur rudioribus, vel ab impietate haereticorum defenduntur. Quibus scriptionibus cum epistolas ejusdem Antistitis subjunxerimus, non secus atque Orationes ab eo in Satyri fratris, et imperatorum Valentiniani ac Theodosii funeribus habitas; ex his omnibus volumen efficitur cum ipsa varietate, ac diversarum aevi Ambrosiani sive in Ecclesia, sive imperio conversionum narratione jucundissimum, tum argumentorum queis bene multa fidei ac disciplinae capita continentur, gravitate utilissimum. In cujus lectione illud contingit, ut utrum Ambrosii in sacris ministris ac virginibus instituendis pietatem, atque in propugnanda Christi et Spiritus sancti divinitate scientiam; an vero in exsequendis 0009C maximis rebus peritiam constantiamque magis mireris, prorsus nescias.

Cum sicut in priore tomo, ita etiam in hoc singulis operibus sua praemittatur Admonitio, qua eadem illa pro captu nostro examinavimus; superfluam rem hic ageremus, si diutius in eorumdem excussione immoraremur. Ordinem porro in iis collocandis, quoniam aetatis et chronologiae rationem sequi minime licuit, illum tenuimus, quem et argumentorum affinitas postulare visa est, et ab editionum superiorum syntagmate minus abhorrentem judicavimus. Ne vero cuipiam negotium facesseret necessario inducta mutatio, omnium tractatuum, qui hunc tomum componunt, syllabum una serie, et annotata cujusque initiali pagina contextum, huic subjecimus Praefationi.

0009D De notis nostris quae hoc in tomo frequentiores sunt ac longiores, illud iterum admonebimus eas doctioribus scriptas non esse; quippe apud quos discipulorum nobis personam magis convenire quam praeceptorum ultro fateamur. Verum cum cerneremus in argumentis longe gravissimis difficultates atque salebras minime leves subinde occurrere, gratiam aliquam a novis Theologis speravimus nos inituros, 0010A si eorum causa scabros illos locos complanaremus, quos veterani illaeso vestigio calcare solent. Etiamsi autem nobis vere simus conscii pro nostra virili connisos esse, ne vel transversum unguem a catholica fide recederemus; sicubi tamen, quae humana infirmitas est, aliquid ei minus consonum protulerimus, illud delere non tantum lacrymis, sed etiam sanguine parati sumus. Quin hoc etiam profiteri licet, in iis ipsis opinionibus, in quibus quam quisque anteponat, sibi statuere maxime liberum est, cavisse nos sedulo ne ullis abrepti praejudiciis, usquam a recto itinere deflecteremus.

Plurima quidem codicum veterum beneficio emendavimus restituimusque in hoc volumine, sed multo plura, quae in numerum Operum Ambrosianorum 0010B dudum irrepserant, partim omisimus, partim rejecimus in Appendicem, rati scilicet iniquum fore ut gloriosum tanti Patris nomen una cum legitimis liberis subdititii atque eodem prorsus indigni sibi arrogarent. Enimvero non possumus satis mirari tot libros atque sermones sancto Doctori suppositos fuisse, qui ab ejus ingenio, stylo, saeculo penitus abhorrent, et quorum etiam nonnulli inter aliorum scriptorum Opera circumferuntur. Sed hoc admirationem nobis incutit multo majorem, quod male feriati quidam homines adeo illuserint fidei publicae, ut aliquas commentationes, quas Ambrosii non esse liquido prodebat prima lectio, variis locis interpolarent, quo eas pro Ambrosianis securius liceret obtrudere. Quod imposturae genus qua parte levius sit 0010C eorum crimine, qui cusos abs se adulterinos nummos bonis admiscent, nemo dixerit.

Itaque subdititii illi fetus duplici in ordine, ut jam indicavimus, constituti sunt, omissorum scilicet et in Appendice comprehensorum. Priores ideo censuimus praetermittendos, quod alibi cum aliorum auctorum scriptis, uti dictum est, editi quaerentium diligentiae facile occurrerent, aut rursus quod per se levissimi ac nullius utilitatis, perinde editorum labore ac lectorum studio indigni essent . Quod vero ad eos ex quibus Appendicem composuimus, illorum quoque gemina est ratio. Etenim vel ipsos editiones superiores venditaverant tamquam Ambrosianos, et horum numerus multo major est: vel eosdem quasi subreptitios, aut saltem suppositionis admodum 0010D suspectos in extremum agmen coegerant. Ex hac autem ultima classe quosdam tractatus retinuimus; quos videlicet nec inutiles judicavimus, nec invenimus usquam alibi in lucem datos. De his porro omnibus, sicut et de quibusdam opellis in hac editione primum vulgatis, nihil adjicimus; praefixa enim singulis scriptis sua Admonitio, quidquid praedoceri lectoris interest, satis explicat.

0011A Ut ergo ad Opera in editionem nostram e superioribus non admissa jam veniamus, quae ex Gillotiana editione jam Romani repudiaverant, ea nos similiter abdicavimus tamquam manifesto supposititia. Tale est fragmentum De Fide Resurrectionis, quod Gillotius legitimo Ambrosii de eadem materia libro etsi non sine dubitatione aliqua subjunxerat. Sed numquam illud edi curasset; si ex epistola Hieronymiana ad Pammachium adversus errores Joannis Hierosolymitani conflatum esse deprehendisset. Tales etiam sunt meditationes ex archivis Cartusiae Parisiensis, ut idem Gillotius testatur, depromptae: quae quidem omnes reperiuntur inter eas meditationes, quas apud Augustinum tomo IX Lovaniensis editionis evolvere est, sed non eodem tamen ordine. Exstant hae ipsae 0011B in appendice ad tomum VI novae editionis, quibus et praemittitur Admonitio, quam consulere cuivis pronum est. Nec etiam dissimiles sunt his scriptionibus, immo ab Ambrosii charactere magis abhorrent breves epistolae philosophorum, quas tamquam a Viro sancto e Graeca lingua in Latinam versas post Gilbertum Cognatum edidit Gillotius. Cum his rejecere idem Romani secundam ex illis duabus epistolis de monacho energumeno, quas e codice uno Germanensi, in quo tres libros Officiorum proxime sequuntur, Gillotiana editio repraesentarat. Extra dubium est jure semotam illam epistolam, cum non alia sit ab epistola Gregorii Magni ad Januarium Calaritanum episcopum: sed cum altera lacinia sit avulsa e fine libri de vitiorum virtutumque conflictu, cur eadem 0011C Romana editio illam retineret, nihil erat causae. Illo accedit, quod neutra epistola Ambrosii nomen in codice nostro inditum praefert; unde utrisque ex eo quod subjungantur libris Officiorum, male auctorem attributum esse perspicuum est.

Jam vero, ut de iis tractatibus agamus, quos licet a Romana editione non repudiatos, a nostra tamen duximus excludendos, libri De Vocatione gentium ordinem ducent. Hi quidem hactenus cum Operibus Ambrosianis editi fuerunt, sed eos tamen non esse Ambrosii tam constanter conveniunt Critici, quam de vero eorumdem auctore dissentiunt. Ne porro singulas de illis opiniones hic referamus, efficiunt duorum eruditorum hominum dissertationes, Quesnellii scilicet atque Antelmi; horum enim prior cum eos 0011D libros inter Opera sancti Leonis edidisset, rationes quibus illos huic Pontifici arbitratus est asseri posse, in medium protulit: posterior autem injuriam Prospero suo fieri existimans, ipsius jura contra Quesnellium nuper defendit. Et hoc etiam cum evenerit in Epistola ad Demetriadem, de eadem controversia, ubi de rejectis epistolis agendum erit, iterum dicemus.

Librum quoque de Vitiorum virtutumque conflictu, quem in calce tomi V Romani ediderant, omisimus. Hunc quidem manuscriptorum alii Ambrosio nostro, alii Augustino, vel etiam Leoni attribuunt, sed pari falsitate. Optime vero omnium codex unus abbatiae sancti Ebrulphi eum Ambrosii Autperti nomine inscriptum habet: cui Autperto in appendice 0012A tomi VI Augustiniani ultimae editionis, ubi exstat eadem illa disceptatio, argumentis nequaquam futilibus jam asserta est.

Sunt praeterea in Appendice librorum Ambrosii quaedam opellae, quas in hac editione recudere superfluum duximus: ut puta, Expositio fidei Symboli Nicaeni contra Arium et Photinum, quae tota e locis aliquot primi librorum sancti Ambrosii de Fide consarcinata est: item Exhortatio ad poenitentiam agendam; quia cum fere totidem verbis in Sermone 393 inter Augustinianos reperiatur, eam Ambrosio abjudicandam esse liquido patet. His item adde tractatum De moribus Brachmanorum, quem a nobis omissum nemo queretur, ut pote Ambrosio plane indignum. Denique abdicatorum ordinem claudet Sermo 0012B de Purificatione sanctae Mariae, quem etsi codices non pauci Ambrosio tribuant, et e veteri manuscripto, in quo praeferebat nomen Alcuini, cl. Baluzius primo Miscellaneorum suorum tomo ediderit, probabilius tamen videtur Ambrosii Autperti hunc sermonem esse. Nam praeterquam quod sub ejus vocabulo vetustissimus codex Floriacensis illum exhibet, eumdem auctorem pulcherrimas in sanctos, et in hoc beatissimae Virginis festum scripsisse homilias testificatur Petrus Diaconus (De viris illustr. Cassin. cap. 13) .

Et haec de operibus quae aliquando inter Ambrosiana vel in eorum Appendice locum habuerunt, dicta sufficiant: quod vero ad ea quae in voluminum sancti Doctoris editionibus nusquam leguntur, nunc ipsa 0012C expendemus. Citatur in Decreto ex Synodo Romana sub Gelasio pontifice habita Liber Physiologus, qui ab haereticis conscriptus est, et B. Ambrosii nomine praesignatus, apocryphus (Distinct. 15, cap. Sancta Rom.) ; quem Hormisdas quoque prohibuit in Decretali: sed hic tractatus jamdiu evanuit. In bibliotheca Sanctigallensi apud Helvetios asservantur duo codices 1000 annorum, in quorum altero tractatus exstat sub hoc lemmate: Liber sancti Ambrosii episcopi contra haereticos, cujus initium est: David uno lapidis ictu, etc., in altero autem alius tractatus ita inscriptus: Liber sancti Ambrosii episcopi in laude sanctorum compositus; cujus prima verba sunt: Pertinere ad nos, dilectissimi fratres. Utrumque autem Mabillonius noster dum Germaniae perlustraret bibliothecas, rogatu nostro, 0012D describi curavit: sed cum priorem, quem ex Parisino quoque manuscripto descriptum habemus, et pro Ambrosiano citatum videre est in Urbinatis Milleloquio, ad examen revocassemus, invenimus partem tantum esse Operis cujusdam semel atque iterum in Bibliotheca Patrum editi, primo quidem sub hac epigraphe: Faustini episcopi contra Arianos, etc., rursus vero sub ista: Gregorii Baetici Illiberitani episcopi ad Gallam Placidiam Augustam. Tametsi vero non defuerint, qui hac inducti inscriptione, id opusculum Gregorio tribuerent, melius tamen ab aliis Faustino ascribitur: sed haec urgere non est hujus loci. Quod ad secundum horum tractatuum, quam et ille alienus sit ab Ambrosio, vel hinc intelligas, 0013A quod sermo quidam sit habitus ab episcopo anonymo, qui se ex Britanniis, ubi pacis conciliandae gratia diu moratus fuerat, reducem esse aperte narrat. Illud autem eos qui hocce scriptum Doctori nostro rati sunt ascribendum, videtur decepisse, quod ejus auctor mentionem facit sanctorum Protasii atque Gervasii; quin etiam et Ambrosium ipsum alloquitur. Sed hoc ultimum sancti Antistitis orationem non esse abunde probat.

In codicibus bibliothecae Ambrosianae Mediolani opellae item aliquot habentur Doctoris nostri titulo praenotatae, quarum nonnullas laudatus supra Mabillonius ejusque socius D. Mich. Germanus, Musea Italiae solita rimantes diligentia, detexerunt descripseruntque. Prima illarum est, quae inscribitur: 0013B Confessio fidei sancti Ambrosii; incipit autem: Sufficiebat fides conscripta apud Nicaeam. Sed hanc e Colbertino codice P. Jac. Homey Augustinianus Theologus edidit in Supplemento Patrum, jamque prius ipsam vulgaverat P. Quesnellius Operum sancti Leonis tomo II, pag. 138, ubi Faustini nomen in fronte gerit. Rationibus iis quibus Faustino idem Quesnellius eam vindicat, et inter annos 379 et 381 asserit scriptam, nihil repugnat: contra vero ut eamdem Ambrosii esse existimemus, nihil suffragatur. Huic schedio iidem nostri Mabillonius atque Germanus alia duo etiam adjunxere, videlicet Libellum Fidei, et epistolam de Pudicitia et castitate. Libellus acephalus est, epistola vero decurtata posteriori parte; ac praeterea tam crebris lacunis utrumque intersectum, 0013C ut quamvis a charactere Ambrosii minus recederent, vix tamen essent tanti, ut in iis edendis charta et opera impenderetur. Idem etiam judicium esto de quibusdam aliis scriptionibus, quae in eadem bibliotheca feruntur inveniri sub his titulis: De Primitiis offerendis, de Melioribus litigantibus, et adversus Astronomos, quae opuscula memoratis sodalibus nostris per angustias temporis, quo versati sunt Mediolani, expiscari minime licuit.

In Vaticana bibliotheca, praeter scriptiones paucas, quas edidimus in Appendice, aliae occurrunt ascriptae Ambrosio; istae nimirum, De beato Petro et Simone mago, quod fragmentum est libri II Historiae Ecclesiasticae Eusebii Pamphili Latine versum. Item, De Poenitentia Petri, De interfectione Agag, de Fide 0013D ad beatum Hieronymum, et Sententia in hominem poenitentem. Quae quidem Sententia reperitur etiam in manuscripto Cisterciensi sub hoc lemmate: Tractatus sancti Ambrosii episcopi de Poenitentia; et in appendice Operum beati Hieronymi sic praenotatur: Epistola sancti Hieronymi ad quemdam, qui in saeculo poenitebat. Reliquos vero memoratos tractatus forte apud alios auctores reperient ii, quibus otii satis suppetet: nobis autem illud sufficit, quod ex lectione apographorum quos hic habemus, Ambrosii non esse certo cognovimus.

Gallicanae bibliothecae quasdam similiter scriptiunculas jactant in Ambrosii Operibus numquam editas, sed Ambrosianam mentientes nuncupationem. 0014A Hujusmodi quippe sunt in Regia sermones de Eucharistia, de Caeco nato, de Pace, de falso Amico, et Contra eos qui animam non confitentur esse facturam, aut eam ex traduce esse dicunt: in Colbertina sermones in Nativitate B. Mariae, ad habitantes in coenobiis, et de Malitia carnis: in aliquibus etiam provinciarum bibliothecis talia scripta pseudonyma reperiuntur, cujusmodi est epistola sancti Ambrosii ad Hilarium. Sed cum horum omnium ac similium, eruditis qui forte in illa inciderint, vix ullum possit imponere, statimque agnoscatur suppositio; nihil hic addendum esse arbitramur.

Verumtamen silentio praetereundae non sunt commentationes duae, in Ambrosianarum quidem corpore numquam, sub Ambrosii tamen titulo alibi 0014B editae. Altera habetur apud Bollandum XIII kal. Febr. sub hac epigraphe: S. Sebastiani Mart. Acta, auctore sancto Ambrosio episcopo. Sed critici omnes judicii limatioris mendacem hanc esse inscriptionem nullo negotio deprehenderunt. Et sane multo minus ingenii praeferunt Ambrosiani, quam Acta vel sanctorum Protasii ac Gervasii, vel sanctorum Vitalis atque Agricolae; quae tamen non immerito in Appendicem a nobis rejici, loco suo clare ostendetur. Unde mirum fit quomodo errare in hoc potuerit vir doctissimus.

Duorum autem Operum quae indicabamus, alterum est Historia Egesippi de bello Judaico et excidio Hierosolymitano. Eam historiam non tantum editiones quaedam Ambrosio tribuunt, sed etiam nonnulli manuscripti. 0014C Exempli causa quartus ex quinque libris ejusdem sic inscribitur in codice Carmelitarum Claromontanorum: Sancti Ambrosii episcopi dispersionis Judaeorum Flavii Josephi historiographi capitulum quartum. Huc etiam accedit Cassiodori testimonium, affirmantis aetate sua Josephi versionem exstitisse ab aliis quidem sancto Hieronymo, ab aliis Rufino, ab aliis vero deputatam Ambrosio (De Instit. Div. Litter. cap. 17) . Atqui eam non esse Hieronymi discimus ex ipsiusmet epistola ad Lucinium Boeticum, ubi profitetur ex historia ejusdem Josephi nihil a se esse translatum: neu autem Rufino illam addicamus, vel sola elocutio videtur prohibere; atque hoc pacto tota probabilitas ad Ambrosium redit. Quibus addi insuper possunt non paucae locutiones 0014D auctori sive interpreti dictae historiae cum Antistite nostro communes, quas diligenter abs se collectas inter se contendit Gronovius. Verum facile respondetur huic argumento comparationem istiusmodi fallacem esse; cum ex auctoribus diversissimis loquendi formulas inter se affines hinc inde resecare et componere cuivis promptum sit. Solvi autem haud aegre potest auctoritas Cassiodori; aut enim ille hanc historiam non indicavit, quippe quae non septem libris constet, sed tantum quinque; nec tam librorum Josephi sit tralatio, quam compendium, saepe etiam aliunde petitis narrationibus inter olatum: aut si maxime hanc ipsam designavit, quotidie fieri nemo negabit, ut incognito alicujus rei 0015A auctore vero, eidem plures vulgi opinione substituantur ex aequo falsi. Credibile autem est ex eadem illa fama vulgari ab audaculo aliquo quibusdam codicibus Ambrosii nomen fuisse ascriptum; unde postea magis hic error fuerit propagatus. Certe quidem in hoc opere nihil inest Ambrosiani, neque styli, neque judicii. Sed nec facile a nobis quisquam extorquebit; ut a rebus seriis credamus Ambrosio tantum vacasse, quantum necesse erat scribendis non modo his quinque libris, sed etiam aliis quatuor quos ex totidem Regum abs se compositos auctor memorat. De vocabulo autem Hegesippi ita sentimus, id factum esse παρὰ τοῦ Ἰοσηποῦ, at librarios loco Josepi sive Josipi, sub quo latere auctor voluit, corrupte Hegesippum seu Egesippum supposuisse.

0015B Verum ut huic parti modum ponamus, optandum esset ut pro tot libellis Ambrosii nomine perperam inscriptis omnes legitimos illius fetus majori fide et sedulitate antiquitas nobis servasset, ac transmisisset. Eorum porro quos desideramus, in capite collocanda sunt Commentaria in Esaiam prophetam, e quibus non solum plurimos locos apud Augustinum legere licet, citatos adversus haeresim Pelagianam: sed quorum etiam mentionem facit ipsemet Ambrosius in Expositione Evangelii secundum Lucam (Lib. II, num. 56) .

Excidit quoque aliud eximium opus Ambrosii nostri similiter ab Augustino magna cum laude commemoratum; de illo quippe ad Paulinum Nolanum scribens, ita loquitur: Libros beatissimi papae Ambrosii 0015C credo habere sanctitatem tuam; eos autem desidero, quos adversus nonnullos imperitissimos et superbissimos, qui de Platonis libris Dominum profecisse contendunt, diligentissime et copiosissime scripsit (Epist. 31, novae edit.) . Hoc ipsum Opus alio atque alio modo variis locis idem allegat; interdum enim illud nominat, de Sacramentis sive Philosophia: interdum, de Sacramento Regenerationis, sive Philosophia: nonnumquam etiam simpliciter, de Regeneratione: alicubi demum, de Philosophia adversus Platonem. Dolemus sane hanc pulcherrimam disceptationem interiisse; nobis tamen solatii non minimum est, quod restant adhuc opera bene multa, in quibus temerarios illos, omni nata occasione, confutare ac contundere numquam omittit, ut suis locis declaravimus.

0015D Haud satis assequimur, quo sensu intelligi debeat Ambrosianum illud: de Eliae gestis plurima jam frequenti diversorum librorum sermone digessimus (De Elia et Jejun. Cap. 3, n. 5) . Siquidem enim nihil aliud Vir sanctus his significat, nisi frequentem in libris suis gestorum Eliae fieri mentionem, vix quidquam erit quod in hac parte videatur amissum: sin vero id argumentum ex professo pluribus libris abs se tractatum illis testatur, ante multa saecula eosdem illos intercidisse dicamus necesse est.

Non eadem est dubitandi ratio num perierit ille tractatus, quem Pansophi pueri a mortuis a se suscitati causa scripserat, quemadmodum narrat Paulinus diaconus in illa verba: Ad quem etiam infantulum, 0016A inquit, libellum conscripsit, ut quod aetatis infantia scire non poterat, legendo cognosceret (In Ambr. vita n. 28) . Sed hunc libellum a longo tempore nusquam reperiri comperta res est.

Idem ille fidelissimus Ambrosii diaconus memoriae tradidit ab illo compositam et ad Fritigil, quae Marcomannorum regina erat, destinatam fidei Catholicae instutitionem, de qua sic ait: Ad quam, nempe Fritigil, ille epistolam fecit praeclaram in modum Catechismi (Ibid., num. 36) . At gemmulam istam prorsus evanuisse nulli dubitamus: quod enim nonnulli fragmentum quoddam a Theodoreto Graece citatum (Polym. Dial. 2) , nec non a nobis infra referendum, ex eadem epistola desumptum volunt, plane divinant.

Quamvis autem ipsemet Ambrosius epistolas suas 0016B videatur redegisse in librum, extra controversiam tamen est ab eo corpore quod nunc superest (Epist. 48, num. 7) , plurimas abesse, gravissimasque illas, uti ex personis ad quas scriptae fuerant, colligi datur. Nihilominus tamen epistolam illam ad Irenaeum, in qua perdicis clamantis habetur mentio, quamque injuria temporis interceptam esse quidam autumant, nos incolumem existimamus. Quid vero doctis illis viris fraudi fuerit, melius alibi aperietur.

Veri quoque simillimum est a sancto Doctore opera quaedam quae perierint, in Apollinarii sectam fuisse lucubrata; quando Paternus Braccarensis episcopus, qui eidem haeresi nomen dederat, ad veram fidem lectione librorum adversus Apollinaristas ab Ambrosio editorum conversus legitur.

0016C Multorum opinio est de sermone aliquo deperdito intelligenda esse Cassiodori verba, quae sic habent: Sanctus Ambrosius Mediolanensis episcopus sermonem fecit de judicio Salomonis (Libri de Instit. Div. Litt. cap. 2) . Verumtamen nihil aliud istic designari credimus, quam libri de Virginitate, qui hactenus cum libro tertio de Virginibus una serie connectebatur, ipsum exordium, cujus prima verba illa sunt: Nobile apud veteres Salomonis illud fertur fuisse judicium, etc. Quod quidem exordium ostensuri sumus non multum habere affinitatis cum reliquo libro, et homiliam aliquam forsitan esse quae cum eodem Opere compacta fuerit a librariis.

Idem ille Cassiodorus, ubi de libro Sapientiae agit, in hunc modum loquitur: De quo et pater Augustinus 0016D et sanctus Ambrosius homiliarum nomine nonnulla dixerunt (Ibid., cap. 5) . Si vere has homilias vidit Senator, easque titulus non mendax addicebat sancto Ambrosio, dicendum erit ad nostram aetatem illas non venisse. Etenim praeter eos sermones, ex quibus multos sancti Doctoris libros constare saepius docuimus, nullos alios jam superesse congruo loco a nobis probabitur.

Denique apud eumdem Cassiodorum ista leguntur: Dicitur, inquit, etiam et sanctus Ambrosius prophetarum Commentaria eloquii soliti dulcedine confecisse, quae nullatenus potui reperire, quae vobis magno studio quaerenda derelinquo (Ibid., cap. 3) . Non satis clarum est quo de Commentario haec debeant accipi, nisi 0017A forte de Commentariis in Esaiam. Caeterum cum verbum dicitur nihil affirmet, ipseque Cassiodorus jam memoratus in quaerendis Veterum libris diligentiam omnem adhibere solitus fuerit, hinc conjicias communi fama eum esse deceptum, aut illa scripta jam ejus aetate de medio sublata.

Sunt qui existiment Proverbia quoque ab Ambrosio exposita fuisse, inque illum sensum accipiant prima ista libri de Mysteriis verba: De moralibus quotidianum sermonem habuimus, cum vel Patriarcharum gesta, vel Proverbiorum legerentur praecepta. Et sane beatum Antistitem edisserendis patriarcharum Abrahae, Isacii, et aliorum historiis per id tempus incubuisse exploratum est. Quod si pariter in illustrando Proverbiorum libro similem operam collocaverit, 0017B commentationem illam desiderari fatendum erit. Sed cum eo loci non nisi de sermonibus, quos quotidie ad populum habebat, loquatur Ambrosius; nihil prohibet, quin confectis libris e concionibus in Patriarchas, in earum forma quae de Proverbiis erant, nihil mutarit: eaedem vero ut soluta atque dispersa folia solent, deperditae sint; aut forte etiam ne umquam quidem scriptis mandatae, quod aliis quoque ejusdem Ambrosii sermonibus evenisse certissimum est.

Dicunt insuper ipsum testari de conjugio B. Virginis cum S. Joseph se copiose disseruisse; unde conjiciunt de hoc argumento librum aliquem, qui jam non exstet, a sancto Viro esse conscriptum. Attamen cum saepius hac ipsa de re illum egisse comperiamus, puta in Expositione Evangelii Lucae semel ac iterum 0017C (Lib. II, num. 1 et seq., et lib. X, num. 133) , in libro de Instit. Virg. totidem locis (Cap. 6 et 7) , et in hymno tertio (Strophe 5) , licet brevius; ut de libro perdito Ambrosianum locum accipiamus, necessum non est: idque maxime cum in Esaiae commentariis aliisque operibus quae vere exciderunt, denuo tractari ab ipso potuerit eadem materia.

Hic etiam locus quem ita legimus apud Ambrosium: Ergo ille Samson, ut compendium faciamus historiae; suo enim tempori totius lectionis digestio reservanda (Prolog. in lib. de Spir. S. n. 12) : quibusdam 0018A in animum induxit Doctorem nostrum de Samsonis gestis commentationem abs se edendam esse pollicitum: et quamvis eamdem historiam in epistola ad Vigilium (Epist. 19) pertexuerit, suam tamen fidem non liberasse; nam praeterquam quod ejusdem historiae explicatio ibi nulla est, promissum esse aiunt scriptum publicum, epistolam vero privatam. Verum ut omittamus Ambrosio ignotum non fuisse epistolas suas haud infrequenter publicas fieri, quis non videat nihil certi ac definiti Ambrosianis promitti verbis; nec tractatum potius, quam sermonem aliquem illic signari. Cui accedit saepe saepius usu venire, ut similis promissi auctorem suum aliis curis distractum et occupatum capiat oblivio.

Leontius Byzantinus Ambrosianum testimonium 0018B citat, ex libro, inquit (Lib. II cont. Nest. et Eutych.) , contra Apollinarium, quod in illis operibus, quae nunc Ambrosii nomine circumferuntur, negatur inveniri. Sed non est cur magnopere confidamus hujus auctoris in citando diligentiae, quippe qui libro I contra Nestorium et Eutycheten duos locos proferat sub eodem lemmate, quos tamen in libro de Incarn. Dom. Sacram., sed non iisdem omnino verbis reperire est. Quid ergo si tertium hunc locum, quem sequenti libro citatum legimus, tamquam ex eodem fonte petitum, quo duo illi, etiam ex libro de Incarnatione ductum credamus, licet non servatis iisdem verbis?

Non desunt tandem qui ex splendido Augustini loco (Lib. II Solil. cap. 14) , quem quia paulo productior 0018C est, non referemus, Ambrosium nostrum peculiare opus de Immortalitate animae edidisse contendant. Atqui tamen ut Augustini verba plenum ac integrum sensum habeant, sufficere videtur, quod Ambrosius in variis libris de eadem immortalitate disputaverit. Si quis vero defenderit pertinacius illic tractatum ex proposito super ea re elucubratum significari, ea quidem lege non repugnamus, dum epistolae ad Horontianum (Epist. 34 et seq.) a Doctore nostro circa eamdem materiem scriptae intelligantur.

0017D