In Tres Libros De Officiis Admonitio.

Cum honorabilem inter caeteros fideles in Dominico grege locum obtineant sacri ministri, non potuit Ambrosius omnibus parochiae sibi creditae ordinibus instituendis numquam non intentus, egregiae illius portionis mores iis praeceptis destitutos relinquere, quibus et ipsa pervenire ad congruam suo muneri sanctimoniam valeret, et virtutum exemplo in eadem via plebi praeire. Hinc origo horum librorum; nam cum prius voce clericos suos informare ad pietatem sedulo studuisset, postea ne datae praeceptiones ex eorum animis paulatim effluerent, easdem in operis legitimi corpus redactas ipsis quasi manu ac sinu semper ferendas tradere constituit. Jure igitur eidem Operi titulum fecit De Officiis Ministrorum, quem nos ex manuscriptis fere omnibus ac notae melioris restituimus.

In primo libro (Cap. 1) , statim causis illis quibus ad scribendum inductus esset, non sine ingenua sui demissione propositis, ostendit (Cap. 2. et seq.) silentium optimum esse loquendi magistrum, et maxime in ira retinendum: ejus vero leges Prophetam regem ante Pythagoram et multo praestantius nobis dedisse (Cap. 10, num. 31) . Tum propositum suum aggressus, unde oriatur vox Officium (Cap. 8 et 9) , quae sit ejus significatio, et 0019 quot in partes distribuatur (Cap. 11) , scite explicat: admonet autem ante omnia Christiano viro cavendum esse, ne philosophorum more honestum aut utile ex vita praesenti metiendum putet, sed ex futura. Officium medium in praeceptorum, perfectum vero in consiliorum evangelicorum observatione positum dicit, idque philosophis sterili tantum speculatione fuisse cognitum. Deinde (Cap. 12 et seq.) confutatis quibusdam erroribus, ad singula Officiorum genera accedit. In adolescentibus praecipue commendat (Cap. 17 et seq.) illum pudorem, qui non modo exteriorem habitum regit, et in motu, incessu, sermone, et victu elucet; verum etiam internas componit facultates, Dei scilicet timore, veneratione parentum, et perturbationum animi moderatione. Et haec quidem declarat potissimum requiri in clericis; quippe quos omni ex parte tam recte constitutos esse oporteat, ut nullam invidis calumniandi ansam praebentes, exemplo bonae conversationis, cunctis praeluceant. Postea (Cap. 25 et seq.) de virtutibus, quas cardinales vocant, instituta disceptatione, eas astruit fontes esse totius honesti atque decori, quod hujus libri argumentum est. Quamvis autem illas virtutes separari ab invicem non posse fateatur, de singulis tamen sejunctim agit; et primo loco post prudentiae definitionem (Cap. 27) , sapientes paganos demonstrat incidisse in ea vitia, quae cum ipsa pugnare non ignorabant. Eadem ratione tractat de justitia (Cap. 28 et seq.) , cujus diversas partes examinat, maxime vero liberalitatem ac benevolentiam. De fortitudine autem verba faciens (Cap. 35 et seq.) , eam in duobus consistere docet, in rerum externarum despicientia, et in eo, ut quis res magnas, arduas, plenasque laborum et periculorum suscipiat atque exsequatur. Qua occasione editos in veteri foedere viros (Cap. 40 et seq.) , a quibus bellica gloria profani heroes superentur, exemplis probat: sed Christianam fortitudinem asserit in terrenarum rerum despicientia, injuriarum calamitatumque tolerantia, et perpessione saevissimorum pro Christi fide suppliciorum esse positam. Postremo de temperantia dicere adorsus (Cap. 43 et seq.) , omnia ejus membra explicat, quorum illa praecipua sunt, tranquillitas animi, studium mansuetudinis, honesti cura, decori consideratio: quibus adjicitur illud placitum, minori honestati majorem semper esse praeponendam.

Ab ipso limine secundi libri eamdem honestatem felicitati ortum praebere ubi demonstravit (Lib. II, c. 1) , philosophorum ac Ciceronis circa hujus vitae supremum bonum errores refellit (Cap. 2 et seq.) , in cognitione divinitatis, et fructu bonae operationis illud situm esse patefaciens. Cum vero ad idem honestum per bonam utile perveniatur, de hoc disputat in toto libro; cumque hoc ipsum et consistat in pietate, et ab honesto sit indivisum (Cap. 6 et seq.) ; comparari non posse docet, nisi earum virtutum beneficio, quae claram apud homines existimationem charitatemque nobis acquirunt. Porro triplicem hominum conciliandorum rationem tradit (Cap. 8 et seq.) , ut quis scilicet eorum amorem beneficentia, fidem justitia et prudentia, nec non insignibus ac praestantibus factis sibi devinciat. Haec omnia illustrat appositissimis exemplis, et maximam partem ex divina auctoritate sumptis; sed nihil magis pium excogitari potest, quam illa praecepta, quibus ad opera misericordiae (Cap. 15 et seq.) et officia omnia, quae ad mutuam hominum inter se societatem pertinent, informat, simulque vitia proscribit.

In tertio libro bonum honestum cum utili comparat sanctus Praesul, sed nos admonere (Lib. III, cap. 2) nequaquam negligit, haec duo bonorum genera in justis viris insolubili nodo conjuncta esse; atque adeo collationem hanc non institui, nisi ex vulgi opinione haec ipsa sejungentis. Hoc exin generale placitum constituit, ut bonus vir nihil alteri detrahendum putet, nec alterius incommodo suum lucrum angeri velit. (Ibid., num. 13) . Quod cum naturalibus humanisque legibus, tum divinis ex utroque Testamento petitis probat (Cap. 3 et seq.) : iis vero quae contra isthaec sibi objicit, illam adhibet solutionem, Christianis viris ab exemplo Christi, qui alienae utilitati suam numquam anteposuit, non discedendum. Inde colligit in omni actu atque contractu, semper et in quocumque casu honestum utili praeferri oportere (Cap. 5 et seq.) ; etiamsi maxime constaret fraudem nostram Deo perinde atque hominibus fore ignotam. Addit hanc legem ab ipso Deo sancitam esse, atque adeo ad veteres fabulas non recurrendum, ut astruatur res certissima; Christianam enim religionem hujus exempla (Cap. 9 et seq.) in magnis illis viris suppeditasse, qui ea vere exsecuti sunt, quae habebantur pro miraculis apud paganos. Ad postremum maxima quaeque Romanorum exempla sacris heroibus omni ex parte inferiora esse ostendit (Cap. 15 et seq.)

Non diffitemur Ambrosium sequendam sibi proposuisse Ciceronis in Officiis suis oeconomiam, sed Ciceronem ipsum libros Panaetii et Hecatonis multo addictius imitatum esse audacter affirmamus. Manifesto enim significat sanctus Antistes non alio consilio sese Oratoris imitationi operam dedisse, nisi ut in eo, qui prae caeteris honestatis exactae leges profitebatur, falsa praecepta paganae ethices fortius confutaret; ac simul etiam palam faceret, quanto intervallo christianae institutiones quidquid umquam inter gentiles perfectius fuit, antecederent. Passim explodit inanem illam eloquentiae affectationem, quam idem Cicero nusquam non ostentat. Subinde vero in hoc incumbit, ut quidquid praestantius in morum disciplina tradiderunt philosophi, ex nostris auctoribus totum illud desumptum esse clare demonstret. Imprimis autem ejusdem Tullii fastum evertit, ejusque scita de ultione atque ambitione funditus tollit. Sed illud caput longe gravissimum, a Cicerone tamen vix delibatum, summa contentione firmare studet, praecipua nempe officia nostra Deum spectare, et omnia nostra facta dictave ad ejus gloriam esse referenda: illud quoque alterum, de quo ne per somnium quidem Orator, vitam praesentem viam esse ad immortalem, bonisque operibus illuc perveniri, obnixe probat. Ad haec praecipit a terrenis bonis animum abstrahendum, 0021 coercendam severiori castigatione corporis lasciviam, condonandas inimicis offensiones et injurias, majora beneficia illis praestanda, qui nos atrocius et injustius divexavere.

Verum ut curiosus lector facilius cognoscat, quibus in rebus cum Cicerone consentiat, aut ab eo discrepet Ambrosius noster, locos omnes tum Officiorum, tum aliorum operum ejusdem auctoris, quos sanctus Praesul visus est respicere, in inferiori margine exhibuimus. Qua ratione statim innotescet Ambrosium a M. Tullio ibi desciscere, ubicumque utriusque affinitas non subnotatur. Hinc etiam fiet compertum quanto judicio eosdem libros utilissimis praeceptis refertos esse dixerit Augustinus (Epist. 82, ad Hieron., num. 21) , quamque merito ipsos hactenus universi in pretio habuerint, quemadmodum ex manuscriptis omnium aetatum, quos reperias in bibliothecis, intelligitur.

Quapropter quis ferre possit Christianum auctorem de hisce libris ausum dicere: Scripsit de Officiis etiam D. Ambrosius, credo, ut pueris inculcaret religionem. Verum ego religionem ex Scripturis divinis censeo hauriendam esse, de civilibus moribus malim audire Ciceronem. Quae sententia utrum Ambrosio an sacris paginis graviorem inurat injuriam, definitu non facile est. Etenim cum hi mores civiles, non alii sint quam humani actus ex prudentia aliisque virtutibus cardinalibus instituendi, nonne immanis contumelia est profanam ethicen praeponere illis praeceptis, quae super hac re prophetis afflavit sanctus Spiritus, aut Christus ipse ore proprio apostolis dictavit suis? Non jam ergo mirum, si libros istos, in quibus moralem Christi disciplinam sanctus hic Doctor interpretatur insuper habeat heterodoxus; talibus enim Patrum contemptus familiaris est. Caeterum ansam dubitandi an eosdem libros umquam legerit, ipse suppeditat, cum de his scribit: Credo ut pueris inculcaret religionem; non enim pueris, sed Ecclesiae ministris omnium a tatum destinatos esse ipsemet Ambrosius non paucis locis, et operis inscriptio in codicibus longe plurimis, ut jam dictum est, testificatur. Verumtamen licet Auctori erudiendi clericos consilium fuerit, nihilominus cuilibet conditioni hoc idem opus utile esse inficietur nemo; nam cum clerici ad superiores quibus obtemperant, et inferiores quos ipsi regunt, ordinem habeant; inde factum est, ut praecepta illic permulta contineantur, communi omnibus fructu referta.

Haec eadem utilitas in causa fuit, cur iidem libri non solum toties exarati sint, verum etiam a multis in compendii aut excerptorum formam redacti. Excerpta ex illis exstant in uno manuscripto Lyrensis monasterii; compendium autem in uno codice Ecclesiae Carnutensis, connexionibus ac transitionibus apte concinnatum, cujus apographum D. le Feron ejusdem insignis Ecclesiae canonicus et sorbonicus doctor cura sua descriptum ad nos transmisit. Non imus inficias, quin prodierit ab antiqua manu istud exemplar, sed alia multa eodem illo antiquiora nobis suppetunt. Namque ut Benignianum annorum 800, Vaticana tria, Laudunense, Crespeiense, ac Bigotianum annorum circiter 700, praetermittamus, solum Colbertinum, alias Thuaneum ante 1000 annos haud dubie confectum, quatuor ut minimum saeculis superat Carnutense. Cum porro in omnibus illis codicibus Officia nostra in tres libros distribuantur, id evidenti argumento est Carnutense nihil aliud esse nisi epitomen: in quam quidem contrahi opus illud haud aegre potuit, unde exempla et excursiones absque sensus damno licet eximere.

Quod ad aetatem ipsius operis, volunt nonnulli Ambrosium nostrum ipso episcopatus sui exordio ad illud scribendum manum admovisse. Videtur quidem Baronius huic sententiae patrocinari, cum ad annum 377 de eodem ita loquitur: Tres illos libros egregios scribere postea est aggressus, cum aliquamdiu populum docuisset. Verum si fuisset in hac opinione magnus cardinalis, secum ipse non consensisset; quippe qui annos praedictum illum 377 non modico intervallo secutos ipse adjudicat factis quibusdam, quorum in hoc opere mentio exstat. Exempli gratia quod Ambrosius de vasis Ecclesiae in captivorum redemptionem a se venditis ibi memorat (Lib. II, cap. 15 et 28) , idem Baronius refert ad bellum tyranni Maximi anno 387 gestum; tametsi nobis probabilius hoc pertineat ad eam barbarorum inundationem, qui anno 379 post Valentis mortem, direptis Thracia atque Illyria, usque in Italiam, unde innumeros captivos abduxere, vastando pervenerunt. Eamdem circa hos libros opinionem et hoc refellit, quod in iisdem satis perspicue librum suum de Noe et Arca, anno 379, ut ostensum est, in lucem emissum consuli jubet. Eo accedit quod frequentius illic repetit ad eos clericos, quibus ipse manus imposuerat, verba se facere; unde cognoscitur clerum ei jam tunc fuisse satis numerosum, proindeque per annos aliquot initiatum. Deinde persecutionem Justinae annos etiam aliquammultos bacchatam significat, ubi se propter viduarum deposita multos regales impetus perpessum dicit (Ibid., cap. 29, num. 150) . Non aliam quoque persecutionem, nisi Justinae anni circiter 386 spectare videtur narratio de duobus clericis Arianae infestationis (Lib. I, cap. 18, num 72) tempore a fide lapsis. Queritur praeterea sanctus Antistes per insolitam annonae penuriam Roma exactos esse omnes exteros: hanc autem famem anno 383 contigisse Baronius auctor est. Alii tamen semel et iterum inopia frumenti laborasse Romanos volunt, primo nimirum sub extremam vitam Damasi pontificis, qui ab Ambrosio senex sanctissimus appellatur (Lib. III, cap. 7) , secundo post ejusdem obitum, qui anno 384 ponitur: Baronium autem de sola priori fame locutum esse, cum utramque indicaverit Ambrosius noster. Quod etiam dicitur de Ticinensis viduae deposito nulli alii aptius accommodari posse videtur (Lib. II, cap. 29, num. 150) , quam legi cuidam a Valentiniano juniore in urbe Papia XV kal. Mart. datae; ex loco enim, ubi lata est, satis colligitur, imperatorem cum per eam urbem iter haberet, a Justina matre catholicis episcopis numquam non infesta, inductum esse, ut tantum molestiae Ticinensi praesuli creare niteretur.

Isthaec omnia eo mentem nobis impellunt, ut hosce libros non nisi post Justinae infestationes, et Maximi 0023 tyranni bellum ac brevissimo spatio secutam ipsius coedem credamus factos, id est, circiter annum 391, quo tempore pacatiorem Ecclesiae suae statum expertus, ea praecepta in legitimi Operis corpus digesta, clericis suis assidua manu volvenda tradere constituit, quibus eosdem e sacro pulpito primis ipsis annis episcopatus sui informaverat. Nullus enim est dubidandi locus, quin sermonibus publice habitis maximam partem constent hi libri; quandoquidem in eorum primo Scripturae loci edisseruntur, quos in synaxi lectos fuisse ipse memorat: quosque iterum illic tractare forsan voluit, quod cum jam olim motos eis vidisset auditorum animos, hinc quoque eumdem speraret fructum, si ab his ipsis non sine attentione perlegerentur.

 

 

0023B