In Librum De Virginitate Admonitio.

Huncce tractatum a libro tertio de Virginibus, quicum hactenus eum editiones omnes conjunxerant, separavimus; iis, ut opinamur, adducti momentis, quae non magis distinctionis hujus necessitatem palam faciant, quam tam apertae ac simul tamdiu non deprehensae confusionis incutiant admirationem. Enim vero in cunctis omnino manuscriptis idem ille tertius liber de Virginibus, his ipsis quibus eum terminavimus, verbis finitur: nec non distincta commentatio non solum ubique incipit in eum modum: Nobile apud veteres, etc.; verum etiam ipsa in plerisque ex iisdem illis codicibus proximam post librum de Viduis sedem obtinet. Deinde ipsemet Ambrosius memorato libro de Virginibus finem postquam de sancta Pelagia, ejusque matre ac sororibus egisset, abs se imponendum satis indicaverat, ibi locutus in illa verba: Jam ad finem orationis vela pandenti, etc. (Lib. III de Virgin. c. 7, num. 32) ; quod profecto numquam dixisset, si disputationem aliam ea parte quae jam eodem libro pertractata fuerat, multo longiorem subtexere constituisset. Ad haec minime obscura est cum in argumento, tum in dicendi ratione discrepantia; neque enim toto hoc opere Marcellinam sororem usquam alloquitur, sed ubique ferme virgines, interdum tamen etiam viduas, universim compellat. Postremo locus quidam e libro de Viduis, quem constat libris de Virginibus posteriorem esse, aperte indicatur in hac opella (Lib. de Viduis cap. 8, num. 46) ; quod cum non fugerit Romanos editores, mirum sane est quemadmodum absurdam illam diversorum operum compactionem non adverterint. Ut vero eadem fiat clarior, paulo attentius singulas hujus operis partes discutiamus.

Exorsus a celeberrimo illo Salomonis judicio vir sanctus mysticam ejus intelligentiam declarat (Cap. 1, num. 1 et seq.) . Attamen ut fateamur quod res est, primae huic parti cum reliqua lucubrationis serie non multum intercedit cognationis. Postea Jephthe sacrificio, quod sibi neutiquam probari profitetur, eleganter descripto (Cap. 2, num. 5 et seq.) , subdit mirari se quod virginis neci qui se opponeret (Cap. 3, num. 10) , inventus non sit: sibi vero quod virginis nuptias illicitas prohibuerit, nemo non obtrectet. Hinc tam suam, quam virginalis instituti defensionem aggressus (Num. 11) , factum quidem suum potissimum tuetur exemplo Praecursoris: virgineam vero conditionem inde attollit (Num. 14, 15 et seq.) , quod Christus virgines quibus redivivus primum appareret, elegerit. Deinde perstrictis quam modestissime criminatoribus suis, rem ipsam intensius urget (Cap. 5, num. 24 et seq.) , demonstrans (Cap. 6 et 7) nihil se quod improbum, aut novum, aut inutile esset, persuasisse. Mox ad objectas difficultates pulchre respondet (Cap. 7, num. 35 et seq.) ; sed eam prae caeteris qua negabatur (Num. 39 et seq.) virginum tenerioris aetatis admittenda consecratio, summa diluens cum prudentia, tandem pronuntiat solos annos obstare neutiquam debere; cum et pueri pro Christo sanguinem constanter effuderint (Cap. 8, num. 42 et seq.) , et Christus ipse accessum ad se voluerit patere infantibus, ac tandem in ipsis Ecclesiae incunabulis eumdem turbae, hoc est, cujuslibet sexus atque aetatis multitudo, secutae fuerint. Inde veluti e re nata quando et ubi Christus inquiri debeat a virginibus, expositione quorumdam e Canticis versiculorum aperit (Num. 45) , et postquam ad eam viduam quam abs se in alio libro, de Viduis nimirum, perstrictam dicit (Num. 46) , reconciliationis causa vertit sermonem, ignavos doctores ac plus aequo remissos vitandos monet (Num. 47 et 50) . Eamdem prosecutus (Num. 48 et seq.) Canticorum expositionem, docet quid animam, ut Christum quaerat, et ipsa quaeratur a Christo (Cap. 9 et seq.) , nec non ut eumdem intus excipiat, retineatque, praestare oporteat. Virtutibus autem quae expetendae, ac simul vitiis, quae fugienda illic indicantur, scite admodum patefactis (Cap. 15 et seq.) , coercendorum quatuor animae motuum quos ab Ezechiele volantis currus specie adumbratos Plato est imitatus, rationem tradit. Spondet animam hac via certo perventuram ad Christum, qui cum in Evangelio eadem die quae sacra erat principibus apostolorum, publice recitato, ascendisse in scapham Petri, illumque ad laxanda retia impulisse, lectus fuisset; eam ob rem quid sit in altum ducere, quidve apostolos laborare, perspicuum facit (Cap. 19, num. 131 et seq.) . Denique prosperam sibi piscationem ex praesentia Bononiensis episcopi fore auguratus, atque virgines sicut et viduas ut se apostolicis retibus includant, cohortatus (Cap. 20, num. 129) ; Petri ac Pauli quibus etiam Joannem addit, commendatione opus coronat (Num. 130 et seq.) .

Quae dicta sunt hactenus, ea liquido demonstrant hanc lucubrationem libro de Viduis postponi, atque a libris de Virginibus avelli oportuisse. At vero quem ei titulum inscribere debeamus, in promptu non est. Videtur sane detractum ex autographo exemplari folium cum praeposterae illi conjunctioni causam praebuisse, tum scriptoribus antiquariis licentiam, ut pro sua quisque libidine inscriptionem ei praefigerent. Hinc ii quibus eumdem tractatum proxime post tres libros de Virginibus libuit collocare, illum libri quarti de Virginibus; quibus vero hunc ipsum rejicere post librum de Viduis potius fuit, libri secundi de Viduis titulo praenotarunt. Sed cum librum unicum de Viduis Ambrosio tribuat Hieronymus (Epist. 50, Apol. adv. Jovinian.) , neque de viduis nisi paucis aliquot locis strictim atque obiter hoc in Opere disseratur, non potest ei haec imponi nomenclatio. Rursus vero eumdem inscribi non magis licet librum quartum de Virginibus; non solum enim Hieronymus (Ead. Apolog. pag. 392, col. 2) tres tantum libros sub hoc titulo Ambrosianos agnoscit, sed etiam totidem abs se compositos ipsemet testatur Ambrosius (Lib. de Viduis cap. 1, num. 1) . Qua in dubitatione nihil satius visum nobis est, quam ut ipsum 0265 de Virginitate inscriberemus, rati scilicet ita satis et eum ab aliis ejusdem materiae distingui tractatibus, et argumenti rationem designari; nec etiam multum aberrari a manuscriptis, quippe cum in eorum plerisque desinat in haec verba: Explicit sancti Ambrosii de Virginitate; nam quod addunt iidem codices liber quartus, de suo addunt.

Constat porro tam ex ipsa elocutionis forma (Cap. 5, num. 24) , quam e Scripturae quae lecta in Ecclesia palam fuerat, citationibus (Cap. 3, num. 14, et Cap. 19, num. 21) , hunc librum pro concione pronunciatum esse. Illum tamen una eademque actione absolutum minime putamus; cum praeter eum sermonem qui in natali Apostolorum (Cap. 19, num. 124) , tertio nimirum kal. Julias, habitus fuit, alius ut minimum non obscure notari possit. Nec minus etiam certum videtur opere de Viduis posteriorem hunc librum esse, ac proinde anno, ut verisimillimum est, 378, idque exacto mense Junio, elucubratum.