Ambrosius Irenaeo salutem.

1. Inter legendum, cum paululum requievissem animo, 1054B quia lucubratione destiteram, versiculum illum coepi mecum volvere, quo vesperi in vigiliis usi fueramus: Ὠραῖος κάλλει παρὰ τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων (Ps. XLIV, 3) . Ὡς ὡραῖοι οἱ πόδες τῶν εὐαγγελιζομένων αὐτὸν (Isai. LII, 7) . Et vere nihil ^h speciosius illo summo bono, cujus etiam praedicatio speciosa est nimis, et maxime perseverantis sermonis processus, et quaedam apostolicae praedicationis vestigia. Sed illa qui possunt? Quibus donavit Deus, non solum ut Christum annuntiarent, sed etiam pro illo paterentur.

2. Nos quantum possumus, intendamus illo animum, et in illo simus, illud animo teneamus, quod est pulchrum, decorum, bonum, ut fiat illuminatione ejus et fulgore speciosa anima nostra, et mens dilucida. Nam si oculi nostri cum aliqua obducuntur caligine, 1054C pascuntur agrorum viriditate et specie nemoris, vel collis 905 herbosi omnem inaequalitatem aegrescentis obtutus repellunt, et quadam salubri specie pupillae ipsae atque orbes colorari videntur; quanto magis hic mentis oculus cum illud summum intuetur bonum, et in eo versatur, atque eo pascitur, splendescit atque enitet, ut fiat illud quod scriptum est: Tamquam adipe et pinguedine repleatur anima mea (Psal. XXI, 21) ! Denique qui scienter agnoscit animas gregis sui, curam adhibet herbis campestribus, ut sint ei pascua plurima; herbis enim suavioribus et agni pinguiores fiunt, et succus lactis 1055A salubrior. Quibus pascuis usi sunt divites illi, qui manducaverunt et adoraverunt (Psal. XXII, 1) ; sunt enim bona fidei pascua in quibus collocatur sanctus Dei.

3. Est ergo et fenum, quo aluntur greges ovium, qui emittunt vellera sapientiae, et dant amictum prudentiae. Et fortasse hoc est fenum montanum, in quod verba descendunt prophetae: sicut nix super fenum (Deut. XXXII, 2) ; et quod diligenter colligit sapiens, ut sint ei oves ad vestitum, spiritalis utique velaminis (Prov. XXVII, 25) . Habet ergo cibum suum et amictum anima, quae illi summo bono adhaeret, quod est divinum: quod apostolus Petrus suadet quaerendum; ut per ejus cognitionis acquisitionem divinae simus consortes naturae (II Petr. I, 4) .

1055B 4. Hujus cognitionem aperit sanctis suis Deus bonus, et donat hoc de thesauro suo bono, sicut testificatur lex sacra dicens: Quia juravit Dominus patribus tuis dare tibi et aperire thesaurum suum bonum (Deut. XXVIII, 11, 12) : de quo thesauro coelesti dat pluviam terrae suae, benedicere omnia opera manuum tuarum. Haec est pluvia eloquium Legis, quod irrorat animam illam fecundam et fertilem bonorum operum; ut habeat humorem gratiae (Deut. XXXII, 2) .

5. Hujus boni cognitionem quaerebat David sicut ipse significat, dicens: Unam petivi a Domino, hanc requiram, ut inhabitem in domo Domini omnes dies vitae meae, et videam delectationes Domini, et considerem templum ejus (Psal. XXVI, 4) . Denique hoc esse summum bonum subtexuit statim in eodem psalmo: 1055C Credo videre bona Domini in terra viventium (Ibid., 13) . Hic enim quaeritur, illic facie ad faciem plene videbitur. Hoc bonum in domo Dei est, in illo secreto ejus ac recessu. Unde iterum ait: Replebimur in bonis domus tuae (Psal. LXIV, 5) . Alibi quoque hanc summam esse benedictionis expressit, dicens: Benedicat te Dominus ex Sion, et videas quae bona sunt Hierusalem (Psal. CXXVII, 5) . Ideo beatus qui illic habitat in ingressu fidei, hospitioque mentis, devotionis habitaculo, conversatione virtutis.

6. In illo igitur simus, atque in eo maneamus, de quo et Esaias dicit: Quam speciosi pedes evangelizantium pacem, evangelizantium bona (Esai. LII, 7) ! Qui sunt qui evangelizant, nisi Petrus, nisi Paulus, nisi omnes apostoli? Quid evangelizant nobis, nisi 1055D Dominum Jesum (I Cor. I, 1) ? Hic est pax nostra, hic est bonum illud summum; quia ipse bonus ex bono, ex arbore enim bona bonus fructus legitur (Matth. VII, 18) . Denique et spiritus ejus bonus, qui ex ipso accipit, et deducit Dei servulos in viam rectam (Psal. CXLII, 10) . Quis autem habens Spiritum Dei 906 in se, neget bonum, cum ipse dicat: An oculus tuus nequam est, quia ego bonus sum (Matth. X, 15) ? Hoc bonum veniat in animam nostram, in nostrae mentis viscera, quod propitius Deus dat petentibus 1056A se. Hic est thesaurus noster, hic est via nostra, hic est sapientia nostra, justitia nostra, pastor noster, et pastor bonus, hic est vita nostra. Vides quanta bona in uno bono!

7. Haec bona nobis praedicant Evangelistae. Haec bona requirens David, ait: Quis ostendit nobis bona (Psal. IV, 6) ? Et ostendit ipsum esse bona, subjiciens: Signatum est in nobis lumen vultus tui (Ibid.,) . Quis autem lumen vultus Patris, nisi splendor gloriae, et imago invisibilis Dei (Hebr. I, 3) , in quo et videtur et clarificatur Pater, sicut ipse clarificat Filium suum (Joan. XVII, 5) ?

8. Ipse est ergo Dominus Jesus summum bonum, quod nobis annuntiatum a prophetis, praedicatum ab angelis, promissum a Patre, evangelizatum est ab 1056B apostolis (I Tim. III, 16) . Qui nobis tanquam maturitas advenit: nec solum tanquam maturitas, sed tanquam maturitas in montibus adest; ut nihil acerbum, nihil immaturum in nostris consiliis sit, nihil immite, nihil asperum in operibus ac moribus, qui primus Evangelizans bona adfuit. Unde et ait: Ipse qui loquebar, adsum, id est, qui loquebar in prophetis (Hebr. I, 1) , adsum in corpore, quod suscepi ex Virgine: adsum interior imago Dei, character substantiae; et adsum ut homo. Sed quis cognoscit me? Hominem enim viderunt, sed operibus supra hominem crediderunt. An non ut homo, cum Lazarum fleret (Joan. XI, 35) ; et rursus supra hominem, cum eum resuscitaret? An non ut homo, cum vapularet; et rursus supra hominem, cum totius mundi 1056C peccatum tolleret (Joan. I, 29) ?

9. Ad illum igitur properemus, in quo summum est bonum; quoniam ipse bonitas, ipse patientia Israel, qui ad poenitentiam te vocat; ne venias in judicium, sed accipias remissionem peccatorum. Agite, inquit, poenitentiam (Matth. IV, 17) . Ipse est de quo clamat Amos propheta: Exquirite bonum (Amos V, 14) . Ipse est summum bonum, qui nullius indiget, et abundat omnibus. Facile abundat, in quo plenitudo divinitatis habitat corporaliter (Coloss. II, 9) . Facile abundat, de cujus plenitudine omnes accepimus, et in illo repleti sumus, ut dicit Evangelista (Joan. I, 9) .

10. Hoc igitur verum et summum bonum, si illo concupiscibili suo et delectabili anima gustaverit, et 1056D duabus his hauserit affectionibus, excludens dolorem et formidinem, incredibiliter exaestuat. Osculata enim Verbum Dei, modum non capit, nec expletur, dicens: Suavis es, Domine, et in jucunditate tua doce me justificationes tuas (Psal. CXVIII, 68) . Osculata Dei Verbum, concupiscit super omnem decorem, diligit super omnem laetitiam, delectatur super omnia aromata, cupit frequenter videre, saepe intendere, cupit attrahi, ut sequi possit. Unguentum, inquit, exinanitum est nomen tuum (Cant. I, 2) ; propterea te diligimus 1057A adolescentulae, propterea certamus, sed comprehendere te non possumus. Attrahe nos, ut possimus currere, ut odore unguentorum tuorum accipiamus virtutem sequendi.

907 11. Festinat etiam interna mysteria videre, ipsam requiem Verbi, ipsam boni illius summi habitationem, et lucem ejus, et claritatem. In illo sinu ac recessu patrio festinat audire sermones ejus; et cum audierit, super omnem suavitatem accipit. Doceat te Propheta, qui gustavit, et ait: Quam dulcia faucibus meis verba tua, super mel et favum ori meo (Psal. CXVIII, 113) ! Quid enim aliud desiderat anima, quae semel suavitatem Verbi gustaverit, quae semel claritatem ejus viderit? Moyses in monte positus quadraginta diebus Legem accipiens, cibum corporis 1057B non requirebat (Exod. XXXIV, 28) : Elias ad illam festinans requiem, rogabat ut acciperetur a se anima sua (III Reg. XIX, 4) : Petrus aspiciens et ipse in monte Dominicae resurrectionis gloriam, nolebat descendere, dicens: Domine, bonum est nos hic esse (Matth. XVII, 4) . Quanta igitur illa divinae substantiae gloria, quanta Verbi bona, in quae concupiscunt et angeli prospicere (I Petr. I, 12) !

12. Anima igitur quae illud videt, corpus hoc non requirit, minimamque sibi familiaritatem cum eo esse debere intelligit, renuntiat saeculo, abducit se a vinculis carnis, exuit omnibus voluptatum istarum nexibus. Denique Stephanus Jesum videbat, et lapidari non formidabat; immo cum lapidaretur, non pro se, sed pro illis a quibus perimebatur, rogabat 1057C (Act. VII, 55 et seq.) . Paulus quoque raptus usque ad tertium coelum, cum corpore esset, an sine corpore, nesciebat: raptus, inquam, in paradisum, usum proprii jam non sentiebat corporis; et audiens verba Dei, quomodo ad corporis infirmitates descenderet, erubescebat (II Cor. XII, 2) .

13. Itaque sciens quid vidisset in paradiso, vel quid audisset, clamabat dicens: Quid adhuc velut videntes de hoc mundo decernitis? Ne tetigeritis, ne attaminaveritis, ne gustaveritis quae sunt omnia ad corruptelam ipso usu (Coloss. II, 20 et seq.) . Volebat enim nos in figura esse istius mundi, non in possessione atque usu; ut ita utamur hoc mundo tamquam non utamur, tamquam praetereuntes, non tamquam residentes: ambulantes tamquam in imagine 1057D saeculi, non in cupiditate, ut velocissima disputatione ipsam imaginem hujus mundi transeamus. Denique ipse fide ambulans, non specie, peregrinabatur 1058A a corpore, aderat Domino; et cum esset in terris, non in terrenis, sed in coelestibus conversabatur.

14. Ergo anima nostra, quae Deo vult appropinquare, elevet se a corpore, semper illi summo adhaereat, illi bono quod est divinum, quod est semper, et quod erat ab initio, et quod erat apud Deum, hoc est, Dei Verbum. Ipsum est illud divinum, in quo vivimus, et sumus, et movemur (Act. XVII, 28) . Ipsum est quod erat in principio, ipsum est quod est: Dei enim Filius Jesus Christus in vobis, inquit, est: in quo non fuit, Est et Non; sed Est in illo fuit (II Cor. I, 19) . Ipse dixit Moysi, 908 ut diceret: Qui est, misit me (Exod. III, 14) .

15. Cum hoc igitur anima nostra sit, et sit (si 1058B fieri potest) semper; ut et nostrum possit quis dicere: Anima mea in manibus tuis semper (Psal. CXVIII, 109) . Erit autem, si non in carne sit, sed in Spiritu: erit, si se terrenis non misceat. Cum enim ad carnalia reflectitur, tunc ei illecebra obrepit corporis, tunc ira et indignatione exaestuat, tunc moestitia afficitur, tunc supinatur per arrogantiam, tunc dolore affligitur.

16. Hae sunt aegritudines animae graves, quibus plerumque ad mortem cogitur; dum oculi ejus caecantur, ut non videant verae lumen gloriae, et divitias aeternae haereditatis. Quod si eos ad Deum semper intendat, accipiet a Christo fulgorem sapientiae; ut illuminatum in agnitione Dei habeat obtutum, videat illam spem nostrae vocationis, aspiciat illud quod 1058C est bonum, et placitum, et perfectum. Quod enim bonum, complacitum Patri: quod complacitum, perfectum; sicut habes in Evangelio, ubi dicit Dominus: Diligite inimicos vestros, ut imitemini Patrem, qui pluit super justos et injustos (Matth. V, 44 et seq.) ; quod est utique bonitatis. Et postea concludit, dicens: Estote perfecti sicut Pater vester, qui in coelis est, perfectus est (Rom. XIII, 10) . Charitas enim perfecta est: denique plenitudo Legis est. Quid autem tam bonum quam charitas, quae malum non cogitat?

17. Et ideo terras fugito, in quibus invidia est, ubi ambitio, ubi contentio. Boni ergo illius capacem se anima tua praebeat; ut supra nubes volet, sicut aquila renovetur, sicut aquila pennas emittat; ut renovatis alarum remigiis, alta petere non reformidet, 1058D hanc habitationem relinquat: terrenum enim habitaculum gravat animam (Sap. IX, 15) . Exuat vetera, abjiciat erroris desideria, abluat oculos suos; 1059A ut videat illum fontem verae sapientiae, illum fontem vitae aeternae, qui affluit atque exundat omnibus, nullius indigens. Quis enim dedit illi, cum ex ipso, et per ipsum, et in ipso omnia sint (Rom. XI, 35) ?

18. Vitae igitur fons est summum illud bonum, ex quo vivendi substantia ministratur omnibus: ipsum autem in se habet vitam manentem. A nullo quasi inops accipit: largitur bona aliis, non aliunde assumit sibi; neque enim nostri indiget. Unde et ait ex persona hominis: Quoniam bonorum meorum non indiges (Psal. XV, 2) . Quid ergo pulchrius, quam ei appropinquare, ei adhaerere? quae major voluptas est? Quod is qui viderit, et de fonte aquae vivae gratis gustaverit, quid potest aliud desiderare? quae regna? quas potestates? quam pecuniam? cum advertat quam miserae etiam hic regum conditiones sint, quam mutabiles 1059B imperii status, quam exigua vitae hujus spatia, quanta in ipso imperio servitia; cum ad aliorum, non ad suum vivant arbitrium.

909 19. Quis autem peculiatus ad vitam aeternam transit, nisi virtutum fultus peculio, quod receptum omnibus, solis divitibus impossibile pronuntiatur (Matth. XIX, 26) ? Non ergo his uti beatum est, sed illud videre, quo ista despicias, et vana veri refellas, atque inania et cassa judices, illam nudae veritatis pulchritudinem diligas, quae has saeculi fucosissimas vanitates redarguat.

20. Erige igitur oculos, anima, tuos; illos oculos, de quibus tibi Verbum Dei dicit: Corde nos cepisti, soror mea sponsa, corde nos cepisti uno ab oculis tuis 1059C (Cant. IV, 9) . Ascende in palmam, vince saeculum, ut teneas Verbi altitudinem. Imaginem istam mundi foris relinque, foris malitiam: introduc autem bonitatem mentis, quae habet gratiam in ligno vitae; si laverit stolam suam, et ingrediatur in civitatem, quae vera est gratia sanctorum, in qua est Dei tabernaculum, circa quod Scribae Domini praetendunt, ubi non dies, aut sol, aut luna lumen ministrant: sed ipse Dominus lumen est, totam illam civitatem illuminans (Apoc. XXI, 23) ; est enim lux mundi (Joan. VIII, 12) : non utique lux visibilis, sed animarum, quae in hoc mundo sunt, intelligibilis claritudo, quibus se splendenti lumine rationabilis infundit prudentiae, praedicatur in Evangelio (Luc. XXIV, 32) , incorporeae virtutis inflammans vapore secreta mentium 1059D animorumque penetralia.

21. Si quis igitur incola esse coeperit illius civitatis supernae, incola videlicet conversatione ac moribus, non discedat ab ea, non exeat; non reflectat vestigium, non corporis dico, sed mentis vestigium, 1060A non revertatur retro. Retro luxuria, retro impuritas est. Denique ascendens ad montem Loth, retro reliquit sodomitana flagitia: quae autem respexit retro, non potuit ad superiora evadere (Gen. XIX, 30) . Non ergo pedes tui retro, sed mores non revertantur. Non fiant manus tuae remissae, et devotionis tuae ac fidei genua dissoluta. Non fiat voluntatis tuae recidiva infirmitas, non ullus intercursus criminum. Sed ingressus es, mane: pervenisti, consiste: salvans salva animam tuam (Gen. XIX, 17) .

22. Ascendens directum attolle gradum, nullus inde tuto redit. Hinc via, inde ruina est. Hinc ascensus, inde praecipitium. Ascendendi quidem labor, sed descendendi periculum: sed potens est Dominus, qui te fundatum illic custodiat septum 1060B propheticis muris et apostolicis turribus. Ideo tibi dicit Dominus: Intrate, calcate, quia assistit vindemia (Joel III, 13) . Intus, non foris simus. Et in Evangelio Dei Filius dicit: Qui est in tecto, non descendat vasa sua tollere (Luc. XVII, 31) . Non utique de hoc tecto dicit, sed de illo: Extendit coelum sicut cameram (IV Esdr. XVI, 60) .

23. Intus ergo esto, intra Hierusalem, intra 910 animam tuam pacificam, mitem atque tranquillam. Non exeas de ea, neque descendas vas tuum istud, aut honoribus, aut divitiis, aut arrogantia attollere. Intus esto, ut per te alienigenae non transeant, peccata animam tuam non transeant, vanae operationes et cogitationes inanes: non transibunt autem, si sanctificaveris bellum pro devotionis et fidei certamine, 1060C pro veritatis studio adversus passionum illecebras, et sumpseris arma Dei adversum spiritales nequitias, et astutiam diaboli, qui pertentat sensus nostros fraude ac dolo; quem mansuetus bellator facile proterit, qui non serat jurgia, sed sicut decet servum Domini, cum modestia fidem doceat, et eos qui adversantur, redarguat. De hoc dicit Scriptura: Qui mansuetus est, bellator exsurgat (Joel III, 9) , et infirmus dicat: Omnia possum in eo, qui me confortat (Phil. IV, 13) .

24. Hac fide fretus etiam qui infirmus est, praevalebit, et erit sancta anima ejus, et stillabunt ei montes prophetici (Joel III, 18) , vel apostolici dulcedinem, et colles fluent lac: qualis ille collis, qui lactis potum Corinthiis dabat (I Cor. III, 2) ; et 1060D fluent ei aquae de suis vasis, et de puteorum suorum fontibus: vel de ventre ejus aquae vivae, spiritales videlicet quas fidelibus suis Spiritus sanctus ministrat, qui etiam animam tuam dignetur rigare, ut abundet in te fons aquae salientis in vitam aeternam. 1061A (Joan. IV, 14) . Vale, et nos ut filius dilige; quia nos te ut parentes diligimus.

Epistola XXX.

Docet non habitandum in locis depressis more luxuriosorum, sed sanctorum instar in editioribus, ubi aedificandum est templum Domino, scilicet in propriis mentibus. A luxuriosis non aedificari hoc templum, cujus fastigium aequitatis ope metimur. Quinam sepulcra negantur sibi condere, et ascendere in domum Dei; quove pacto ad struendam eam, qua minis, qua promissis excitantur?