In Librum De Institutione Virginis Admonitio.

Hoc opus in manu exaratis atque in editis codicibus non eodem titulo inscribitur; in illis enim praenotatur eo lemmate: Sermo de Sanctae Mariae virginitate perpetua; in his vero: Ad Eusebium institutio vel de institutione Virginis. Et sua quidem utrique inscriptioni subest ratio. Enim vero qui priorem eidem praefixere, hoc vel maxime ductos apparet, quod hujusce lucubrationis potissima pars in refellendis ejusdem Mariae adversariis impenditur. Non aliunde etiam putamus factum, ut cum aliorum omnium qui ad virginale institutum pertinent, tractatuum reperiantur mss. complures, hujus tam paucos et imperfectos invenire sit. Illum scilicet arbitrati sunt ad virtutis et morum informationem minus referri, quam ad haeresis non exsoletae solum, sed eversae ac penitus exstinctae confutationem. Nec novam esse illam eorumdem manuscriptorum hujus hinc intelligas, quod in ea Canticorum Expositione quam ex Ambrosianis operibus collegit Guillelmus abbas S. Theodorici (Append. ad tom. I, pag. 1545) , nihil quod ex hoc eodem libro petitum fuerit, insertum est. Quod autem editiones spectat, qui titulum eisdem indidere, ii magis operis scopum ac finem assecuti sunt. Quapropter cum utramque inscriptionem summarum paginarum amplitudo integram non caperet, eam tantum in fronte libri duximus praefigendam.

Idem in editionibus destinatus legitur Ad Eusebium: quod nomen licet in mss. nostris desideretur, tamen in iis codicibus, unde praelo commissa est ea scriptio, exstitisse negandum non est, sed solum quisnam ille fuerit 0303 inquirendum. Nonnulli cum Baronio (Ad ann. 377) eumdem hunc esse ac sanctum Eusebium Bononiensem episcopum existimarunt. Verumtamen videtur multo probabilius Eusebium alium designari Bononiensem civem, cui familiaritatem intercessisse cum Ambrosio ejusdem sancti ad eum epistola satis declarat. Porro is erat familiae nobilissimae caput, ac filium habebat Faustinum pulchrae et numerosae sobolis patrem. Nepotes suos pius ille avus ad Ambrosium, ut eorum curaret educationem, missitabat. Hos autem inter puellam, Ambrosiam scilicet, numerat sanctus Praesul, quam spiritalem columbam . . . . unctam oliva integritatis vocat, et quam cum fratre ejusdem nominis designat, ubi dicit utrumque Ambrosii pignus, etc. Ergo cum neptem suam sancto Antistiti enixe commendasset Eusebius (Cap. I, num. 1) , hanc ille Mediolani non vulgari cum animi voluptate exceptam, cognito ejus desiderio ac parentum consensu, solemni ritu consecravit. Cum autem illam virginitatis victimam ad aras priusquam velamine obnuberetur, gravi piaque oratione ex more hortatus esset, eamdem orationem additis tantum duobus capitulis ad religiosum illum virum transmisit (Cap. 1 et 2) .

Primo igitur Eusebium quod Ambrosiam sibi prae caeteris suis liberis charam esse significasset, laudat (Cap. 1, num. 1 et seq.) , virgineam conditionem conjugali longe praestare multis demonstrans. Tum ubi docuit continentiae semper adjungi oportere silentium atque orationem, hujus ultimae dotes exponit (Ibid., num. 4 et seq., et cap. 2, num. 8 et seq.) . Mox profitetur tametsi de praecellenti illa virtute saepius egerit, se tamen non gravate huic operi laborem Ambrosiae gratia impendisse (Cap. 2, num. 15) . Quibus praemissis, habitum abs se dum velaretur eadem Virgo, sermonem refert. In exordio utrique sexui virginitatem testificatur decori esse (Cap. 3, num. 6) , ac rebus ab origine prima repetitis, feminas immerito tamquam homini erroris et peccati causas in invidiam vocari probat. Respondet etiam solitae illi criminationi, qua mulieres viris offendiculo esse dicuntur (Cap. 4, num. 25 et seq.) ; ubi de multarum ejusdem saeculi feminarum pietate atque jejuniis perpulchra narrat (Ibid. num. 30 et 31) . Hinc a veteri Eva ad novam conversus, nimirum ad Mariam, ipsam signum sacrae virginitatis extulisse primam asserit (Cap. 5, num. 32 et seq.) . Quapropter sese mirari subdit Christianorum aliquos huic Dei simulque Virginum omnium parenti perpetuam integritatem ausos negare. Hoc sacrilegium aeterno quidem silentio opprimendum dicit, sed cum Episcopus (Bonosus videlicet Sardicensi aut potius Naissitanae diaocesi, ut a nobis alibi declarabitur, praefectus) in eam impietatem inciderit, jam non videri dissimulandum (Ibid., num. 35 et seq.) ; Itaque veritus ne rectae fidei noceret episcopalis auctoritas, illum in publico conventu quo infinita multitudo ad exterae nabilissimaeque virginis consecrationem advolaverat, aggreditur (Cap. 6, 7 et 8) . Primum istorum haereticorum sophismata in medium profert, quibus deinde suas singulis adhibet solutiones (Cap. 9, num. 58 et seq.) . Porro non alia ferme respondet, quam quae Helvidio Auxentii illius Ariani discipulo reponit Hieronymus. Hoc tamen potissimum inter se distinguuntur, quod cum ultimus adversariorum paralogismos diluere satis habeat, insuper argumenta quibus perpetua Mariae virginitas demonstretur, addit Ambrosius. Ibi virgines ad ejusdem antesignanae suae imitationem ob sponsi zelotypiam cohortatus (Cap. 10, 11 et 12) , hujus ipsius divinitatem probat, ab iisdem haereticis superbe impugnatam (Cap. 13, 14 et 15) . Postquam vero iterum ad imitandam Deiparae castimoniam virgines excitavit, quaenam virtutes in ipsis requirantur, explicat (Cap. 16, num. 100 et seq.) . Denique nominatim ad Ambrosiam revocata oratione, quid ipsam praestare oporteat, paucis aperit (Cap. 17, num. 104 et seq.) . Actis autem Deo gratiis quod in novo foedere angelicam virginitatis professionem Mariae exemplo instituisset (Ibid., num. 107 et seq.) , ipsi Ambrosiam sacro flammeo jamjam donandam offert (Ibid., num. 114) ; atque ut illam virtutibus a Deo cumulatam non dedignetur in candidum sponsarum suarum chorum admittere, ardentissimo affectu comprecatur (Cap. 2, num. 15) .

Nunc restat ut scriptionis hujusce tempus indagetur. Adverte autem Ambrosium non modo plures, ut ipse loquitur (Cap. 6, num. 43) , libros jam edidisse, antequam huic lucubrando operam daret, verum etiam huic ipsi magnam affinitatem intercedere cum libris de Fide, cum tractatu de Mysteriis, immo etiam, quod notandum est, cum opere de Sacramentis, cum epistola concilii Mediolanensis, ac Siriciana, sed prae caeteris cum Exposit. Evang. secund. Lucam, cujus tum doctrinam tum locutiones exhibet non paucis locis, et quam consulere verbis minime ambiguis nos jubet. Proindeque hic liber eodem Commentario cui annum 386 assignavimus, posterior est. Ad postremum Bonosi haeresis, cujus praecipua duo capita tam perspicue confutat sanctus Doctor, nec non ea epistola quam Siricius e Capuana synodo in qua ejusdem causa excussa est, dedit in multis persimilem isti opellae, hae profecto duae res faciunt, ut eamdem non nisi post annum 391 prodiisse existimandum sit; nec tamen alium a memorato longe remotum eidem attribuendum esse inde apparet, quod se tum primum in illam haeresim dicere, publice nimirum, auctor testatur. Quocirca si horum temporum consuetudinem, qua sacrae virgines maxime in celebritate paschali velabantur, hic secutus est, illum sermonem in Paschate anni 392 habitum fuisse jure dixeris.