In Libros De Poenitentia Admonitio.

Quandoquidem hi duo libri adversus Novatianos scripti fuere, ut Ambrosii consilium, operis ordo atque series, vis ac pondus argumentorum percipiatur minori negotio, non ingratum lectori futurum duximus, si ejus oculis unde orta sit illa haeresis, quos habuerit progressus, quove in statu fuerit, cum iidem libri lucubrarentur, proponamus.

Dicti sunt Novatiani ab auctoribus sectae Novato et Novatiano, quos inter se cum plerique veterum, et Graecorum imprimis, male confundant, numquam non distinguit Ambrosius. Horum prior Carthaginensis Ecclesiae presbyter fuit, numquam vero ad episcopalem pervenit dignitatem; qua in re Baronius, Petavius, Labeus et alii nonnulli erraverunt. Is erat animo inquieto et scelerato, neque ad aliud magis quam ad res novas comparato. Idem se conjunxerat Felicissimo, qui lapsis in idololatriam nulla imposita poena reddendam pacem delirabat. Cujus haeresi quo plusculum conciliaret auctoritatis eum omni arte atque ambitu protrudit ad diaconatum, non modo non annuente, sed ne consulto quidem antistite ipsius Cypriano. Huic facinori alia tum impudicitiae, tum atrocis crudelitatis plena cumulum addiderunt, propter quae dies a fratribus ei dictus est apud Cyprianum: sed renovata per id temporis persecutio, ne ulterius in eumdem inquireretur, prohibuit. Usus ea occasione Novatus Romam profugit; eoque cum sub anni 251 initium venisset, clerum ac populum ibi offendit de sufficiendo pontifice in locum Fabiani non pridem martyrio affecti dissentientes.

Divisa Romanorum studia duo presbyteri in se converterant, Cornelius et Novatianus. Hic stoicorum philosophorum scita profitebatur, homo acerrimi ingenii, multijugae doctrinae, nec facundiae vulgaris: verum praeterquam quod exorcismis subjectus fuerat, eum in lecto propter adversam valetudinem baptizatum sacra unctione episcopus non consignaverat. Neglectis tamen hisce defectibus, ipsum idem praesul honore sacerdotali dignatus est; unde in animis populi haud parvam excitavit offensionem. Itaque cum in pontificem plura justioraque suffragia Cornelium retulissent, virum eximiae virtutis, atque in singulis Ecclesiae gradibus exercitatum, Novatianus repulsae impatiens electionem illam evertere secum statuit. Hoc incoeptum ut perficeret, famosum libellum scripsit in Cornelium: ac denique ordinationem ejus idcirco legitimam esse negavit, quod eos Christianos qui saevienti persecutione thura idolis adoleverant, a sua communione non rejiceret. Pellexit in factionem suam non paucos e populo: quam occasionem Novatus rebus suis opportunam ratus, Novatiano se mancipavit. Igitur ut pro virili promoveret ejusdem partes, id technis suis est consecutus, ut ille a tribus episcopis, quos rudes et simplices ab exigua et vilissima Italiae parte ad hoc exciverat, ordinaretur in pontificem; unde tum primum antipapae nomen a constituta Christi religione incognitum audiri coepit. Ordinationem suam datis litteris missisque legatis Africanae atque Orientali Ecclesiae significavit: sed ea ubique repudiata est.

Interim ut invidiam Cornelio conflare pergeret, ac sibi auctoritatem quodam disciplinae fuco compararet, docebat ea potestate carere Ecclesiam qua lapsorum, quos in Libellaticos, Thurificatores, et Apostatas distinguebant, crimen dimitteretur, cum tamen eosdem ad poenitentiae opera exhortandos esse neutiquam negaret. Primo quidem isti hos intra fines se continebant. Sed cum acriter premerentur a Cypriano et aliis Patribus, qui non sine summa injuria quam veniam atrocioribus peccatis, puta homicidio, et adulterio concedebant, illam solis lapsis negari demonstrabant; eo denique compulsi sunt, ut peccata omnia contenderent aeque esse irremissibilia. Puduit tamen eorum sectatores hujus amentiae; postea enim non defuere, qui hanc sententiam ad sola graviora crimina restrictam vellent.

Arrisit plurimis severitatis illa species, brevique ex his secta numerosa coalescens, ut ab orthodoxis distingueretur, sibi vanissimum Καθαρῶν, id est, mundorum nomen arrogavit. Episcoporum ejusdem sectae amplum catalogum magna cum laude texit Socrates (Lib. IV Hist. cap. 21) . Describit etiam suscepta ab ejusdem professoribus pro Christi divinitate certamina, eorumque tam claram in suppliciis constantiam fuisse tradit, ut ea inducti ipsi Catholici, 0463 preces cum illis in templis ipsorum optarent sociare. Quae quidem haberemus minus suspecta, si a scriptore in eas partes non tam propenso proficiscerentur. Eam haeresim diversa concilia proscripserunt, et quid in iis qui redirent ad Ecclesiam, servandum esset, praeceperunt. Quamvis autem in illam Patrum eruditissimi calamum strinxerint, ipsa tamen per omnes ferme Christiani orbis plagas propagata diutissime perseveravit.

Eamdem hoc in statu offendit Ambrosius, cum ipsam hisce duobus libris aggressus est (Cap. 1) . Primum aptissime a moderationis, quam in Novatianis desiderari certum erat, commendatione orditur. Tum commissam Ecclesiae criminum quorumlibet absolvendorum potestatem astruit (Cap. 2) , Deum ad clementiam quam ad severitatem magis propensum esse demonstrans (Cap. 3 et 4) . Postea vero ubi objectioni a divina immutabilitate petitae satisfecit (Cap. 5) , ipsis vicissim e variis Scripturae testimoniis, ac potissimum ex eo quod Petro coeli claves Christus promisit (Num. 32 et 33) , acriter instat. His alia momenta ex eorum principiis moribusque desumpta jungit (Cap. 8) . Mox ad alias objectiones gradum faciens (Cap. 9) , maxime in eo refellendo quod de peccato ad mortem venditabant, moratur (Cap. 10) ; ostensoque doctrinam orthodoxam a Joanne Evangelista clare asseri (Cap. 11) , futilia eorum responsa prorsus evertit (Cap. 12) . Postremo ex Corinthii a Paulo separati, ac deinde sacris redditi historia validissimum confirmando catholico dogmati ducit argumentum (Cap. 13 et seq.) .

In altero libro (Cap. 1) postquam docuit sollicite ac mature agendam esse poenitentiam, praecipua duo Novatianorum praesidia impugnat. Primum (Cap. 2 et 3) illis suppeditabant Apostoli verba eos qui lapsi essent renovari non posse ad poenitentiam asseverantis: secundum vero (Cap. 4) iidem mutuabantur ex Joannis Evangelio, ubi dicitur peccatum in Spiritum sanctum neque in hoc neque in futuro saeculo dimittendum. Utramque autem difficultatem ea vi rationum tractat et diluit, quae posteris theologis pene omnibus facem in his solvendis praeluxerit, ut nos suis locis observavimus. Probat denique ab ipsis peccatores ad baptismi repetitionem induci (Cap. 5, num. 36) , ut ejus beneficio veniam, quam poenitentiae operibus negabant, assequerentur; cum apostoli e contrario nobis criminum veniam nusquam non promittant. Hinc occasionem nactus, Christianos invitat (Cap. 6) ad poenitentiam, cujus et partes singulas qualitatesque oculis subjicit. Adjungit fore ut Christus eorum lacrymis nec non matris Ecclesiae precibus motus, ad eos accedat spiritalem resurrectionem operaturus, cujus formam in Lazaro exstitisse memorat (Cap. 7) . Suscitationem ejus sicut et convivium, cui una cum Domino idem interfuit, contra Novatianos propositum confirmat, veniae qua Corinthium donavit Paulus, exemplo iterum adhibito. Sub haec oculos in se ipse reflectens (Cap. 8, num. 67 et seq.) , ut sibi detur et a commissis propriis absolutio, et commiseratio in alienis, quanta maxima potest animi submissione Deum precatur. Ad ultimum excussis quae circa poenitentiam obrepere solent, vitiis (Cap. 9 et seq.) , et praemonstrata quae in eligendo ad publicam poenitentiam tempore observanda sit, cautione, librum absolvit.

Porro quod ad tempus hujus operis, nobis videmur illud non incommode ex locis duobus inter se comparatis colligere posse, nimirum ex illis verbis, de Poenitentia duos jam dudum scripsi libellos, quae in Expositione psalmi XXXVII quam anno 393 scriptam ostendimus (Num. 1) , habentur; et ex eo quod ait commentationis hujus lib. II: Peccamus et nos seniores (Cap. 8, num. 74) , maxime vero e superioribus istis, Ego laborem aliquem pro sancta Ecclesia tua suscepi (Num. 73) . Etenim cum hoc ultimo loco publicum laborem, ac nemini non notum designari dubium non sit, eum de certamine vel in Justinam Arianorum antesignanam, vel in Symmachum idolorum propugnatorem suscepto oportet intelligi. Quapropter intermedium aliquem annum eidem huic operi assignandum constat, forte 384; fit enim ea ratione ut vertente 393, Vir sanctus dicere potuerit, Jam dudum scripsi.

Ultima haec verba satis aperiunt cuinam auctori tribuenda sit ea commentatio: sed quod in ejusdem lib. II raptum se a tribunalibus, ac pro Ecclesia laborem suscepisse loquitur, hoc tam Ambrosianum est, ut Petrum Sotum (Lib. Inst. Sacerd. de Necess. Confess. Lect. 9) vehementer miremur id operis Doctori nostro ereptum voluisse propter eos locos, quibus ut eidem ipsi ascribatur, persuaderi nemo non debeat. Sed ejus rationes, si tanti erunt, suo tempore discutiemus. Hic autem id unum adjiciemus, August. eosdem libros tamquam vere Ambros. iterum ac tertio citantis (Lib. de Peccat. orig. cap. 31, lib. II cont. Julian. cap. 3 et 9, et lib. IV contra duas Epist. Pelag. cap. 11) vel solam auctoritatem praestare conjecturis omnibus, quae quantum imponere soleant etiam doctis, in memorato theologo exemplum exstat. Verum majori haud dubie in culpa fuit Rivetus (Critic. sac. lib. III, cap. 16) , qui relatis Soti argumentis, opposita maligne tacuerit. Hujus silentii in opere quo censura hujusmodi librorum promittitur, causam pervidere arduum non est. Vix enim alibi clarius a Christo Ecclesiae tradita peccatorum dimittendorum auctoritas, necessitas eorumdem confitendorum, ac tandem bonorum operum corporisque castigationum meritum manifestantur.