CAPUT I.

De praeambulis ante scientiam.

Sicut in principio Priorum Analyticorum dictum est, intentio nostra in scientia de syllogismo est circa demonstrationem, et circa scientiam de demonstratione, quae est instrumentum demonstratoris, per quod facit scientiam conclusionis : eo quod intentio omnis sapientis est circa finem qui est ultimum et optimum in his de quibus considerat. In scientia autem syllogistica ultimum et optimum (proximum considerationi tradentis scientiam syllogisticam) est demonstratio, ideo est finis proximi operis tradentis notitiam syllogisticam. Sed quia omne instrumentum et organum ad aliquid aliud refertur, ideo finis ultimus intendentis de syllogis- mo est scientia demonstrativa, hoc est scientia docens modum et artem demonstrandi universaliter in qualibet particulari scientia demonstrativa, sicut sunt scientiae mathematicae, geometria, astronomia, et musica, et multa alia.

Dico autem quod intentio est circa talem scientiam in universali qualiter sciat quilibet in omni specie demonstrationis demonstrare : quae scientia sit regula regulans scientem eam, qualiter facultatem habeat ex scientia tradita demonstrationem faciendi in qualibet materia demonstrabili,per quam scientiam devenire potest ad certam scientiam conclusionis uniuscujusque scibilis per demonstrationem.

Haec enim scientia in nobilitate subjecti praefertur aliis scientiis et certitudine demonstrationis sive ostensionis vel probationis. His duobus modis una scientia

praefertur alii, sicut dicit Aristoteles in prima propositione de Anima. Inter omnes logicas scientias haec scientia nobilioris subjecti est, ut patet: quia tota logica de syllogismo est et partibus ejus. Nobilior autem syllogismus est demonstratio. Hujusmodi etiam scientia certior est in demonstrationibus : quia cum aliae scientiae de syllogismo solam habeant necessitatem consequentiae ex ordine terminorum et propositionum in figura et modo vel existentem vel apparentem, et non habeant necessitatem consequentis, ista sola inter scientias logicas utramque facit necessitatem et consequentiae et consequentis : propter quod inter logicas scientias omnibus ex duplici causa praefertur subjecti, scilicet admirabilitate et certitudine ostensionis. Et ideo sequitur, secundum Aristotelem in septimo Ethicorum, quod haec scientia virtus et ultimum et optimum est scientiae logicae. Propter quod immediate scientiae de syllogismo conjungenda est : quia supra necessitatem consequentiae non addit nisi necessitatem consequentis : quae additio ita specificat hanc scientiam sub genere communi quod est Logica. Haec enim scientia id quod addit, non diminuit necessitatem consequentiae (quae substantialis est syllogismo, sicut patet ex ejus diffinitione cum dicitur, quod syllogismus est argumentatio sive oratio in qua quibusdam positis aliud accidit ex necessitate) : haec enim necessitas in terminatione sui est in terminorum ordine et propositionum dispositione. Perficitur autem in figura et modo, et ad necessitatem ultimam deducitur per potestatem syllogizandi et concludendi, sicut in secundo Priorum ostensum est. Perficitur autem addita necessitate consequentis in scientia ista. Et ex hoc patet perfectissimam istam esse inter omnes logicas scientias. Id enim quod addit supra consequentiaenecessitatem syllogismo substantialem syllogismus dialecticus, potius diminuit necessitatem consequentiae quam promoveat: quia probabile non habet consequentiae veram necessitatem. Sophisticus autem addit apparentem et non existentem probabilitatem supra consequentiae necessitatem: et ideo in talibus non potest esse ultimum et optimum scientiae syllogizandi. Propter quod dicit Ptolemaeus in primo Almagesti, quod non probabilibus et opinabilibus debet homo replere animam suam, quia non faciunt stantem habitum in anima, sed demonstrativis et certis quae certificant et stabiliunt intellectum, quia certa sunt et aeternaliter stantia , Et ex hoc patet quod haec sola simpliciter est desiderabilis inter scientias logicas. Est ergo finis et perfectissima et sola simpliciter desiderabilis inter logicas scientias et sola nobilior et aliis certitudine probationum excellentior.

Est autem haec scientia, ut de subjecto de syllogismo demonstrativo : de hoc enim inquirit differentias et passiones et modos quibus fiat : et sic patet quae sit materia ejus, sicut patet per ea quae dicta sunt in principio libri Priorum. Est etiam haec scientia in genere logicae scientiae : quia et demonstratio et scientia demonstrativa consideranda est hic per differentias sermonum et non per rerum differentias : logica enim non res, sed intentiones rerum considerat, ut universale, particulare, orationem, argumentationem, et syllogismum : quae omnia in sermone accipiunt differentiam : et ideo haec scientia non est realis sed sermocinalis. Yel forte dicitur, quod est modus sciendi nobilissimus et non proprie scientia : sic enim loquitur Aristoteles in tertio primae philosophiae .

Utilitas autem ex hoc ultimo dicto elicitur, et est utilis ut regula recta in architectonicis, qua regulatur omne quod aptandum est aedificio : per hunc enim modum regulatur per hanc scientiam omne quod demonstrandum est in particulari- bus scientiis demonstrativis. Per quod patet quod utilitas ejus universalis est: et ideo utilior quam illae scientiae quae particulariter utiles sunt.

Si quis autem objiciat dicens quod antequam particulares scientiae demonstrativae fierent vel quando fiebant, ista scientia sive sciendi modus utilis esse poterat: sed nunc ipsis jam factis videtur inutilis, sicut et regula videtur inutilis jam facto omni aedificio, quod faciendum fuerat. Dicendum quod scientiae demonstrativae non omnes factae sunt, sed plures restant adhuc inveniendae : quae si etiam omnes factae essent, adhuc esset utilis haec scientia tripliciter. Uno modo quidem in usu particularium scientiarum, qui non est rectus nisi mensuretur ad regulam. Secundo autem modo in demonstratione particularium scientiarum, quod bene inventae et bene traditae sunt, et quod homo eis innititur ut veris : hoc enim fieri non potest nisi referantur ad regulam. Tertio autem modo propter cavillatorem, cujus calumnia refelli non potest, nisi propter hoc quod refertur ad regulam : cavillatio enim ejus refellitur per hoc quod regulae non concordat: et sic constat universalis utilitas istiusmodi scientiae. Manifesta igitur est utilitas et finis et nobilitas, certitudo et perfectio istius scientiae sic determinata.

Est etiam finis ejus et utilitas et nobilitas quaedam, quam ponit Avicenna (sed haec est potius in sciente, quam in scientia) quod scilicet perficit hominem et ad felicitatem contemplativam disponit secundum nobiliorem ejus partem, quae (ut dicit Aristoteles in decimo Ethicorum) est intellectus contemplativus non continuo conjunctus et tempori, sed in simpliciter intelligibilibus simpliciter accipiens scientiam contemplativam : et ideo non est opinativus talis intellectus, nec suspicativus, sed simpliciter intellectus ad simpliciter intelligibilia relatus.

Ex his patet quod aliae scientiae logicae non sunt perfectae species modi sciendi: quia hoc quod addunt supra necessitatem

consequentiae, diminuit necessitatem consequentiae syllogismi. Omnis autem differentia diminuens potestatem generis, addita generi, facit speciem imperfectam, et secundum Pythagoram ponitur in stichia sive in coordinatione malorum : haec autem quae complet id quod est in potestate generis, sola est perfectus scientiae syllogisticae modus, et perfecta scientiae syllogisticae species.

Modus autem istius scientiae (quantum est de ipsius scientiae proprio modo) est diffinitivus et divisivus et collativus : et hic modus sumitur ex ipso scibili relato ad scientiam secundum quod est in universali, vel particulari, vel secundum agere : divisio enim deseruit scientiae in universali, diffinitio autem eidem deseruit in propria natura, et collatio deseruit scientiae in agere et collatione conclusionis ad principia. Resolutoria enim est haec scientia : quia resolvit et resolvere docet conclusiones in principia, quae sunt causae essentiales et propriae sive convertibiles immediate : et hic etiam modus scientiae deseruit secundum agere dictum. Modus autem qui est ex discente potius quam ex scientia, est modus qui dicitur exemplorum suppositivus.

Nomen autem libri et titulus qui praesignat nomen, patet ex dixtis : nomen enim, Posteriora analytica. Et ratio quidem analysis sive resolutionis jam dicta est. Posteriora autem resolutoria vocantur: sicut enim demonstratio addit supra syllogismum simpliciter, et ideo fit posterior ipso, et species ejus: ita resolutio in causas consequentis addit supra resolutionem in terminos et in propositiones constituentes in figuram et modum : et ideo haec analysis posterior est illa quae in Prioribus traditur : sicut prius est natura et intellectu, a quo non convertitur consequentia. Titulus autem est : Incipiunt posteriora analytica. Qui titulus jam satis intelligitur ex dictis.

Causa autem efficiens est duplex, faciens scilicet, et instrumentalis. Faciens quidem (ut dicit Avicenna) est intelligen- tia vel decimi ordinis vel primi, quae super alias irradiat ad horum quae dicenda sunt manifestationem. Instrumentalis autem causa ex his qui ad nos venerunt Philosophis fuit, Aristoteles Stagirita, ad hoc illustratus ah intelligentia, et primus inter eos qui venerunt ad nos. Fertur tamen quod Zeno ante Aristotelem fecit hanc artem sive scientiam, et illius scientiae Zenonis ad nos venerunt quaedam excerpta. Sic ergo satis patet de his quae sunt huic scientiae praeambula.

Multa autem sunt propositionum genera (ut dicit Algazel) in quibus nihil proximius est syllogismo quam necessitas in materia propositionum : et ideo haec scientia immediate post scientiam de syllogismo est ordinanda. Sed scientia svllogismi dicitur tota scientia libri Priorum primi et secundi, et etiam scientia de syllogismis hypotheticis, quam fecit BOEtius, quam et nos exposuimus suo proprio loco post librum Priorum. Ad adminiculum autem libri Priorum fecit BOEtius librum categoricorum syllogismorum, quem et nos ante librum Priorum a nobis expositum breviter ordinavimus. Patet igitur istius libri ordo in scientia logices.