CAPUT III.

Quibus modis principium est prius et notius.

Priora autem et notiora dicuntur aliqua aliis dupliciter quae sunt dicta. Non enim idem est simpliciter et natura primum vel prius, et quoad nos prius : neque idem est notius simpliciter et quoad naturam, et notius quoad nos sive nobis notius. Dico autem (explanando ea quae dicta sunt) quoad nos sive nobis priora, quae proxima sensui sunt: simpliciter autem et secundum naturam sunt priora et notiora, quae longius sunt sive longinquiora a sensu. Et exemplum hujus est, quod longiora a sensu sunt universalia : et quo magis sunt universalia, sunt a sensu distantiora: et quae maxime universalia sunt, maxime a sensu longinquiora. Proxima autem sensibili acceptioni sunt singularia. Et haec opponuntur quoad modum, et non quoad natu- ram vel ad formam ad invicem. Sic ergo dupliciter dicitur prius et notius : et cum duo sint prius et notius, unum est causa alterius : quia prius esse est causa quod notius sit, sicut patet per ante dicta.

Scias autem quod quamvis multi multa dixerint, dicentes quod natura qua aliqua dicuntur priora, est natura universalis quae non movet nisi per intelligentiam motori proximo conjunctam ; et sic secundum intellectum prius, est natura prius : hoc totum fabula est, et nihil penitus facit ad propositum. Sed dicendum est quod secundum intellectum Aristotelis, natura qua aliquid prius est, est ipsa natura ejus quod prius est : haec enim natura est qua principium principiat principiatum et dat ei naturam qua sit et qua diffiniatur in esse : et haec est natura quam Antiqui vocabant naturam naturantem : quia naturando sic constituit naturam sibi suppositam : et quae habent hanc naturam ut principium, sunt natura priora: quia talis natura est eis causa quod sint priora. Et ex opposito nobis priora sunt ea, quae per suam formam non habent hanc naturam : sed cum sint constituta in natura per id quod sunt formis sensibilium (super quae cadit sensus) proxima, ita quod in ipsis sensibilium formis determinata accipiuntur : et haec sunt quae vocantur sensibilia per accidens : haec enim sunt hic homo, et hoc animal in sensibilibus confusum, et sensibilibus determinatum, quod est vere particulare et singulare : particulare enim est sub natura communi per materiam particularizatum: et per accidens proprium singulare individuans ad esse singulare deductum, dicitur et est singulare.

Et ideo universale secundum id quod est, et particulare secundum id quod est, et singulare secundum id quod est, non differunt per naturam et substantiam, sed differunt per esse : quia aliud est esse universalis secundum rationem universalis, et aliud esse particularis secundum esse particularis, et aliud esse singularis

secundum esse singularis. Et illud quod est universale, fit particulare divisum secundum esse per individuationem, et idem fit singulare ab accidente proprio et individuante. Et haec vocatur via compositionis secundum quam universale (secundumid quod est) principium formale est particularis: et particulare se habet ad singulare, sicut subjectum et suppositum. in ipso : et hoc modo prius secundum naturam est universale, et posterius secundum naturam est particulare, et postremum secundum naturam est singulare, super quod immediate cadit sensus. In via autem resolutionis ultimum efficitur primum, et e converso primum fit ultimum. Resolutio enim est compositi in simplicia, et posterioris in prius, et causati in causam: et incipit ab ultimo secundum naturam quod immediatum sensibile est sensuum, non quidem per se vel commune sensatum, sed per accidens : quia in hoc albo crispo accipitur hic homo, et in hoc homine homo, et sic usque ad primum in quo stat resolutio. Et hoc igitur modo differunt nobis priora et notiora, ab his quae natura sunt priora et notiora.

Et dicuntur natura priora, secundum intellectum notiora : quia via resolutionis est via intellectus abstrahentis, quae vadit ad primam naturam formaliter naturantem, quae est etiam principium intelligendi id quodnaturat ; et non dicitur secundum intellectum agentem et possibilem sive superiorem intelligentiam : sed dicitur prius natura prius intellectu ab intellectu formali, qui principium est intelligendi id cujus est natura. Et dicuntur singularia quoad nos prima: quia sensibili judicio sunt proxima. Proximum enim sensibili non est sensibile per se sive commune sive proprium, quia nihil est sibiipsi proximum : sed proximum est sensibile per accidens quod est in natura particularizata et ad singulare deducta acceptum.

Quod autem dicitur quoad nos, disputat Aristoteles in septimo Ethicorum, utrum quoad nos dicatur quoad intellectum, cum homo secundum quod homo sit tantum intellectus : vel dicitur quoad nos secundum sensum qui nobis et brutis est communis. Et determinat quod quoad nos dicitur secundum sensibilem acceptionem : quia quoad nos dicit discretum in sensu et distans ab eo quod vere est natura : et ideo plures judicant secundum sensum. Et ideo quoad nos prius oppositum est in modo cognoscendi ei quod est notius et prius quoad naturam et intellectum. Et hic est intellectus Aristotelis. Et quod dicunt quidam, quod natura inferior non movet nisi conjungatur virtuti superioris, et quod illa intelligentia vel Angelus intendit universale et esse perpetuum, natura particularis intendit hoc particulare : nihil facit ad propositum, et pro maxima parte est falsum. Sunt etiam alii potius hic somniantes quam vera docentes . qui dicunt naturae sive formae (quae principaliter natura est) quatuor esse virtutes, quarum prima est perficere naturam sive ad esse terminare. Secunda autem est (ut dicunt) determinare et constituere in esse naturae suppositum quod est hoc aliquid : et hoc dicunt esse individuum habituale. Tertiam dicunt virtutem naturae multiplicare se per individua: et hanc dicunt universale esse quod primo est multa, et per hoc unum de multis dicitur : quia multa procedunt ex uno participantia totum secundum essentiam: quodlibet enim essentiam totam habet naturae. Quartam dicunt esse virtutem constituendi in natura hoc singulare : et sic universale primum esset apud naturam, et esset ante singulare. Et alia dicere deliramentum est: quia nihil horum est verum secundum aliquem Peripateticorum : quia haec natura non est per hoc universale : quia multiplicativa est sui per generationem : quia sicut probat Aristoteles in quinto Physicorum hic generat hunc: conditio generantis est, quod sit singulariter constitutum in esse et potentia generantis. Nihil ergo horum dicendum est, sed primus intellectus est verus et perfectus.

Quod autem hic dicitur, universale longius est a sensu : et quod in principio Physicorum dicitur, quod universale secundum sensum est notius : intelligitur de sensibili apprehensione, ut dicit Avicenna in Sufficientia . Similiter autem quod in principio de Anima dicitur, quod animal quod est universale aut nihil est aut posterius est: et quod in sex principiis dicitur, quod omnis communitas a singularitate procedit, Non sunt contraria his quae dicuntur, quod scilicet universale longinquius sit a sensu : quia universale duobus modis consideratur : uno scilicet modo prout confusum et mixtum in particulari: et hoc modo in signis citius sentitur universale, quam particulare per sensum : quia citius sentiuntur signa substantiae, quam animalis : et citius signa animalis, quam hominis : et citius signa hominis, quam Socratis. Et hoc modo exponit Avicenna illud quod est in physicis. Potest etiam accipi universale in sua puritate, in qua separatum est a particulari: et hoc modo non est nisi in intellectu, sicut in ante habitis dictum est, et est propinquum intellectui et longinquius a sensu, sicut hic dicitur. Potest etiam accipi universale ut confusum in sensibili, nec etiam purum intellectu, sed prout est universale in esse universalis : sic enim ab eo quod sibi accidit dicitur, scilicet ab eo quod relatum ad supposita secundum suam totam essentiam est in omnibus. Sic enim acceptum secundum substantiam naturae vel essentiam, habet relationem unius rationis ad omnia inferiora, in quibus est per unam rationem: eo quod ipsum actu et intellectu uno modo est in omnibus : et

hoc modo in intellectu est secundum hoc esse : et nihil est in inferioribus in natura secundum hoc esse, sed est posterius eis : quia non est in eis, nisi quia per intellectum uno modo est in omnibus abstractum : hoc autem modo quo a singulari procedit commune , idem numero est cum illo quo universale est posterius, prout scilicet unum commune quod est in singulis per unum modum existens in eis : sic enim est eorum, quorum et nomen commune est et ratio substantiae secundum illud nomen est eadem : et hoc modo longinquius est a sensu, et proximum intellectui . Ex his igitur patet, quod alia sunt notiora quoad nos, et alia notiora apud naturam. Et sic patet quod jam expositum est quod dicitur, quod demonstratio sit ex prioribus et notioribus.