CAPUT VI.

De demonstratione in causis et causatis quae non sunt simul.

In his autem causis et causatis quae non simul sunt, sicut est in artificiatis, in quibus praecedens causa et incompleta est consequentis, ut decisio lapidum causa est fundamenti, et fundamentum causa incompleta domus : et talis causa vocatur causa sine qua non, et essentialiter est in causato : et ipsa causa posita non de necessitate ponitur causatum, sed e converso causato posito de necessitate ponitur causa. In his ergo causis et causatis (quae sic non simul sunt, quod causa posita ponatur causatum) quaeramus quaestionem primo dicentes , numquid causa et causatum sunt in continuo tempore, ita quod illud tempus quo causa est, continuetur tempori quo effectus est, sicut videtur ex praehabitis alias causas, necessitatas scilicet et completas, aliorum effectuum causas esse in continuo tem- pore cum suis causatis : quia continuo tempore quando interponitur terra inter lunam et solem, est eclipsis continuo tempore , et nullum tempus intercidit medium. In talibus enim videtur nobis hoc facti esse (hoc est, effectus) et alterum hujus facta causa sit cum facto effectu, et e converso : et futuri effectus tempus videtur nobis esse cum futura causa, quia futura terrae interpositio erit simul cum eclipsi futura : et ejus quid sit nunc quaeritur, si ejus aliquid anteaquam ipsum fiat, aliqua causa est, ex qua fit quae simul sit cum ipso, qua posita ponatur effectus, vel non ?

Ad determinationem ergo hujus quaestionis procedentes dicimus, quod in talibus incompletis causis, sine quibus non est effectus, et quae positae non continue ponunt effectum, a priori causa non potest inferri vel syllogizari effectus : sed ab effectu infertur et syllogizatur causa. Est igitur syllogismus (hoc est, medium quod est principium syllogismD a posterius facto accipiendus, hoc est, ab effectu qui tempore posterior quam causa : igitur principium quod est medium horum Sy1logismorum, est illa quae facta sunt : quia a suo effectu inferri et syllogizari potest causa, et non e converso. Et quamvis causa sit aliquod principium essendi effectum, quia incompleta est, non potest esse principium et medium inferendi causatum : sed causatum (quia complete continet causam) est principium completum inferendi et syllogizandi causam. Unde et in his quae fiunt tempore successivo, inter causam et causatum similiter est, quoad hoc quod a posteriori sumendum est principium inferendi prius, et non e converso : a priori enim non est inferre posterius, ut inferatur, quod hoc factum est, quoniam est causa incompleta. Ideo quia hoc idem effectus qui posterius cum tempore factus est (hoc est, quia posterius factum est) ideo necesse est illud quod est causa incompleta hujus, prius factum esse tempore : et in futuro secundum omnem futuritionem similiter

est, quod scilicet prius infertur ex posteriori posito in esse.

Hujus autem probatio est, quia medium temporis inter causam positam et effectum nec finiti nec infiniti erit temporis, in quo sequatur, causa est vel erit: ergo causatum est, vel erit tempore determinato vel aliquando infinito tempore, hoc est, indeterminato : non enim sequitur, lapides decisi sunt, ergo domus est : nec sequitur, lapides decisi sunt, vel erunt : ergo domus erit tunc, vel aliquando infinite et indeterminate : quia causa non completa, nec simul cum causato : si enim esset tempus finitum vel infinitum accipere, tunc in illo tempore medio verum esset dicere factum esse hoc quod est effectus : altero facto quod est quidem causa : et hoc est falsum : quia nunquam sequitur, quod tali causa facta factus sit, vel fiat, vel futurus sit effectus : nunquam enim sequitur, lapides decisi sunt: ergo fit vel facta est vel est vel erit domus. Eadem ratio est in futuro : neque enim per omnem futuri successionem sequitur, quod quia hoc factum est quod est causa, ideo hoc continue erit.

Medium enim ad inferendum reliquum, genitum simul oportet esse cum hoc quod infertur ex ipso, et factorum in praeterito oportet simul esse factum, et futurorum modium oportet simul esse in futuro : sicut cum domo genita simul decisio lapidum est genita, sed non cum decisione lapidum genita simul domus genita est : et cum his quae sunt in fieri, oportet et illud simul fieri: et cum his quae sunt in esse, oportet et illud quod infertur ex ipso esse : sed futurum quod non infertur ex causa, et erit, hoc est, quia erit, et non statim sequitur ex causa, non contingit esse simul cum causa genitum effectum, ita quod posita causa ponatur effectus.

Amplius resumamus adhuc, quod tempus medium inter talem causam et tale causatum, nec contingit esse finitum, neque infinitum : falsum enim erit in medio tempore dicere, quod causa posita ponatur effectus : nec contingit dicere quanto tempore finito sequatur effectus, nec tempore infinito : quia nunquam sequitur, si lapides decisi sunt erit domus : quia potest esse, quod nunquam erit domus etiam lapidibus decisis. Et hoc non est in aliis in quibus causa futura est : si enim interpositio terrae erit inter solem et lunam, verum erit dicere quod aliquando determinato tempore vel indeterminato erit eclipsis. In causis autem incompletis nunquam contingit hoc dicere.

Speculandum autem est in talibus quod est illud sic contingens, quod est sic positum in esse, ut post hoc quod factum est, hoc fieri, hoc est, sequatur aliud fieri in rebus talibus, aut consequenter se habentibus : aut jam forte hoc manifestum est, quia non est continuum in talibus id quod fit in effectu cum facto esse causam : non enim ad factum esse causam, sequitur fieri vel factum esse effectum simul cum primo, hoc est, cum prima causa facta est : quia non sequitur, quod cum factam esse decisionem lapidum sit fieri vel factam esse domum : factum enim esse primum ut fundamentum, est terminus cujusdam fieri : et factam esse domum, est terminus cujusdam fieri ex lapidibus decisis : et quia terminus sunt haec duo facta esse : atomi, hoc est, duo indivisibilia sunt: quia fieri non terminatur nisi indivisibili sicut et motus : et sicut duo indivisibilia non continuantur, ita duo facta non continuantur, praecipue quorum unum ex alio sicut et causam factam esse est causatum factum esse : sed oportet quod fieri sit in medio, sicut inter duo puncta est linea, quando unum punctum ponitur fluere ex altero. Neque puncta sunt immediate copulata per continuationem. Et sic etiam ex his quae fiunt ex invicem (in talibus causis et effectibus) duo facta, causa scilicet et causatum, non copulantur ad invicem : utraque enim facta et puncta sunt indivisibilia : et similium non est copulatio ad in-

vicem: quia continua et copulata sunt ad unum terminum, cum indivisibile sit terminus, ad terminum aliquem copulari non potest: et ideo sequitur quod illud quod fit (ut effectus) cum eo quod factum est (ut causa praecedens) secundum factum esse non copulatur nisi fieri intercedat : et in tempore illius non sequitur fieri factum esse causati ad factum esse causae: sicut non sequitur ad factam esse decisionem lapidum, factam esse domum, vel tempore determinato ex aliqua differentia temporis, vel indeterminate, ut ante dictum est.

Propter idem autem nec sequitur, quod continuetur quod fit in effectu cum eo quod factum est in causa : quod quidem enim fit secundum generationem divisibile est, sicut motus et tempus : quod autem factum, est indivisibile : sicut ergo linea ad punctum se habet, quod scilicet ex illo fluit, et ad illud continuatur, et sic inter duo puncta intercedit linea : sic se habet id quod fit ad factum esse : quia ex illo fluit et ad factum esse terminatur : et sic fieri intercedit medium inter duo facta esse in causa et effectu : sunt enim infinita facta in eo quod fit secundum fieri medium intercidens inter duo facta, sicut infinita puncta. De his autem magis manifeste et substantialiter oportet dicere in libro VI Physic. in quo loquendum et tractandum erit de universalibus quae sunt de motu determinanda : de motu enim universali et immobili et passionibus motus non contracti ad hoc vel illud ibi loquemur. In tantum autem nunc acceptum sit de his secundum quod haec se habent ad causam mediatam, hoc est, quae sumenda est pro medio inferentiae ad inferendum syllogistice illud quod in talibus incompletis causis fit consequenter exilio. Sicut enim in aliis mediatum ad immediatum docuimus reducere, ita necesse est in his quae incompletae sunt causae et non simul cum suis effectibus mediam quae est prima causa inferentiae immediatam esse : et haec est ultima tempore a qua incipit inferentia syllogismi, sicut quod diximus, quod decisio lapidum estprima, fundamentum positum secunda, erectio parietum tertia, tecti compositio quarta, perfectio domus quinta et ultima, et haec est immediata non habens medium a quo inferatur, et est inferens omnes alias : quia si domus est, tectum est, et parietes sunt, et fundamentum, et lapidum decisio : sed domum esse ex nullo illorum potest inferri.

Hujus autem exemplum in terminis communibus est a c d: et sit a decisio lapidum, c parietum erectio, vel aliud medium, d autem domus : tunc enim a posteriori syllogizando prius, sequitur quod a factum est quoniam c factum est: ante autem est a; si enim fundamentum vel erectio parietum est, decisio lapidum est : principium ergo inferendi est in c, propter hoc quod ipsum c proximum est ipsi nunc temporis in quo factum est a, et ideo concluditur ex c sicut ex proximo posteriori : nunc enim principium est temporis in quo fit c, sed sequitur quod c factum est facto D : ergo cum fiat d quod est domus, necesse est a (quod est decisio lapidum) factum esse, c autem est causa ad D sine qua non est d, ergo cum factum sit D necesse est factum esse c ; c autem facto posteriori, necesse est a prius factum esse. Sicut autem accipiens semper aliquod medium inter primum et ultimum, stabit alicubi, et hoc est immediatum, ut domus : quia non vadit in infinitum in causis, ut in ante habitis ostensum est.

Et si diceretur quod non stabit: tunc semper medium extra medium accipitur in infinitum : non enim continue in talibus causis est factum, ita quod sit semper consequens ad illud, quemadmodum dictum est: sed incipere necesse est a medio et ab ipso nunc primo quod proximum est praecedenti facto : cujus fieri est a priori factum esse : quia ab illo in-

fertur antecedens. Similiter autem est in eo quod erit in futuro secundum omnem futuritionem : quia semper posterius infert prius : si enim in futurum verum erit dicere, quoniam d erit, domus scilicet, necesse est necessitate inferentiae, quod erit verum dicere quod erit a, decisio scilicet lapidum : hujus autem causa est c, et sic reducitur ad immediatam hoc modo : si d est a, etiam erit cujus causa est c, ergo c necesse est quod erit : siquidem enim d erit, sequitur quod prius erit c : si vero c erit, sequitur quod prius a erit.

Similiter autem erit infinita decisio,hoc est, non terminata ad aliquem terminum certi numeri in futuritione futurorum : et in his enim futuris quae erunt, ita quod unum ex alio convenientia, hoc est, consequentia ad invicem, ita quod unum est ex alio : principium autem quod est primum medium ad alia inferenda, est acceptum sine medio sive immediatum : et hoc erit ultimum seeundum esse et generationem, primum autem in intentione, quod intenditur ante omnia alia.

In operibus autem artium quae apotelesmata dicuntur, plerumque sic se habent, quod ab ultimo (quod solum immediatum est) incipienda est demonstratio : in his enim si facta est domus (quae generatione ultima est), sequitur quod necesse est decisos lapides esse: et factum est hoc propter quid (hoc est, propter aliud) hoc scilicet quoniam necesse est fundamentum factum esse in quo sunt lapides decisi, sequitur a posteriori si fundamentum domus est, necesse est lapides decisos esse : et sic refertur ad immediatum ultimum per medium fundamentum : si enim non sit fundamentum, tunc sequitur dicendum, quod et domus facta non est: et ideo fundamentum causa domus est, sine qua non est, et non perfecta et completa causa. Si vero fundamentum est, lapides prius est necesse decisos esse: quia lapides decisi sunt causa sine qua non est fundamentum : et etiam ponuntur fundamento posito. Iterum si erit domus, similiter sequitur quod necesse est prius lapides decisos esse : et sic primum sequitur ex medio, et ex ultimo medium, cum insit virtute ultimi quod est immediatum, quia simpliciter est ultimum : erit enim fundamentum (quod medium est) prius secundum inferentiam ad lapides decisos, et prius sicut causa sine qua non ad domum.