CAPUT III.

De invenienda diffinitione per divisionem, et quod utilis est haec via.

Sed quamvis dictum sit quod oportet venari diffinitionem substantialem per divisionem, si tamen via utilis ad invenienda diffinientia debeat haberi, tunc in hac via consideranda ostendendum est ut perveniamus ad differentias utiles ad diffinitionem ejus quod diffiniendum est. Utiles autem sunt in eo quod sic quaeramus per divisionem et colligamus : tamen dictum est in Prioribus sicut et qualiter demonstrant tales argumentationes divisivae : non enim demonstrant, sed accipiunt alterum dividentium absque probatione. Utiles enim sunt tales divisiones sic solum ut alterum dividentium acceptum sit ex aliqua divisione, quod proportionale ei quod debet diffiniri: et sic ad colligendum quod quid est, et non ad syllogizandum et etiam statim videatur utique nihil syllogistice facere : sed videntur mox sine probatione accipere omnia tanquam si ex principio petendo et non probando acceperit aliquis : propter quod ad colligendum utiles sunt et non adprobandum diffinitiones.

Differt autem quando talia per divisionem accipiuntur, quod praedicamentorum (hoc est, praedicatorum generum vel differentiarum) aliquid secundum ordinem prius vel posterius praedicetur vel ordinetur. Ut gratia exempli dicatur in diffinitione hominis animal mansuetum bipes, ita quod genus ponatur primo, et differentia communior: post haec adjungatur minus communis: hic enim est debitus ordo partium diffinitionis. Et si dicatur bipes animal mansuetum, ita quod differentia (quae per divisionem exit a genere) ponatur ante genus, est indebitus ordo partium diffinitionis : quia sic partes non procedunt restringendo et coarctando diffinitum, et significatur actus esse ante potentiam in eodem, quod secundum ordinem naturae non contingit .

Et iterum ex hoc differentia est quae attendi debet, ut alia accipiat et colligat quae sunt esse, et ex quibus est esse substantialiter, ut homo secundum substantiale esse, aut quodlibet aliud quod ex suis substantialibus habet esse : si enim alia accipiat per divisionem, non valebit

ad diffinitionem. Unde sive propter quid, hoc est, per talia, necesse est dividentem, hoc est, per divisionem diffinitionem colligentem repetere, hoc est, quasi repetendo incidere de communiori ad minus commune. Quidam autem legunt petere : et falsa et littera .

Amplius autem studendum est sic dividenti ad nihil relinquendum de differentiis et generibus inferioribus quod sit ponendum in eo quod quid est, hocest, in diffinitione : sic enim solummodo contingit: quia sic diffinitio sufficiens erit, neque abundans, neque diminuta. Hoc autem sic contingit, quod in diffininitione aliquis ut dividendum accipiat primum (hoc est, commune genus quod est prima potentia, et subjectum ejus quod diffiniendum est) tunc illud dividat per proximas et immediatas sibi differentias : si enim accipiatur primum genus, et sub illo accipiat non proximas (sed alicujus sub illo inferiorum generum) divisiones et differentias, tunc primum genus cui non immediatae differentiae acceptae sunt, non totum sive omne incidit in differentias dividentis sub disjunctione acceptas. Cujus exemplum est, ut si animal accipiat sicut superius genus, et dividat ipsum per differentias avis (quod est genus sub animali acceptum) cum dicat sic : omne animal aut totum pennatum, aut divisum pennis : tunc enim non totum animal secundum ambitum suae communitatis cadit sub altero dividentium : quia multa animalia sunt, nec pennata, nec pennis divisa : sed e converso omne pennatum, vel divisum pennis, animal est, et non convertitur : et ideo pennati animalis divisio et differentia est quae inducta est, et non animalis secundum quod in sua communitate animal dividitur. Dicimus autem hoc divisum pennis, hoc est alis, quod alas habet pennis multis consitas : pennatum autem (hoc est, alatum) quod habet alas membranales ad modum vespertilionis, qui habet alas non consitas pennis divisis. Prima autem differentia (hoc est, divisio per differentias) est, in quam omne et totum animal incidit : sicut si dicatur, quod omne animal aut est rationale, aut irrationale.

Similiter autem faciendum in unoquoque aliorum generum, ut scilicet non dividatur his differentiis quae sunt extra genus, et ut non dividatur differentiis generum inferiorum quae sunt sub generibus superioribus. Extra sunt dupliciter, scilicet quae superioris generis, vel quae sunt per accidens. In eas autem quae sunt inferioris generis, non totum incidet superius genus. Cujus exemplum, sicut si dividatur hoc genus avis, in quod incidet omnis avis, sive pennata, sive divisa pennis : et sicut est in pisce in eujus divisione propria incidet omnis piscis. Sic quidem ambulans sive repens id quod est vere scire per quid est (sive diffinitionem) quando nihil relictum est sub aliis, quod per divisionem non acceptum sit: aliter autem ambulantem necesse aliqua de necessariis ad diffinitionem relinquere : et hoc non est scire perfecte ea quae pertinent diffinitioni.

Nihil autem pertinet ad dividentem et diffinientem scire omnia quae per divisionem accepta sunt: sed sufficit ut ea sciat, quae essentialia sunt diffinito, et opposita illorum scire non oportet, neque quid sint, neque de quibus praedicentur, vel quorum sunt. Cum enim animal dividitur in rationale, et irrationale, nihil erit hoc ad eum qui vult diffinire hominem, de scientia irrationalis : quia hoc non pertinet ad diffinitionem. Et tamen quamvis verum sit quod dictum est, sunt quidam errantes (et fuerunt Heracliti discipuli et sequaces) qui dixerunt impossibile esse omnes differentias rerum diffiniendarum cognoscere, quae differentiae sunt uniuscujusque ad unumquodque, nisi quis cognoscat unumquodque : et dixerunt, quod non est unumquodque scire, nisi cognoscantur omnes differentiae

quas quodlibet habet ad quodlibet. Et ratione illud probabant dicentes, quod idem est illi unumquodque, a quo non differt differentia : ut ergo cognoscatur determinate in seipso distinctum ab aliis, oportet omnes differentias ad alia omnia cognoscere : hoc autem est impossibile : ergo nihil potest cognosci per diffinitionem : quia a quo non differt, illi idem est: et a quo differt, ab illo alterum est, ut dixerunt.

Isti enim falsum dicunt, quod oporteat omnes differentias cognoscere. Et primum quidem falsum est quod dicunt, per instantiam quae est ad illos qui hoc dicunt, non enim quodlibet difiiniendum secundum omnem differentiam est alterum ab alio quod diffmiendum est. Non enim diffinitur nisi species : et multae sunt differentiae accidentis (in his quae specie cadem sunt) quae non sunt differentiae secundum substantiam., neque per se praedicatae de diffinito, sed per accidens : et illas non oportet scire: quia diffinitio non inducit nisi substantiam. Haec tamen instantia est ad illos : quia illi dicebant omnes modos differentiarum oportere colligi in diffinitione.

Postea alia et vera est instantia : quia cum per divisionem accipiantur opposita (hoc est, oppositae differentiae) et cum omne sive totum genus divisum incidat aut hinc in istam differentiam, aut inde in aliam, et in altero dividentium accipiat illud quod quaeritur (hoc est, cujus diffinitio quaeritur esse essentialiter) et hoc cognoscet quod essentiale est ei quod diffinitur, nihil differt oppositum et condividens scire, aut non scire in quibuscumque praedicantur aliae differentiae de aliis quae sunt acceptae oppositae : quia illae non sunt de substantia ejus quod diffinitur. Manifestum est enim si sic vadens per divisionem veniat ad ultimum in hoc, quorum non est amplius aliqua differentia in qua formaliter et substantialiter dividatur : et constat quod non habebit

(colligendo differentias diffinito essentiales cum diviso genere) rationem substantiae, hoc est diffinitionem totam substantiam diffiniti dicentem.

Si autem aliquis dicat, quod sic accipere dividentia immediata, est petitio principii : vel si dicat, quod ponere superius cum inferiori vocaliter (cum superius intelligatur in inferiorD est repetitio nugatoria, Dicimus hoc non esse verum: quia via divisiva non est per modum ratiocinationis ; et ideo quia omnia superiora genera vel tota incidant in divisionem, hoc est, dividentes differentias )cum sint opposita immediata quibus nihil inter est medium) non est principii petitio, sed collectio debita diffinientium : et cum diffinitio explicite dicat esse substantiale diffiniti, si hoc modo ponuntur explicite diffinientia, non est inutilis repetitio. Necesse enim est omne vel totum divisivum in aliquo ipsorum dividentium esse, siquidem dividentia sunt ipsius divisi differentiae, totum posse divisi sub diffinitione continentes.