CAPUT X.

De quarto modo dicendi per se, qualiter se habet ad demonstrationem.

Item alio modo et quarto dicitur per se quod propter ipsum et causam immediatam inest unicuique subjecto, quod indefinite signatur et subjicitur ut causa indefinite implicite vel explicite circa subjectum vel subjecta signata : et quod non sic praedicatur de subjecto, ut causa signata quae sit immediata causa praedicati, sive quod non convenit secundum ipsum et quod non concernit causam, dicitur quod est accidens : cujus exemplum in eo quod est per accidens isti modo oppositum, est in casualibus et fortuitis, et in omnibus in quibus subjectum non concernit in se veram causam praedicati: ut si dicam, quod ambulante aliquo homine vel equo indefinite signato coruscavit: ambulatio enim quam concernimus cum subjecto, non est causa coruscationis : unde dicimus, quod talis praedicatio est accidens sive per accidens ejusdem temporis in quo iste ambulavit, et de coruscatione nihil intendit, et nubes sonuit et nihil intendit de ambulatione : haec enim duo non habent unum ad aliud ordinem causalitatis, sed casus, in quo semper duae causae concurrunt, quarum neutra habet ordinem causalitatis ad alteram.

Si vero praedicatum est propter ipsum, quod cum subjecto concernitur implicite vel explicite, tunc est per se. Et hujus exemplum est si aliquod interfectum sive decollatum interiit secundum interfectionem vel decollationem: tale enim praedicatum inest subjecto propter causam quae consignificatur in subjecto: cum enim dicitur interfectum, subjectum signi licatur indefinite ut aliquid interfectum et per interfectionem quae consignificatur circa illud indefinitum subjectum quod causa est praedicati quod est interiisse. Et quod additur secundum interfectionem, non est de substantialibus hujus exempli, sed de expositione, ut explicite significetur quod implicite erat in subjecto de causa praedicati, propter quam tale praedicatum inest cuicumque.

Unde in hoc nec subjectum est per se determinatum quod gratia sui substet sicut fuit in tertio, nec praedicatum necessario est propria passio sicut in secundo modo fuit, sed praedicatum est generaliter propria passio vel aliud quod per causam significatam inest cuicumque subjecto. Nec modus inhaerentiae similis est secundo modo : quia quamvis causa quare passio est in subjecto, sit in subjecto in modo secundo: tamen non concernitur aliqua causa cum subjecto diffinito et determinato : sed ipsa natura subjecti causa est passionis. Hoc autem concernitur implicite vel explicite. Implicite quidem quando ipsa forma subjecti causa est, quare inest hoc vel illud praedicatum: sicut cum dicitur, homo est homo, et asinus est asinus : causa enim quod homo est homo, non est alia quam humanitas vel homo : eo quod hoc talis propositio a nullo habet. In secundo autem modo determinatum et definitum est subjectum. Adhuc autem in secundo diffinitum et determinatum est praedicatum quod est propria passio : hic autem talis causa est relata ad quodcumque praedicatum : unde in hoc modo dicendi per se sunt omnes propositiones, in quibus idem de seipso praedicatur. In talibus enim omnibus causa inhaerentiae praedicati in subjecto est in subjecto, et est forma ipsius

subjecti in subjecto significata. Aliquando tamen aliter praedicati causa implicatur in subjecto cum causae reduplicatione, ut cum dicitur, interfectum interiit secundum interfectionem. Cum enim dicitur interfectum, circa subjectum concretive significatur causa praedicati talis : et cum additur reduplicatio, secundum interfectionem, hoc est de bene esse ad illius causae declarationem ; quia sine hoc tota causa praedicati significatur cum dicitur, interfectum interiit. Et cum dicitur secundum interfectionem, quamvis reduplicatio ponatur ad praedicatum, tamen non est praedicati, sed subjecti, et ideo refertur ad subjectum sic, interfectum secundum interfectionem interiit: determinat autem subjectum secundum quod est causa talis praedicati: quorum nihil est in modo secundo. Patet igitur quod cum dicitur, interfectum interiit, per se est, quia interiit propter id quod interfectum est, et non propter causam accidentalem qua accidat interfectum interire. Conveniunt ergo secundus modus et quartus in hoc, quod in utroque causa inhaerentiae praedicati ponitur in subjecto : sed differunt modo subjecti et modo praedicati et modo causalitatis inhaerentiae, sicut dictum est.

Si autem quaeritur qualiter iste modus habeat se ad demonstrationem? Dicendum quod semper cadit in majori propositione syllogismi demonstrativi, sive debeat demonstrari passio de subjecto, sive demonstrari debeat diffinitio materialis per formalem: et hoc est ideo, quia in majori propositione demonstrationis subjectum semper est praecise de medio prout medium est causa talis praedicationis. Et ad hoc autem intelligendum, notandum quod demonstratio quae simpliciter demonstratio est, aliquando demonstrat passionem de subjecto : et tunc semper secundus modus est in conclusione : tunc enim praedicatur propria passio de subjecto. Aliquando autem demonstratur diffinitio materialis subjecti de subjecto per diffinitionem formalem ejusdem sub- jecti: et tunc primus modus est in conclusione : praedicatur enim diffinitio materialis in conclusione de subjecto : cujus exemplum est, quidquid habet appetitum contrarii doloris, habet circa cor accensionem sanguinis ex cooperatione fellis : iratus habet appetitum contrarii doloris : ergo circa cor habet accensionem sanguinis ex cooperatione fellis. In majori autem potest dici quartus modus, quia comparat causam ad causatum : quia appetitus contrarii doloris est causa accensionis sanguinis circa cor ex cooperatione fellis, hoc modo quo accidentia animae sunt causa accidentium corporis, ut dicit medicus. In minori vero est tertius modus, quia praedicatur diffinitio formalis de subjecto quod substat primo.

In praemissis autem illius demonstrationis quae concludit passionem de subjecto, si diffinitio passionis sit medium (cum illa diffinitio exprimat causam passionis) dicitur quod in majori propositione est quartus modus, qui comparat causam ad causatum, vel modus primus conversus. In minori autem propositione potest dupliciter contingere : causa enim passionis per modum causae expressa vel est aliquid subjecti, et tunc in minori propositione est primus modus : vel est aliquid consequens ad subjectum, et sic est secundus. Yerbi gratia, omne continuo sonans propter extinctionem ignis in nube, est tonitru : nubes humida in qua est extinctus vapor igneus, est continuo sonans propter extinctionem ignis in nube: ergo nubes talis tonat vel est tonitru. Si autem in demonstratione quae concludit passionem de subjecto, sit formalis diffinitio subjecti medium, tunc in majori propositione est modus secundus : quia praedicatur passio de diffinitione subjecti, et eadem est comparatio passionis ad subjectum et ad suam diffinitionem. In minori autem propositione tunc erit modus primus : quia praedicatur diffinitio de diffinito ; cujus exemplum est, omne quod est superficies plana, tribus lineis contenta, habet tres angulos aequos duobus

rectis : triangulus est superficies plana, tribus rectis lineis contenta : ergo habet tres angulos aequos duobus rectis. Hoc ergo modo faciunt ad demonstrationem modi per se qui determinati sunt.