CAPUT VI.

De inventione propter quid sive causae in demonstratione particulari.

Ut autem habeamus proposita, hoc est, causam in qualibet quaestione demonstrabili nobis exposita, sive facta nobis, propter quid haec passio insit subjecto, vel propter quid non insit ? eligere oportet, hoc est, electione unam divisionem utilem alteri in unum praeoptare : quia, sicut diximus, non omnes divisiones ad hoc sunt utiles : oportet ergo eligere decisiones utiles ab inutilibus. Decisiones autem dico totius integri divisiones, in quibus aliquando per partem aliud demonstrat inesse toti, ut crispitudo demonstratur inesse homini propter caput quod crispum est. Divisionem autem voco quae fit divisione totius universalis in partes suas subjectivas. Sic ergo oportet primo eligere divisiones et decisiones utiles ab inutilibus, si veram causam in quaestionibus propositis volumus invenire. Si autem electis decisionibus et divisionibus (in quas dividitur propositum genus vel propositum totum) oportet eligere genus subjectum, quod subjectum communiter est omnibus dividentibus quae per divisionem electa sunt, quod est commune omnium illorum, et illud invenire : ut si quaedam sunt quae considerantur per divisionem animalia, hoc est, species animalium, quarum nulla est subalterna : sed ex aequo dividunt genus, oportet et eligere talia qualia essentialia et per se insunt omni animali, hoc est, animali universali universaliter considerato : de illis enim consideratio est utilis: quia quaecumque participant aliquod genus commune, participant omnia consequentia illius generis per illam communem naturam generis, et illa communis natura generis erit causa participandi consequentia ad illam naturam. Unde si animalia sunt quae considerantur per divisionem accepta et proposita, accipien- dum est animal quod est genus commune omnibus istis, et considerandum qualia insunt animali secundum quod est animal, hoc est, tales passiones eligendae sunt, et causae quae sequuntur essentialia animalis in eo quod est animal, et non in eo quod est hoc animal vel illud in specie consideratum vel individuo. Acceptis autem his per electionem, tunc postea considerandum est de reliquis quae sub animali per divisionem sunt accepta, et considerandum qualia illi etiam inhaereant, quod ut species vel genus proximum sub animali communi acceptum est. Ut si, gratia exempli, acceptum sub animali est avis, considerandum est qualia (hoc est, quales passiones et passionum causae) omni avi inhaereant, et non huic vel illi tantum : et sic semper descendendo a communi ad proximum sub illo, considerandum est et videndum est quid sequatur ad illud in communi acceptum: sic enim manifestum est et hoc erit, quoniam habebimus jam dicere causam per se propter quid insunt esse quae speciebus animalis per divisionem dicuntur inesse ut passiones : quae passiones sunt reductae sub commune quod est animal. Ut, verbi gratia, habebimus dicero causas vel causam propter quid haec quae inhaerent homini, insunt aut equo : insunt enim his propter hoc quod animalia sunt: quorumcumque enim est una natura communis, istis insunt omnia quae sunt consequentia ad illam naturam.

Hoc autem si ad demonstrationem in terminis communibus debeat reduci, ponamus quod a medium in tali demonstratione sit animal, quia animalitas est causa inhaerentium animali ; b autem (quod est major extremitas) sit ea quae inhaerent animali ut passiones ; c d e minor extremitas sint quaedam animalia in specialissimas considerata, quorum nullum est sub alio, sed omnia coaequaeva sub animali accepta et diversa : de quolibet in propria natura particulari accepto debet demonstrari passio proposita, sicut si dicatur, quod c, n, e, sunt homo, leo, et

equus. Manifestum igitur tali dispositione terminorum facta propter quid ut causam est B passio in d hoc est, in leone : quia propter hoc quod d est a. Similiter autem manifestum est propter quid idem B est in aliis, scilicet cet e quae sunt homo et equus : cuilibet enim illorum inest propter a : sic enim syllogizatur : omne a est B, omne c a, ergo omne c b. In terminis autem specialibus ; omne animal sensibile : omnis homo animal : ergo omnis homo sensibilis. Et est demonstratio particularis : quia id de quo probatur passio, in particulari et propria natura est consideratum : talis enim (ut dudum determinatum est) vocatur particularis demonstratio. Similiter autem considerandum est in aliis communibus sub illo communi primo acceptis, et semper in aliis subdivisis communibus acceptis deorsum a communi praedescendendo : quia in illis omnibus est eadem ratio quoad hoc, quod acceptis inferioribus et considerato quod cuilibet inest et non tantum uni : hoc enim commune sequitur ad ipsam rationem proximae communis naturae quae est in eis.

Nunc quidem igitur in hac arte inveniendi causam dicemus communia nomina generum, et per illam naturam generis omnibus communem talibus insunt eis : et quamvis de communi hoc dicamus, tamen oportet non solum considerare communia secundum naturam, sed etiam considerare in ea quae sunt communia ex accidente naturali : quia in illis hoc commune et naturale accidens erit causa quare insit passio, quae sub illo communi sunt accepta. Unde considerare etiam oportet si aliud aliquod commune accipiatur secundum accidens commune pluribus : tunc enim oportet considerare in suis partibus, scilicet specialibus sub illo communi proximo acceptis : hoc enim inerit eis secundum illud commune accidens. Unde oportet accipere qualia sunt illa quae hic per divisionem accepta sub communi sequantur omnia communiter : haec enim omnia ab illo accidente communi causantur.

Exemplum, sicut si sub animali accipiamus cornua habentia sive cornuta : omne enim cornutum, animal : sed non convertitur : omne autem cornutum sequitur habere plures ventres, et sequitur non in utraque mandibula, superiori scilicet et inferiori dentes anteriores esse qui incisores vocantur : et haec reducenda sunt in proximum commune, quod est cornua habere sive cornutum esse : quia illa omnia sequitur habere plures ventres et dentes incisores in mandibula superiori non habere : sic enim manifestum est propter quid hoc quod dicitur, quod est passio talis, est in illis quae per divisionem sub illis accepta sunt, sicut in ariete, bove, et cervo, et hirco, et hujusmodi syllogizando sicut prius : propter idem enim quod est in particularibus omnibus (sicut propter habere cornua sive cornuta esse) inest eis talis passio qualis est plures ventres habere, et carere anterioribus dentibus in superiori mandibula. Propter quam autem naturam particularem hoc sit in hoc et illo animali, ad scientiam libri Animalium pertinet subtiliter probare. Sed in communi duos ventres habent animalia dentibus carentia, quibus (ut durus cibus conteri possit ad minima) his natura dedit ventrem unum in quo cibus non sufficienter divisus trajiciatur et mollificetur, a quo primo quum mollificatus est, revocetur, quibus talibus dentibus existentibus mollis cibus conteratur, et tunc in secundum ventrem, qui est stomachus, trajiciatur ad dirigendum. Debilium autem dentium in superiori mandibula et aliquando deficientium est ut frequenter causa evaporatio materiae terrestris (ex qua dentes generari deberent et fortificarD in cornua : haec tamen ad scientiam libri Animalium pertinent, et hic gratia exempli inducti sunt ponenda. Sic igitur per commune accidens particularibus demonstrantur inesse passiones illius communis.

Amplius autem quia commune aliquando non est ut genus, neque sicut commune accidens, sed potius aliquando commune secundum analogiam sive secundum proportionem, ideo alius modus est aliquando commune secundum anaogiam eligere quod omnibus insit in propria natura et particulari sub illo communi acceptus. In aliquibus enim est accipere unum quod sit omnino idem in natura vel accidente univoce, sicut patet in eo quod (quia proprium nomen non babel) oportet vocare sepion, et est loco ossis in pisce qui sepia vocatur, et spinam piscis et os animalis terrestris : haec enim non possunt habere aliquod unum quod univoce dicatur de illis : quia sepion carneae est substantiae, compositionis magis continuae et flexibilis : os autem magis durum et non flexibile et non passibile. Sunt tamen quaedam passiones quae sequuntur etiam hujus ratione communis quod per analogiam est in eis causa hujus quod est in eis, sicut una natura per analogium ad unum, sicut quod est continere mollia corporis ne decidant.

Eadem autem proposita (hoc est, passiones propositae) sunt omnia haec consequentes, quae quidem idem habent medium in communi analogo, hoc est, eamdem causam : quia medium est causa per quam causam syllogizantur omnibus subjectis in esse, et est durities vel soliditas in sepion, et spina, et osse : omnia haec dura sunt, et per hoc continent mollia ne decidant, et syllogizatur sic : omnia quae dura habent in mollibus, habent ea ut contineant mollia : sepia habet sic dura : ergo, etc. Similiter est de pisce et spina, et terrestri animali et osse. Amplius autem talia communia (per quae particularibus probantur inesse passiones illud commune consequentes quod unum est in particularibus in propria natura acceptis) diversimode sunt: horum enim quaedam sunt eadem genere, ut primo inducta, homo, leo, equus, et quaecum-

que habent differentias proprias constitutivas specierum : ex quo communi derivata sunt aliorum specialium : aut aliter sunt per analogiam vel per accidens commune, sicut istis quae dicta sunt, sepion, spina, et os : quibus commune est contrarius slatus : sistunt enim omnia haec et continent mollia in contrario statu : natura enim mollium est concidere deorsum, et illa tenent ea ad situm membris proportionatum. Et in uno communi genere sunt vel secundum analogiam communem echo, iris, et idolum in speculo apparens : omnia enim haec tria idem medium quod est causa proposita et quaesita : in genere enim illius sunt unum : omnia enim ista repercussio vel reflexio sunt : sed sunt specie altera, quia repercussio idoli est reflexio ad speculum, echo reflexio soni ad solidum planum concavum, iris autem reflexio luminis solis ad aquosam nubem soli secundum situm appositam .

Alia autem de numero oppositorum differunt in hoc quod medium et causa (propter quam probantur inesse his quibus insunt) est subalternum medium positum quod est causa causae vel medii : ut si quaeratur, propter quid Nilus Uniente mense quando luna deficit (quia de mense lunari intelligitur) magis fluit ? respondetur propter illud quod vernior (hoc est humidior et calidior) est finis lunaris mensis : quia vernum tempus est calidum et humidum, et calidum plus movet ad fluxum, humidum autem ministrat materiam. Et hoc est sub alia causa et medio : ut si quaeratur, propter quid est vernior finis mensis ? et respondetur, quod hoc est propter hoc quod luna deficit: quia in defectu luna soli conjungitur et solis conjunctione juvatur a sole per calorem ut magis fluat humidum majori calore motum, et defectu lunae augetur humidum : et sic Nilus et alia humida magis fluunt: haec enim (scilicet lunae defectus et fluxus in augmento Nili) sic habent ad invicem, quia unum est sub altero sicut sub medio et causa. Causa autem fluxus Xili (ut dicit Aristoteles in capitulo de Nili inundatione) est, quod terra circumstans Nilum undique calore ex defectu lunae destituta non trahit a Nilo humidum : et ideo non diminuto humido in fine mensis plus inundat. Aliis autem temporibus cum lunae lumen exhaurit, humidum minus fluit. Haec autem ad physicum pertinent. Et quod alii hujus alias assignant causas falsum est, et contra Aristotelem, quia Aristoteles ista (quae dicta sunt) dicit.