CAPUT XI.

Cujusmodi diffinitio debet esse medium in demonstratione passionis.

Sunt autem qui dubitant cujusmodi diffinitio debeat esse medium in demonstratione qua passio de subjecto demonstratur. Sunt enim qui asserunt, quod diffinitio passionis debet esse medium in tali demonstratione : ad hoc inducentes rationes quinque, scilicet prima harum i quia idem est quid et causa rei essentia- Iis : sed per causam essentialem fit demonstratio : cum igitur causa essentialis rei demonstratae (quae est passio) sit diffinitio passionis, videtur quod diffinitio passionis sit medium demonstrationis in qua passio concluditur de subjecto. Se-, cunda est, quia secundum habita me- dium demonstrationis est illa diffinitio passionis quae dicit quid et propter quid. Tertia est, quia si passio demonstratur, per propriam suam causam debet demonstrari : non autem est causa propria passionis nisi quidditas sua, et non subjecti. Quarta, quia medium in demonstratione potissima debet esse vere et positione medium, posterius primo et antecedens secundum : hoc autem est diffinitio passionis, et non subjecti: haec enim diffinitio subjecto posterior est, et prior suo diffinito quod est major extremitas : si autem esset diffinitio subjecti, haec esset prior primo et non esset positione medium : talis enim passionis diffinitio ex prioribus passione est et posterioribus subjecto. Adhuc cognitio ejus quod quid est subjecti, utilis est ad cognoscendas causas passionum, ut dicit Aristoteles in principio de Anima . Si autem utile est ad cognoscendas causas, tunc per seipsum non est causa : et sic per subjecti diffinitionem non potest demonstrari passio, sed per causam passionis, ad quam cognoscendam utile est scire quid est subjecti. Sic igitur dicentes passionem demonstrari de subjecto per diffinitionem passionis, suam confirmant intentionem.

E contra autem dicunt alii, quod demonstratio in qua passio demonstratur de subjecto, debeat fieri per subjecti diffinitionem : quatuor ad hoc inducentes ra-. tiones, in quibus vis esse videtur. Una quidem quia si per diffinitionem passionis passio demonstratur de subjecto : cum diffinitio et diffinitum sint idem, incidet . in demonstratione petitio principii. Secunda est, quia in primo Posteriorum, ubi universalis demonstratio comparatur ad particularem, dicit Aristoteles quod illud cui per se inest passio, hoc autem est subjectum : oportet igitur quod fiat . per subjecti diffinitionem. Tertia ratio est, quia constat quod demonstratur passio de subjecto per medium. Quaeratur ergo de medio, utrum sit essentiale

subjecti, aut accidentale. Et si substantiale, tunc vel est tota essentia subjecti, et sic erit subjecti diffinitio : si autem est pars, tunc erit aliqua pars diffinitionis ejus : et sic iterum habetur propositum. Si autem est accidentale, constat quod non est accidens per accidens, sed accidens per se, cujus causa est subjectum et essentialia subjecto : et ita per illa debet demonstrari. Quarta est quia loquimur de accidente facto in subjecto : cum enim hoc sit propria passio, erit de subjecto proprio demonstrabile. Aut ergo per diffinitionem propriam : et hoc non: quia ens incompletum ut in altero factum non habet diffinitionem, eo quod in genere aliquo non constituitur ut species perfecta in illo. Demonstrabilis ergo per subjecto diffinitionem. Addunt etiam, quia mediam per quod demonstratur passio, aut est subjecto essentiale, aut accidentale. Si substantiale, habetur propositum. Si accidentale, constat quod illud iterum per aliud inerit. Aut ergo et illud est accidentale, vel substantiale : et hoc vel ibit in infinitum, vel stabit in aliquo quod est subjecto essentiale : et per illud tunc demonstratur passio ut per primam causam : hoc autem essentiale subjecto erat diffinitio subjecti : et sic diffinitio subjecti medium est ad demonstrandam passionem de subjecto.

Ad haec autem secundum praeinducta dicendum est, quod omnis passio completa et ut essentia completa accepta, demonstratur de aliquo sibi proprio subjecto : et hoc semper demonstratur per diffinitionem propriam, quae concernit subjectum, et dicit quid et propter quid. Quando autem est passio non per se, sed in subjecto accepta ut ens incompletum : haec (quia inter subjectum ut orta de ipso accipitur) per diffinitionem subjecti demonstratur. Quamvis passio et sua diffinitio eadem sint, non tamen secundum totum sunt idem : quia diffinitio notior est, et per diffinitionem ut notior est, fit demonstratio : subjectum enim quamvis sit causa passionis, non tamen secundum totum est causa, quia aliquid passionis ex rebus sui generis causatur sicut ens constitutum in genere accidentis : et tunc oportet cognoscere in medio, quod passio sit ex illis : et sic oporiet quod diffinitio passionis sit medium : et ideo oportet quod diffinitio et dicat quid passionis et propter quid, et concernat subjectum quod est causa: et talis diffinitio est verum medium demonstrationis. Et per hoc patet solutio eorum quae inducebantur. Cum autem demonstratio sit per causam materialem et formalem et efficientem, sicut dictum est, quod principium est subjectum : haec enim causa est efficiens. Tamen attendendum quod licet finalis sit causa rei et sit prima intentione, quamvis sit ultima in executione: tamen in naturalibus passionibus non fit demonstratio per causam finalem : ad esse enim rei sufficit materialis et efficiens et formalis : quia efficiens facit, forma dat esse, et materia perficitur ipso et tenet esse : et ideo finis in talibus est posterior: ex posterioribus autem secundum esse non fit demonstratio : finis autem secundum esse posterior : et si movet efficientem, hoc est metaphorice dictum : actum enim et opus moventis non facit, nisi efficiens : et ideo ad demonstrandum esse passionis non oportet congregare nisi efficientem et formam et materiam. Quamvis tamen non fiat demonstratio per ipsam, tamen consideratur a naturali in quantum natura non facit frustra, sed semper propter finem ipsum: est tamen finis non tantum ipsius fieri, sed etiam ipsius esse : sed quia posterior est ipso esse, et ex posterioribus non fit demonstratio, ideo non oportet quod in demonstratione potissima finis ponatur cum aliis tribus terminis.

In demonstrationibus autem mathematicis attendendum, quod quamvis mathematicus abstrahat a materia sensibili, et quamvis abstrahat sua subjecta, ut li-

neam, et superficiem, et corpus, a mate ria sensibili, non tamen passiones subjectorum abstrahit a subjectis : et ideo in diffinitione passionis mathematicae ponitur subjectum, quando dicunt quid et propter quid.

Adhuc autem quamvis abstrahat a motu qualitativo, ut dicit quidam, non tamen abstrahit a motu locali, ut patet in astrologia. Quamvis hoc non satis bene sit : quia astrologus non considerat quantitatem motam secundum principia motus, sed secundum quod quanti tantum : et sic etiam ipsum motum considerat ut est quantitas quaedam divisibilis et mesurabilis ut quantam : et quia passiones non abstrahit , patet quod diffinitiones passionum, quae sunt media demonstrationis , concipiunt in se subjectum et causam formalem passionis, et sic dantur per materiam in qua est passio : passio enim materiam ex qua fit non habet : et sic etiam mathematicae diffinitiones concipiunt subjectum ut materiam in qua sint. Quod patet in hac passione, habere tres aequos duobus rectis : haec enim probatur per hanc diffinitionem, figura plana, tribus lineis contenta, habens exteriores angulos intrinsecis sibi oppositis aequales : cum enim diffinitur et dicitur, figura plana, tribus lineis contenta, dicitur totum esse trianguli : quia non secundum partem, sed secundum totum suum esse causa est hujus passionis : cum autem additur, habens exteriores angulos duobus intrinsecis sibi oppositis aequales, tota causa formalis dicitur passionis : et sic diffinitio quae dicit quid et propter quid passionis, est ex formalibus passionis et subjecto, sicut et in aliis. Sicut autem in naturalibus passionibus quando diffiniuntur, aliquando subticetur forma, quia manifesta : ita in mathematicis aliquando subticetur subjectum, quia est manifestum : cum enim dicitur, tonitru est extinctio ignis in nube, et non dicitur sonus continuus vel contentus in nube propter extinctionem ignis, quia manifestum est : sic etiam aliquando tacetur subjectum in mathematicis propter eamdem causam.

Adhuc autem notandum quod quamvis mathematica secundum esse sint ah efficiente aliquo . et haheant aliquem finem propter quem fiunt, tamen quia mathematicus non considerat ea secundum quod sunt a tali efficiente et ad talem finem, ideo non diffinit passiones, neque per efficientem, neque per finem, sed tantum per formam et materiam intelligibilem. Et tunc sequitur quod naturalis considerat et demonstrat per omnes causas, et mathematicus per duas tantum. Et tamen nobilior et certior est cognitio mathematica quam naturalis : et hoc est propter puritatem et certitudinem cognitorum, quae in abstractione a motu et materia considerat : naturalis autem considerat ea permixta ad materiam, et ut accipiunt incertitudinem et contingentiam et mutabilitatem.

Sciendum etiam quod artificialia moralia et contingentia et fortuita demonstrari non possunt : quia demonstratio vel est eorum quae semper, vel eorum quae fiunt frequenter secundum causam ordinatam : et ideo in talibus, quamvis habeant causas, non potest esse demonstratio, nisi demonstratio extenso nomine vocetur ostensio per causam et syllogismum. Non enim est demonstratio nisi eorum quae habent causam ordinatam et stantem, et quae secundum esse praecedat effectum, et hujusmodi non est causa finalis talium : et ideo per finem in talibus nihil potest demonstrari : quum tamen causa finalis potissime in talibus attendatur : tamen eo modo quo in talibus potest esse demonstratio, maxime est per causam finalem, sic : omne defendens a caumatibus et imbribus est domus : hoc artificiatum defendit a caumatibus et imbribus : ergo est domus. Demonstratur etiam aliquando per formam conjunctam materiae, vel materiam conjunctam formae, quod idem valet, sic: compositum ex lapidibus et lignis in ta-

lem figuram est domus : artificiatum sic et in talem figuram est compositum : ergo est domus. Sed istae non sunt verae demonstrationes.

Ultimo autem notandum quod cum metaphysicus consideret omnia secundum veritatem et subtilitatem, quod sine demonstratione fieri non potest, pro certo demonstrat : sed hoc verum est, quod ex parte illa qua considerat substantiam simplicem, non diffinit, neque demonstrat per materiam : et ex parte qua considerat partes entis de quibus sunt scientiae speciales, considerat etiam causas, et argumentatur de ipsis causis, non per per causas sed per rationes communes : hoc enim sibi congruit, cum sit sapiens communis, et consideret omnia in communi secundum veritatem , quae aliae scientiae considerant in speciali: et cum demonstrat, per omnes causas potest demonstrare, eo quod non est astrictus lege alicujus specialis scientiae : habet enim determinare qua diffinitione et quibus causis scientia specialis habet demonstrare et diffinire. Haec igitur ad intelligentiam aliorum interposita dicta sunt.