CAPUT IX.

De secundo modo dicendi fer se, et de tertio.

Est autem secundus modus dicendi per se, quando subjectum inest in diffinitione praedicati, hoc est, quibuscumque subjectis eorum praedicatorum quae insunt ipsis subjectis ipsa substantia sunt in ratione diffinitiva et ratione quid est demonstranti. Et dico demonstranti: quia per talem diffinitionem passio demonstratur inesse subjecto : et talis diffinitio ex subjecto secundum quod est causa talis passionis, dicit quid est passio per causam et essentiam : ut hoc rectum inest lineae, et linea cadit in diffinitione recti. Quod patet in primo Euclidis in diffinitione recti : dicit enim Euclides quod rectum est brevissima linea inter duo puncta. Plato autem, quod rectum est linea cujus prima pars vel primum punctum totam operit lineam : vel cujus medium non exit ab extremis : et ideo primum punctum totam lineam operit. Et hoc modo circulare sive etiam curvum insunt lineae : quia curvum est, cujus medium exit ab extremis : et ideo principium lineae totum medium lineae non operit. Hoc etiam modo par et impar insunt numero : quia par est numerus in duo aequa divisibilis : impar autem, quia in duo media numerus non potest dividi, unitate indivisibili intercidente. Hoc modo etiam se habent ad numerum primum et compositum : est enim primum in numeris, qui ex sola componitur unitate, ut binarius : et ideo binarius primus est numerus. Compositum autem est in numeris numerus, qui ex unitate et numero vel numeris componitur. Et sicut iterum in numero et in continuo sunt aequilaterum, et altera parte longius : in horum enim diffinitionibus cadit subjectum : quia sive in numeris sive in continuis aequilaterum est, cujus in seipsum ductus aequalis est radici, ut linea ducta in seipsam vel numerus ductus in seipsum : et utrumque facit quadratum numerum, sicut dicitur in secundo Arithmeticae, quod numeri cujuslibet ductus in seipsum facit quadratum numerum : vel de continuo quadrato quod sic fiat, dicitur in quarto Euclidis.

Quod autem numerus quadratus ductus in seipsum facit quadratum in numeris, dicitur secundo Arithmeticae quod fecit Pythagoras. Et generaliter loquendo, dicimus quod omnibus his praedicatis subjecta insunt in ratione dicente quid est passio : sicut hinc quidem, hoc est in diffinitione recti et curvi inest linea : et

inde vero, hoc est, in diffinitione paris et imparis, vel primi vel compositi, vel quadrati et altera parte longioris quadranguli inest in una parte linea, in alia parte numerus : est enim quadrangulum altera parte longius numerus vel linea cujus ductus longior est radice : sicut quando numerus minor dicitur in majorem, vel e converso, ut ter in quatuor : vel quum linea bicubita ducitur in circulatam. Similiter autem est in omnibus aliis hujusmodi. Dico esse per se quaecumque vel primo modo quo praedicatum inest subjecto, vel secundo modo cum subjectum est in ratione praedicati omnia talia per se esse dico.

Quaecumque vero praedicata vel subjecta neutraliter insunt praedicatis vel subjectis, accidentia sunt et accidentaliter insunt, sicut musicum et album insunt animali: ita quod nec praedicatum est de ratione subjecti, nec subjectum in ratione praedicati: et ideo praedicatum tale accidit subjecto, et est commune non proprium et subjectum accidit praedicato . ''Est autem attendendum quod in hoc secundo modo subjectum intrans in diffinitionem praedicati, loco est differentiae contrahentis et specificantis : et id quod est genus passionis, est respectu ejus in potentia, sicut patet in diffinitione simi et aquili circa nasum : concavitas enim in medio nasi facit simum, gibbositas autem facit aquilum : in quibus curvitas et gibbositas loco generis sunt: nasus autem determinat ad speciem passionis sicut ultima differentia: et ideo subjectum est causa propria passionis, et diffinitio subjecti dicit quare et quia passio est in subjecto.

Amplius autem tertio modo dicitur esse per se potius quam dici per se, quod de alio quodam, hoc est, alterius naturae subjecto, non dicitur secundum suum proprium modum essendi sive existendi modum ut, ambulans, cum secundum modum existendi alterum et alterius na- turae sit ambulatio quae inest, et id quod ambulat cui inest ambulatio, et a quo ut a subjecto egreditur actus ambulationis : et album cum alterius naturae sit albedo, et id cui inest albedo et a quo sicut a subjecto proprio causatur albedo : et ideo talia non dicuntur esse per se : quia eorum esse est inesse alteri. Substantia autem et praecipue substantia prima et quaecumque ut prima substantia, hoc aliquid signant, non alterum aliquid quidem sunt quam quod vere est proprio modo existendi per seipsum,: et non per hoc habet esse, quod ipsa sit in alio: sed a seipsa habet suum esse secundum hoc quod ipsa est, et vere est quod est. Quaecumque igitur non de subjecto aliquo praedicata sunt, quo esse habeant, dico esse per seipsa: quae vero de subjecto sunt praedicata, a quo esse habent, dico esse accidentia.

Si autem quaeritur, quid iste modus facit ad demonstrationem ? Dico, quod sicut in demonstratione est passio per se quae immediate exit a subjecto, ita quod inter eam et subjectum non est aliud subjectum mediante quo insit, sicut habere tres angulos aequales duobus rectis inest triangulo non mediante superiore quae est figura, et non mediante inferiore quod isosceles vel isopleurus : ita igitur, quod in demonstratione sit per se substans et stans subjectum, sicut nasus per se, hoc est per suam rationem qua diffinitur ut subjectum immediate, ita quod non per aliam aliquam passionem substat passioni: et triangulus substat tribus angulis aequis duobus rectis. Et ad hoc determinandum in vera et potissima demonstratione necessarius est iste tertius modus : est enim proprius modus subjecti substare per propriam rationem et non inesse alicui.

Si autem talis est tertius modus, ut dictum est, tunc tertius non videtur differre a modo secundo in his quae dicuntur etiam per se : quia in secundo

modo quando subjectum est in ratione praedicati, ex subjecti ratione contrahitur ratio praedicati propter quam praedicatum inest ipsi subjecto., et sic subjectum per se ostenditur substare per passionem. Sed ad hoc dicendum est, quod in veritate secundus modus et tertius conveniunt in hoc quod uterque dicit causam per se inhaerentiae praedicati in subjecto, sed converso modo. Quia secundus dicit qualiter per se praedicato inest subjectum per id quod subjectum est principium praedicati. Tertius autem modus dicit causam propter quam subjectum non alii substat, quam praedicato, non ex ratione subjecti, sed ex ratione praedicati, in cujus diffinitione cadit hoc non aliud subjectum sive superius sive inferius acceptum, et sic conveniunt in causa inhaerentiae quae est per se inhaerentia: uterque enim dicitur ideo modus inhaerendi per se, quia per se praedicatum est in subjecto : et ideo modus secundus non excluditur a tertio quantum ad hoc.

Sed est notandum quod secundus modus dicitur per se secundum quod opponitur per se et id quod est per accidens : quia immediata est inhaerentia in subjecto, in cujus ratione diffinitiva cadit ipsum subjectum : quia inter passionem et subjectum non est aliud subjectum per quod insit passio, ut propterea quod per aliud insit, dicatur inesse per accidens. In tertio autem modo est per se secundum quod per se est primo esse, et non est hoc oppositum ei quod est per accidens, sed ei quod est non primo, sicut non primo substat quod ratione alterius substat. Et totum hoc quod dictum est, consistit in hoc, quod in secundo modo inest passio non per accidens, sed per se. In tertio autem modo subjectum est per se, ita quod non per aliud subjectum, quamvis illud subjectum non sit per accidens.

Sed tamen contra ea quae dicta sunt esse videtur, quod passio propria dicitur de subjecto primo et immediate praedicari. Sed ad hoc dicendum quod revera primum et immediatum sunt eadem subjecto, sed differunt ratione : quia immediatum dicitur dupliciter : dicitur enim immediatum a privatione medii quod est causa, aut a privatione medii quod est subjectum. Dico autem a privatione causae quae sit causa essendi subjectum, et a privatione subjecti quod sit subjectum proprium et immediatum et per se. Modus quidem secundus est per se et immediatus immediatione passionis et subjecti, ita quod passio immediata ex substantialibus subjecti egressa et causata praedicatur de primo suo et immediato subjecto, ita quod inter eam et subjectum non est aliud subjectum. (In modo autem tertio stat subjectum quod per se subjectum est, et suae subjectionis causa propter quam sit subjectum, et non habet aliam causam : et ideo a privatione causae dicitur per se et non per aliud subjectum: et hoc subjectum est primum, quia non habet aliud a quo subjiciatur quod sit causa subjectionis ejus. Et sic secundus modus est per se, eo quod subjectum non per accidens, sed per sua essentialia a quibus fluit passio, tali subjicitur passioni. Tertius autem modus est per se, eo quod subjectum non habet ante se et praeter se quo substet omnibus quae sunt in demonstratione et circa demonstrationem. Tamen in sequenti capitulo adhuc dicemus verba A1farabii de hoc : et tunc melius intelligetur hujusmodi sententia.

Tres ergo modi ejus quod est per se, sit sunt, quod primus est quando praedicatum inest subjecto per hoc quod in subjecto est primum et causa propter quam praedicatum est in ipso : quia essentiam trahit ab ipso, et ideo in ipso est actu et intellectu. Secundus autem modus est quando subjectum est in praedicato, ita quod praedicatum est in subjecto, eo quod passionis esse est in subjecto esse : et ideo quod insit, est in passione et non in subjecto : quia subjecti esse non est inesse, sed causa illius inhaerentiae propter quam huic subjecto insit

(cum in subjecto non in passione insit) causa est passionis. Sed causa quod huic insit, est in subjecto : quia materialiter passio diffinitur per subjectum ut per causam, et sic per diffinitionem materialem probatur subjecto inesse. Tertius autem modus ita ponit subjectum per seipsum, quod non habet aliud his omnibus quae sunt in demonstrationem et circa demonstrationem.

Ex his patet quod primae substantiae et quae substant in eis, ut secundae substantiae quae substant in prima, sunt (quae non dicuntur de subjecto aliquo quod illis conferat esse) subjecta: sicut ambulans quod de quodam alio dicitur, quod alterius naturae et praedicamenti est quam ambulatio : et album quod denominative dicitur ab alio quod alterius naturae et praedicamenti est, quam albedo : eo quod alterum et alterius naturae est id quod denominatur ab actu ambulationis, cum dicitur ambulans, quam ambulatio : et album quod denominatur ab albedine, alterius naturae est quam albedo: substantia autem secunda et praecipue quaecumque substantiae hoc aliquid significant, non sunt alterum aliquod subjectum, quam id quod vere sunt secundum id quod sunt : quamvis enim dicam, hic homo est homo, tamen eadem natura est hic homo qui in uno sumitur, non particularizata secundum essentiam, in altero autem particularizata secundum esse : et hoc naturam non facit diversam.

Sed hoc observandum est, quod cum dicitur quod id per se est quod non est de subjecto quodam alio, aliter sumitur dici de subjecto quam in Praedicamentis. In praedicamentis enim de subjecto est, quod est praedicatum in eo quod subjicitur naturae communi : hic autem non dicitur de subjecto, sed de alio quodam subjecto, et non convenit nisi accidenti : et ideo quae quidem non sic de subjecto sunt, dico esse per se stantia: quae vero sunt de subjecto alio quodam secundum naturam, sunt accidentia, quae per se secundum tertium modum dicendi per se esse non possunt, et tamen possunt esse per se secundum primum modum aliquando, ut cum dicitur, album est coloratum, et aliquando secundum secundum, ut cum dicitur, linea est recta vel curva. Unde omnes praedicationes in quibus effectus praedicatur de causa, reducuntur ad secundum modum. Omnes autem in quibus causa praedicatur de effectu, reducuntur ad primum. Omnes autem in quibus aliquid gratia suiipsius substat, reducuntur ad tertium.