CAPUT II.

Quis principiorum cognoscitivus habitus.

Secunda quaestio de principiis fuit quis sit principia cognoscens habitus? Dicimus igitur ad hanc quaestionem determinandam, quoniam autem circa intelligentiam habituum (quibus de re verum dicimus) alii quidem semper sunt veri, alii autem quidem aliquando recipiunt falsitatem, quamvis vera per eos dicere intendamus, ut opinio quae aliquando falsa est, et ratio (hoc est, ratiocinatione de singularibus accepta conceptio) quae frequenter fallit. Et haec ratio a quibusdam cogitatio quasi coagitatio vocatur, proprie per discursum rationis de quibusdam singularibus aestimatio. Yera autem et veri habitus sunt semper scientia et intellectus : et cum scientia sit habitus demonstratae conclusionis ex principiis quae demonstratione certiora sunt, et nihil sit certius scientia quam intellectus, et principia demonstrationum notiora sunt ipsis demonstrationibus, scientia autem omnis cum ratione est collativa, sequitur quod principiorum cognitio et habitus cognoscens ea, non est scientia : quia collativus habitus non potest esse eorum quae indemonstrabilia sunt. Quoniam autem nihil contingit in habitibus verius esse scientia (hoc est, quam scientia), et nihil scientia quam intellectus ex quo accipitur scientia sicut ex principio, intellectus utique erit et vocabitur principiorum cognoscitivus habitus. Et hoc patet omnibus ex his quae dicta sunt considerantibus, quia ex quo semper verus est et non scientia est, se- quitur quod sit intellectus : cum sapientia non sit in talibus secundum proprietatem accepta, quae non est nisi in summis et difficillimis homini cognoscere : tunc sequitur necessario, quod intellectus habitus principiorum cognoscens est.

Patet etiam sic considerantibus, quod quidem intellectus principium demonstrationis sit et non demonstratio : quia neque scientiae principium est scientia. Si igitur nihil aliud vel nullum aliud genus habitus habemus, quod sit secundum scientiam ad ipsam relatum sicut principium ad principiatum, quod sit semper dicens verum, nisi intellectum, scquitur quod intellectus utique erit habitus qui est scientiae principium. Hoc autem omne (quod de intellectu et demonstratione dictum est) similiter se habet in communi ad omne genus rerum, hoc est, ad omnem rem scitam in omni scientia : in omnibus enim scientia conclusionum causatur a cognitione intellectuali principiorum : et in hoc una scientia non differt ab alia.

Hoc autem aliter exponit Alfarabius dicens quod sequitur, quod intellectus scientiae principium, et est principium principiis, hoc est, universalibus quae sunt artis et scientiae principia. Hoc omne quod universale est acceptum simi-

liter se habet ad omne genus rerum particularium : quia universale similitudo una est in particularibus accepta. Determinare de his virtutibus intellectualibus cum subtilitate pertinet ad VI Ethicorum, quia hoc ex logicis subtiliter determinari non potest. Utrum scientiae et intellectus sint in nobis per naturam vel non, ad secundum pertinet Ethicorum, et ad primum Philosophum in quinto, ubi stabilit existentias praedicamentorum.

Sic igitur finis sit Posteriorum Analyticorum. Si autem in hoc non subtiliter processimus transponendo sententiam in syllogismis, nemo miretur: his enim pauperibus in religione positis studemus, quibus simul ordinationem litterae Aristotelis et ipsam scientiam tradere studemus, ut in eo labore et scientiam habeant et etiam notitiam litterae Aristotelis. Nec difficile putamus quamlibet sententiam in syllogismum ponere: hoc enim modicam vel nullam habet difficultatem : ut si tunicam quis vendat pro quinque et dicat: quidquid in lana et opere valet quinque, pro quinque vendendum est: tunica in lana et opere valet quinque : ergo pro quinque vendenda est: et addat hujus rationis positae conclusionem, et tacet majorem et minorem, quia manifestae sunt.