CAPUT I.

Quod numerus vere scibilium acccipitur de numero quaestionum, et quot et quae sint quaestiones.

Habitis jam eis quae pertinent ad principia demonstrationis, ex quibus et qualibus fit demonstratio, oportet tradere demonstrandi facultatem in quolibet demonstrabili, quae (inquam) ars consistit in inventione medii demonstrativi: hunc enim modum tenuimus in Prioribus resolutoriis sive analyticis, prius ostendentes ex quibus et qualibus est syllogismus, et postea tradentes artem syllogizandi per medii syllogistici inventiones, et syllogizandi facultatem et potestatem. Antequam autem nos doceamus inventionem medii demonstrativi, quia omne medium consistit ut per ipsum ad scientiam scibilis complexi notitiam per demonstra- tionem veniatur, ideo oportet primo docere quid sit vere scibile, et quot sunt genere scibilia quae sciri possunt per demonstrationem : haec enim scientia finis est inquisitionis medii demonstrativi, et, ut dicit Aristoteles, oportet praestituere finem, ut sciamus omnem sequentem tractatum dirigere in illum, sicut sagittarius metam praestituit, in quam dirigat sagittam : et hoc est exemplum Avicennae in hoc loco. Adhuc autem quia quaestio in accipiendo scientiam antecedit scitum, quia quaestio fit ex admiratione, et ideo excitat ad inquirendum causam in eo quod demonstrabile est, ideo conveniens est incipere a quaestione ex qua incipit philosophari omnis recte inquirens per philosophiam. Adhuc quia quaestio et scitum idem sunt subjecto, sed secundum rationem quaestio praeambula est scito secundum actum in quo qui vere accipit scientiam admirabilium, primo admiratur: et ideo dicit Aristoteles in primo primae Philosophiae,

quod ex admirari, et tunc et nunc philosophari inceptum est: incipientes a quaestione, dicimus quod quaestiones (quae,ut dicit Alfarabius, sunt de rebus demonstrabilibus et non aliis) sunt aequales numero his quaecumque sunt verae et per demonstrationem scita. Et si sint vere scita, vel meliori habitu quam scientia comprehensa, et non sint demonstrabilia, sicut principia, et hujusmodi, de his non erunt quaestiones quae de ipsis relinquuntur, quia sunt talia omnia, ut in ante habitis determinatum est.

Adhuc autem notandum est quod quaestiones non multiplicantur secundum vere scita secundum materiam scibilium : hoc enim modo pauciores sunt quaestiones quam vere scita, sed quaestiones multiplicantur ad formam scitorum. Quaecumque enim vere scimus, non sunt sophistica, vel ex his quae per accidens scita, vel etiam opinabiliter scita, sicut topica : sed sunt (ut dicit AverrOEs) scita vel per demonstrationem, ut complexa, vel per ea quae sunt in demonstratione, sicut per medium quod est diffinitio : sicut quia est, scitur ex conclusione demonstrationis : scientia autem propter quid, scitur per medium demonstrationis potissimae secundum quod actu mediat inter extrema : scientia autem quid habetur per diffinitionem non in quantum mediat,sed in quantum est diffinitio: et scientia si est, relinquitur ex illa. Ideo quia,sicut dicit Alfarabius quaestio an est, vel si est, propositione categorica terminari non potest, eo quod non supponitur vel scitur subjectum quaestionis, ad quod praedicatum referatur categorica propositione : et ideo conditionali terminatur quaestio an est, sicut scitum relinquitur esse, quod scitur jam quid sit . ''Haec est sententia Alfarabii. Hoc igitur modo quaestiones eorum quae demonstrantur (hoc est, per demonstrationem et prin- cipia demonstrationum accipiuntur) sunt aequales numero, specie et forma, his quae vere scimus, hoc est, per demoustrationem accipimus, vel ea quae sunt in demonstratione. Multae tamen aliae quaestiones sunt secundum numerum, quae excedunt incomparabiliter numerum vere scitorum.

Quaerimus autem de demonstrative scibilibus quatuor, scilicet quia est, et propter quid est, et si est, et quid est. Et cum dicitur quia est, intelligitur de vero complexo. Unde alia translatio habet, pro quia est hoc, an insit huic : quaestio enim quia est hoc, supponit complexum: et ideo si quaerimus quia est, cum hoc quaerimus de quo est. Quia autem est hoc, est hoc esse hoc : quia aliter non diceretur quia ipsum est. Unde quaestio quia est, est quaestio an hoc sit hoc, sive an hoc praedicatum quod dicitur, insit huic. Haec est igitur prima quaestio de complexo, in quo enuntiatur hoc de hoc: et haec concluditur in demonstratione quia. Illa enim simpliciter concluditur hoc de hoc.

Sciens autem hoc quia inest huic, non quiescit quaerens : quinimo adhue de complexo quaerimus propter quid insit, volentes scire inhaerentiae causam ejus quod inest: et hoc concluditur in demonstratione propter quid. Et istae duae quaestiones sunt de complexo et subjecto et praedicato, et terminabiles sunt per demonstrationem vel quia, vel propter quid.

Quaerimus autem de simplici sive incomplexo sive de subjecto sive de praedicato quod est passio, si est (hoc est, an est) et quid est. Unde alia translatio habet, an est et quid est: et quod dicitur, si est sive an est, quaerit esse ejus quod est. Propter quod dicit Avicenna, quod cum esse simpliciter (et non esse hoc vel illud) sit esse primum (quod nihil suppo- nit ante se) non est terminabilis haec quaestio, nisi per primam causam, quae sic causat, quia nihil supponit ante se causans : quia esse causam est effectus entis primi quod est causa prima : et quia ignoratur secundum hujusmodi esse, ideo non est determinabilis nisi per conditionalem, et non per propositionem categoricam, sicut in praehabitis dictum est. Causa autem prima quae simpliciter prima est, non cadit in demonstratione, eo quod nulli est proportionalis. Scientes autem esse quod est, quaerimus quid est, hoc est, quidditatem ipsius per diffinitionem. Esse enim quod quaerimus, aut compositum terminabile per demonstrationem per quam pervenitur in notitiam complexi: aut est complexum, aut simplex et incomplexum. Siquidem est complexum, vel terminatur demonstratione quia, vel demonstratione propter quid, sicut dictum est. Si autem est quaestio incomplexi: aut quaeritur de esse simplici, aut de quidditate. Et de esse quaeritur per quaestionem in qua hoc verbum est, simpliciter acceptum est alterum extremorum et non tertium adjacens, sicut de homine quaerimus an est, an non : tunc enim quaerimus simpliciter, an homo habet esse simpliciter, secundum quod esse simplex conceptus est, qui accipitur per hoc, et conceptus indeterminatus ad hoc vel illud. Quaerendo autem quid est, de quidditate quaerimus ejus quod est: et illa quaestio supponit esse illius quidditatis subjectum. Et ideo per conditionalem quaestio si est, terminatur per determinationem quaestionis quae quaerit quid est.

Et hae igitur sunt quaestiones de simplici et composito, quae quaeri possunt in demonstrativis. Et has exponendo addimus quod cum quaerimus de aliquo per quaestionem quia est, utrum hoc aut hoc sit (hoc est, utrum hoc praedicatum illi insit vel non) quaerimus in numero ponentes. In numerum autem dicunt quidam Commentatores, quia esse non ponit in numerum, ubi simpliciter de esse quaeritur per quaestionem si est, vel an est: sed simpliciter quaeritur de esse non determinato : sed in numerum ponitur et contrahitur ut cum alio numeretur, quando quaeritur utrum sit hoc vel illud esse non in communi acceptum, et secundum quod significatur in hoc verbo est, alterum adjacens in illo per aliquid additum numerabile : quia differentia substantiali vel accidentali dividitur ut possit in numerum cadere : differentia enim semper est causa numeri: quaestio ergo si est, vel an est, in numerum non ponit. Sed cum quaeritur quia est (hoc est, utrum est hoc vel illud) in quaestione supponit subjectum quod importatur per hoc quod dicitur, si hoc est hoc vel illud, et quaeritur de inhaerentia praedicati in subjecto : praedicatum autem est differentia substantialis vel accidentalis, per quam esse subjecti ponitur in numerum. Haec est expositio vera, et est Avicennae et Alfarabii.

Quidam tamen dicunt, quod quaestio quia, vel utrum est hoc vel illud, in numerum ponit : ideo quia quaerit de inhaerentia praedicati in subjecto : et sic ponit in numerum : quia praedicatum et subjectum sunt duo. Quaestio autem si est, vel an est non quaerit nisi de uno, hoc est, de esse, non supponens subjectum. Prima autem expositio melior est : quia etiam esse refertur adid quod est sicut ad subjectum : sed hoc verum est, quod subjectum esse non est determinatum.

Exemplum autem quaestionis quia est (quae innumeram ponit) est quando quaerimus, ut utrum sol deficit aut non : tunc enim quaerimus, an tale praedicatum insit tali subjecto : cum praedicatum et subjectum sint diversae naturae numeratae, per quarum aliam (hoc est, praedicatum) esse subjecti determinatur et distinguitur et numeratur : et tunc quaerimus ipsum quia, utrum insit ei quod dicitur inesse quod concluditur per demonstrationem vel syllogismum quia simpliciter inferentem. Hujus autem signum est (quod scilicet nihil aliud quaerimus) quoniam

per demonstrationem quaestionis quia sol deficit, pausamus, de hoc quia ulterius non inquirentes : et si in principio ante quaestionem sciremus quod deficit sol, non quaereremus utrum deficeret aut non: quaeritur autem de hoc quod cum habetur et scitur, pausatur in quaestione. Haec igitur est quaestio quia.

Cum autem sciamus ipsum quia : tunc statim,ut dicit Avicenna, agoniamur et admiramur quae sit causa, quodtale praedicatum tali inest subjecto, et ex illa admiratione, agonia,sive suspensionead causam, ipsum quaerimus propter quid est, hoc est, propter quam causam tale praedicatum inest subjecto : sicut scientes quia deficit sol, vel quia movetur et tremit terra, quaerimus propter quid deficit sol, et propter quid tremit vel movetur terra : et ab hoc (ut dicit AverrOEs) incipit homo philosophari : primum enim quia deficit de cognitione sensibili et de communi ; suspendi autem et admirari causam facit quaerere : et hoc est philosophari. Haec igitur duo sic quaerimus de complexo quod concluditur per demonstrationem. Et has duas quaestiones praemisimus : quia per demonstrationem (de qua hic intendimus) sunt terminabiles, et demonstrationi magis conjunctae, quamvis aliae duae secundum viam naturae sint priores.

Quaedam incomplexa (quae per ea quae in demonstratione terminabilia sunt, et non proprie per conclusionem demonstrationis) quaerimus alio modo quaestionis, sive per alias quaestiones : quaerimus enim de subjecto in se considerato, et sic quaerimus si est, vel non, sive an est, an non est centaurus, aut si est vel non est Deus. Hoc autem si est aut non est, simpliciter dico : quaerit enim talis quaestio simpliciter de esse non determinato, sive sine determinatione accepto, secundum quod per hoc verbum est(prout est alterum adjacens) significatur : sed non quaerimus tunc de esse per differentiam aliquam subjectum determinantem, ut si est albus, aut non est albus : aut si hoc est homo, aut non est homo : et ideo in numerum non ponit haec quaestio : quia non distinguit et dividit : omnis autem numeri causa distinctio est et divisio. Haec tamen quaestio demonstratione non determinatur, sed ex consequenti, et per conditionem determinatur per consequentem quaestionem.

Cognoscentes autem quia est, hoc est, si est, cui respondetur quia est, hoc est, quia est absolute et confuse : tunc (quia in confusione non quiescit intellectus) suspendimur admiratione, et quaerimus quid est, ut quid igitur est Deus, et quid est homo ? Unde quaestio si est se habet ad quaestionem quid est in simplici, sicut quaestio quia se habet ad quaestionem propter quid est in complexo : et hoc quia scientes priorem, suspendimur admiratione ad secundam. Et sicut in quaestione propter quid perficitur scientia quaestionis quia, sic in scientia quaestionis quid est perficitur scientia quaestionis si est, vel an est. Et sicut ad quia via sensus est ad cognitionem, in scientia autem propter quid demonstratio est via ad sciendum : ita ad sciendum si est, via sensus est, et ad cognoscendum quid est diffinitio quae ponitur in demonstratione.

Quae quidem igitur quaerimus primo in sciendi desiderio, et quae (ut vere scita) invenientes, per quaestionum determinationem scimus, haec sunt quae dicta sunt, et tot quot dicta sunt. Sic enim numerus etiam vere scitorum concluditur in numero quaestionum, et sic quaestiones sunt aequales numero his quae vere scimus : et quaerimus quatuor : igitur vere scita sunt quatuor. Et e converso numerus quaestionum syllogizatur ex numero vere scitorum. Sic quaestiones sunt aequales numero his quae vere scimus : vere scimus autem quatuor: ergo quaerimus quatuor. Sic igitur patet intellectus primae propositionis de quaestionibus et scitis, et aequalitate ipsorum secundum numerum.