CAPUT I.

Quod cum demonstratur per causam, causa debet ordinari in medio.

Jam in praehabitis determinatum est de medio (quod est quid est) secundum viam cognitionis, hoc est, qua via cognoscatur. Quia autem quid est etiam est causa, ideo tangendum est de medio secundum quod causa est, et hoc est de eo quod est quid in quantum est propter quid : et ideo etiam oportet tangere de aliis causis.

Dicimus igitur, quoniam scire opinamur cum sciamus causam, oportet hic determinari de medio demonstrationis secundum quod est causa. Causae autem sunt quatuor, quarum una quidem est formalis, quae quid erat esse significat, et diffinitionem secundum formam, quae totum esse dicit. Una vero (hoc est, alia sive secunda, quae est causa materialis) causa est necessitas. Haec autem talis, quod cum haec sint (quae ad ultimam necessitatem adducunt materiam) necesse est haec esse, hoc est, causata ipsius: quia aliter materia non potest poni in demonstrativis in quibus ex necessitate sequitur conclusio. Si enim materia describeretur secundum quod est in potentia, non de necessitate inferret conclusionem: nec etiam esset causa materia aut disposita ultima dispositione ad formam : eo quod jam accepit formam, necessario infert causatum. Aliter autem et tertio genere causalitatis dicitur causa movens sive efficiens, quod ad primum (hoc est, per se et formaliter) movet ad effectum. Quarta quoque causa dicitur, per cujus medium omnes istae causae demonstrantur : quia illa est causa causarum, et est causa finalis.

Diximus autem de causa materiali, quod cum sit haec, necesse est esse aliquid quod est effectus. Hoc autem non est intelligendum sic, quod una propositione necesse sit aliquid sequi, si tamen una propositio accipiatur: quia ex uno nihil sequitur syllogistice: sed duabus propositionibus acceptis ad minus sequitur syllogistice conclusio. Hoc autem est cum duae propositiones unum habeant medium, in quo communicant extrema illarum duarum propositionum. Hoc igitur medio uno accepto secundum quod est unitivum extremorum, conclusionem necesse est esse sive sequi.

De causis enim hic intendimus secundum quod sunt principium cognitionis, scilicet medium : secundum quod autem sunt relatae ad esse et fieri quod causant, pertinet ad secundum Physicorum determinare de ipsis : sed in communi prout sunt differentiae entis secundum quod singulae scientiae considerant has vel illas, determinare de ipsis pertinet ad quintum primae philosophiae ''librum. Sunt enim causae aut esse, aut fieri. Si esse : aut est

formalis, quae dat esse : aut materialis, cui datur. Si autem sunt causae fieri: aut est causa quae fieri inchoat, et est efficiens : aut quae fieri terminat, et est finalis : quia motus efficientis durat usque ad ultimum finem inclusum, et tunc quiescit.