CAPUT XIV.

De arte vitandi errores inductos. Quia vero non satis utilitatis est erro-

res cognocere, nisi quis sciat qualiter eos valeat evitare, tractanda est ars qualiter dicti errores sunt evitandi. Quaeramus igitur primo, quando aliquis deceptus non novit cui universali passio inest universaliter, et quando aliquis non deceptus novit simpliciter et perfecte quae passio cui universali insit simpliciter et universaliter et primo sive immediate.

Dicamus igitur, quod ad hoc subtiliter intuendo proposita aliqua passione de aliquo subjecto, sicut est habere tres aequos rectis de triangulo : tunc considerandum si idem sit esse triangulo in comparatione ad causandum talem passionem, quod est isosceli vel isopleuro, qui sunt speciales trianguli respectu ejusdem passionis: sicut secundum idem esse ad invicem se habent eodem modo ensis, mucro, sica, gladius : et sic multa in quibus est communis forma in diversis specie differentibus : sicut dicimus quod secundum unum aliquod esse et est in ipsis causa hujus passionis quod est proportionale quod commutabiliter est. Si enim non est idem esse secundum quod inest communi et speciali, hoc est, triangulo et isosceli et isopleuro : tunc probatam passionem manifestum est, quod non novit secundum esse ut inest universali, quando propter hoc quod de omni est inferiori, putat quod illud sit universale : non enimidem est inesse particulari uni, aut pluribus, aut omnibus, quod est inesse universali: et particulare unum vel plura vel omnia (per hoc quod addunt super universale) sunt non causa talis passionis. Quia autem hac arte cognoscitur quando non est universale de omni et per se et secundum ipsum subjectum : et hoc non sufficit nisi detur ars, qua sciatur quando est per certitudinem universale.

Unde utrum illa passio, habere tres angulos aequos duobus rectis, insit triangulo secundum quod ipsum est triangulus, aut insit secundum quod est isosceles: et ad cognoscendum quando secundum hoc positum subjectum est primum sive immediatum et universale, sicut illud cujus est sive de quo est demonstratio, manifestum est ex his quae nunc dicentur. Intuendum ergo subtiliter si passio illa adhuc insit remoto illo cui dicebatur inesse vel non : si enim remoto illo inest, manifestum est quod illud non fuit universale subjectum illius passionis. Et attende quod quando dicitur, remoto illo, intelligitur inferius removeri secundum hoc tantum quod addit super commune et universale, ita quod commune remaneat : sicut remota socratitate remanet homo, et remoto eo secundum quod est homo, remanet animal: sicut etiam remoto illo quo isosceles estisosceles, remanet triangulus. Cum ergo passio dicta de isoscele remoto eo quo isosceles est isosceles, adime inest triangulo, constat quod isosceles non est subjectum universale et per se illius passionis. Similiter si probaturpassio de aeneo triangulo qui est particularis, remoto eo quo aeneum est, adhuc inest passio triangulo. Unde aeneum esse remoto, et isoscelem esse remoto, adhuc passio inest : et ideo haec non sunt universale ipsius passionis. Unde hoc est subjectum verum et vere, quo posito ponitur causa passionis, et quo remoto passio removetur: remoto enim eo quod inferius addit super superius, non propter hoc removetur superius : sed superiori remoto, removetur inferius: et remoto universali praedicabili removetur inferius: ut remota figura, removetur triangulus : quia si non est figura, non est triangulus. Similiter remoto principio non praedicabili, removetur principiatum inferius : et remoto puncto vel linea, removetur triangulus : et tamen superiori non convenit passio secundum ipsum. Et ideo perfecta est ars quae dicit, quo remoto non inest passio, et quo posito ponitur passio, perfecta causa est passionis. Sic igitur tali arte vitantur errores inducti.

Si igitus quaeritur cujus primi universalis est talis passio? Dicatur quod si triangulus est universale cui per se et secundum ipsum inest passio, et secundum hoc inest

aliis quae sunt sub triangulo et isosceli et aeneo : et subjecti hujus, sive de hoc, est universalis demonstratio quando illa passio de subjecto demonstratur.