CAPUT II.

De ignorantia malae dispositionis, quid sit et quae causae ipsius, et primo circa affirmativas et negativas.

Nunc igitur de ignorantia determinandum, et primo de ignorantia dispositionis : circa quam primo ostendamus quid sit ipsa ignorantia, quia tunc melius dicere possumus causas ejus. Ignorantia igitur illa quae non est secundum negatio- nem, sed secundum pravam dispositionem dicta est deceptio facta per syllogismum. De causis tamen talis ignorantiae determinantes dicimus, quod talis ignorantia aliquando accidit in his quae sunt primo inhaerentia, hoc est, immediatis, quae ante se non habent aliquod medium per quod probentur inesse, aut non inesse. Primo autem insunt affirmativae et immediatae, et primo non insunt in negativa immediata : et de his primum dicendum est, et postea qualiter et quibus de causis fiat in his quae sunt vel non sunt mediatis. Dicamus igitur quod in his quae primo sunt vel non sunt, haec ignorantia dupliciter contingit, hoc est duobus modis : aut enim est in his cum aliquis simpliciter, hoc est sine syllogismo in ipsis principiis accipiat aut esse quod non est, aut non esse quod est. Aut etiam secundo modo accidit haec ignorantia, cum aliquis per syllogismum deceptorium accipiat de conclusione opinionem talem, quod scilicet opinetur esse quod non est, aut opinetur non esse quod est : quodlibet enim illorum trium ignorantiam habet pravae dispositionis circa mediata vel propositiones vel syllogismum.

Et non miretur aliquis, quod ante diffinientes hanc ignorantiam diximus quod est per syllogismum facta deceptio, et modo dividimus eam in ignorantiam simpliciter, et per syllogismum factam : intendimus principaliter de ignorantia facta per syllogismum, nec aliam inducimus nisi ut illam ab ea quae per syllogismum fit segregemus . Simplicis quidem igitur falsae opinionis simpliciter est deceptio non facta per syllogismum deceptorium, sed simpliciter pro vero accipit quod falsum est, et pro falso quod verum est in contrariis principiorum : sicut si accipiat quis quod omnis substantia est quantitas, vel quod nulla substantia est substantia : hoc enim modo Alexander accipit nullam substantiam esse substantiam, et nullam substantiam esse nisi

materiam, et substantiam formatam esse actum materiae, sicut apparet in libro de Atomis, quem scripsit Alexander primus.

Sed illa quae est per syllogismum ignorantia conclusionis, plures sunt causae facientes eam, et talis est plures secundum modos et causas. Ponamus enim in terminis generalibus, quod a non sit in nullo B, boc est, quod a removeatur a b, universaliter sic dicendo : nullum b est a, et nullum a b, ita quod non insit unum alteri individualiter, hoc est, immediate, hoc est, quod haec negativa sit immediata, nullum B est a : si ergo aliquis syllogizet sive per syllogismum concludat, quod sit inB medium accipiens c per quod concludat a de b, deceptus erit per syllogismum : deceptus quidem, quia accipit esse quod non est, et deceptus quia accipit mediatum quod immediatum est. Et haec deceptio per syllogismum concludentem facta simpliciter, dupliciter potest accidere, scilicet ex utrisque praemissis falsis, et ex altera falsa et altera vera : contingit enim in tali syllogismo deceptorio utrasque propositiones esse falsas, et contingit aliquando alteram tantum esse falsam. Si enim dicatur, quod neque a major extremitas in nullo c erit medio in majori propositione, ita quod haec sit vera et immediata, nullum c est a, et similiter c medium sit in nullo b in minori propositione, ita quod haec sit vera, nullum b est c, et utraque istarum propositionum sit e contrario accepta, ita quod contrariae istarum accipiantur per oppositas qualitates, ut omne c est a, et omne b c : utraeque propositione erunt falsae.

Quod autem talis dispositio terminorum possibilis sit, patet ex hoc quod possibile est, quod c medium sic se habeat ad a majus extremum et ad b minus extremum, quod ipsum medium neque sit sub a sicut universali praedicato, neque supra B, sicut praedicatum universaliter de B. Dictum est enim in hypothesi quod B impossibile sit esse in aliquo toto. Dictum est enim quod non est in ipso a sic- ut in toto. Dictum est etiam quod necesse est omnibus inesse quae sub b neccesario : propter quod utraeque sunt falsae. Horum autem omnium exemplum est in terminis specialibus qui sunt tales, quod conclusio deceptionis sit, quod primo dicatur, nulla substantia est quantitas : haec est enim immediate vera. Syllogizetur autem per medium, et sit illud qualitas, sic, omnis qualitas est quantitas : omnis substantia est qualitas : ergo omnis substantia est quantitas : hoc enim neque medium est in toto primo, sed universaliter removetur ab ipso : nec medium est universaliter supra minorem extremitatem : et sic patet quod possibile est utrasque esse falsas. Iste ergo est unus modus deceptionis in syllogismo deceptorio.

Aliter autem modus est, quod etiam talis conclusio deceptionis concluditur ex altera falsa : contingit enim in tali deceptione alteram veram et alteram falsam accipere : non tamen contingit accipere quamcumque veram aut falsam : sed si vera debeat esse altera, tunc potest a c propositio major esse vera : quia minor propositio quae est b c semper erit falsa in propositionibus immediatis. Duae enim sunt causae propter quas minor semper erit falsa. Una quidem causa est, quod B minor extremitas est in nullo, neque in majori extremitate, neque in medio : si enim non erit in aliquo toto, sequitur quod non erit in c medio : sed illa quae est a c propositio major, potest esse vera. Yerbi gratia, si a et in c medio, et in b minori extremitate sit individualiter, hoc est, immediate. Sit autem in c affirmative, secundum universalem affirmativam : in B autem negative, secundum universalem negativam : cum enim primum, hoc est, majus extremum praedicetur idem, hoc est, univoce de pluribus in majori, et in minori removeatur a minori extremitate, sequitur per secundum modum secundae figurae, quod neutrum extremorum in neutro est, sed utrumque extremorum removetur a reliquo.

Termini autem in quibus hoc ostenditur, sint duo generalissima, ita quod tertium sit aliqua species unius eorum sive immediata sive mediata, sic, omne corpus est substantia: omnis quantitas est corpus: ergo omnis quantitas est substantia. Nihil tamen differt ad talem habendam conclusionem, etiam si non individualiter, sed mediate insint. Patet igitur quod ipsius esse in affirmativis propositionibus immediatis syllogismus deceptorius fit per istam quam diximus : et sic, hoc est, propter istas causas duas solum et in prima figura : non enim erat ipsius esse universalis, scilicet affirmative syllogizare, neque in aliquo modo primae figurae, nisi in modo primo. Quidam tamen ista quae dicta sunt de secunda causa ignorantiae, alio modo et satis convenienter interpretantur dicentes, quod contingit alteram veram accipere : non tamen quamlibet, sed eam quae est major, quae est a c propositio : minor enim quae est b sig. nunquam potest esse vera : eo quod b non est in aliquo toto : et sic sequitur, quod non erit in c, sed illa quae est a c potest esse vera, ut si a et in G et in B sit individualiter. Et exemplum hujus est : quia animal est in rationali et in irrationali immediate. Et inde arguunt sic : omne rationale est animal : omne irrationale est rationale : ergo omne irrationale est animal.

Et ut istud magis sit evidens, objiciatur sic : si a et in c et in b est individualiter, sicut patuit in syllogismo inducto : quia animal individualiter est in rationali et irrationali, major propositio et conclusio sunt verae et minor falsa : et hoc videtur esse magis incompetens in syllogismo deceptionis, in quo conclusio debet semper esse falsa. Hujus autem objectionis communis est solutio, quod cum dicitur, quod a et in B et in c est individualiter, debet intelligi, quod in uno sit affirmative, et in altero negative, sicut in ante habita expositione dictum est, ut substantia in corpore est immediate affirmative, in quantitate autem est imme-

diate et negative, ut omne corpus est substantia: omnis quantitas est substantia : ergo omne corpus substantia. Sic enim major vera est : minor autem et conclusio falsae sunt, sicut in anteriori expositione ostensum est. Sed contra haec videtur esse Themistius dicens quod Aristoteles dicit quod idem praedicatur de pluribus. Vocat autem Aristoteles praedicari de pluribus, quando idem praedicatum pluribus affirmative attribuitur, et non quando praedicatum a subjecto removetur. Et ideo videtur posse dici, quod a est in c et in b individualiter, ut animal in rationali et irrationali. Ut omne rationale est animal : omne rationale est irrationale: ergo omne irrationale est animal. Et si dicatur quod conclusio vera est, dici potest quod exemplum non est ostendens, nisi quod major est vera et minor falsa : et non est exemplum de syllogismo ignorantiae sive deceptionis. Nihil autem differt si non individualiter insit a, c et b quantum ad hoc quod major sit vera et minor falsa. Sic ergo planum est quod dicit Aristoteles.