CAPUT VI.

Qualiter differunt demonstratio quia et demonstratio propter quid in eadem scientia sumptae .

Sic autem ex praecedentibus determinata demonstratione potissima propter quid (cum sit etiam demonstratio quia, quae minus est potens et tamen refertur ad principia demonstrationis quae dicta sunt de omni et per se et secundum ipsum) conveniens est hic determinare de differentiis harum demonstrationum, secundum quod differunt in una et eadem scientia ambae existentes, et secundum quod differunt existentes in diver- sis. Et primo harum determinemus differentias in una et eadem scientia.

Dicimus igitur quod quia differt scire quia et scire propter quid, oportet quod differant istae duae scientiae sive isti duo modi sciendi: et sic alia est scientia quia, et alia propter quid. Et si differunt scientiae, necesse est quod differant etiam demonstrationes quia scilicet et propter quid, quae sunt causae talium scientiarum . Primum quidem in eadem scientia acceptae dictae demonstrationes, et in una et eadem scientia acceptae differunt dupliciter. Uno quidem modo dicitur scientia quia si fiat syllogismus demonstrativus per id quod est non medium, hoc est, si fiat per mediatum medium : tale enim medium est non medium, quia non est immediatum : immediatum autem debet esse medium, et hoc est tantum transcendens medium et non convertibile cum extremis : hoc enim non erit sufficiens et proxima causa : tunc enim in tali medio non accipitur prima causa, hoc est, proxima et convertibilis : per tale igitur transcendens medium non generatur nisi scientia quia: sed quae est scientia propter quid, est scientia generata ex medio quod est prima, hoc est, proxima et essentialis conclusionis causa. Alio vero modo secundo fit demonstratio quia in eadem scientia quia, quando in demonstratione accipitur pro medio id quod non est medium, hoc est, aliquid quod est immediatum, sed est non medium in hoc quod immediatum est non causa, ut quando fit demonstratio per immediatum effectum et cum causa convertibile : tunc enim fit per convertenda sive per convertibilia et proxima, et sic per notius quoad nos : nihil enim prohibet inter ea quae aeque et convertibiliter praedicantur (sicut causa proxima et causatum) id quod est non causa, sed effectus, esse notius quoad nos : et tunc quoad instructionem neces-

sariam utilius est demonstrare per effectum quam per causam : et ideo tunc per hanc scientiam quae est quia erit demonstratio.

Hujus autem exemplum est, ut volens demonstrare, quod planetae sunt prope per id quod non scintillant: sic enim causa concluditur per effectum : sit enim in quo est littera c planetae, quod est subjectum : et in quo est littera b sit non scintillare, quod est medium : in quo autem est littera a quod est major extremitas, sit prope esse, secundum quod concludi debet de minori extremitate : verum igitur erit dicere in tali syllogismo demonstrativo b medium de c minori extremitate in minori propositione : planetae enim non scintillant: sed etiam a majorem extremitatem verum est dicere de B medio in majori propositione : verum est enim non scintillans prope esse : veritas enim hujus accipitur per inductionem in sensu de quolibet planeta factam : necesse est ergo a ipsi b inesse in conclusione : et sic demonstratum est demonstratione quia, quod erraticae prope sunt. Hic ergo syllogismus non est demonstratio propter quid, sed quia ; quia planetae non ex hoc quod scintillant, prope sunt, sed e converso propter hoc quod prope sunt, non scintillant: et ideo in isto syllogismo demonstrata est causa per suum effectum.

Contingit autem e converso per alterum quod est causa, alterum quod est effectus demonstrare : et erit propter , quid demonstratio : sicut si ponamus quod c littera quae est minor extremitas, sit erraticae sive planetae : sed in quo estB littera medium et causa, sit prope esse : a autem major extremitas sit non scintillare, sic, omne b est a, omne c b, ergo omne C a: tunc pro medio accepta est prima, hoc est, immediata et proxima causa. Iterum fit per effectum demonstratio quia, ut si demonstret aliquis in astrologia, quod luna circularis sit sive sphaerica per incrementa, hoc est, per modum incrementorum et decrementorum, quod corniculata sunt et sphaericitatem lineae ostendunt, quod est per signum effectus causam demonstrare : et ideo sic ipsius quia et non propter quid fit demonstratio, et ipsius quia effectus est syllogismus sic : omne quod ad solem relatum, incrementa per recessum a sole corniculata accipit, sphaericum est: luna sic ad solem relata, incrementa luminis accipit : ergo est sphaerica vel circularis : sic enim ipsius quia per effectum probata causa factus est syllogismus. Si autem e converso ponatur medium quod vere causa est, tunc fiet syllogismus propter quid: non enim luna propter augmenta corniculata circularis est: sed e contra quia circularis est, ideo augmenta corniculata accipit. Et ponatur lunam esse in quo c quod est minor extremitas : in quo autem b medium sit augmentum tale accipere : in quo autem a major extremitas sit esse circulare, sic, omne b a, omne c b, ergo omne c a, sive omne circulare recipiens lumen a sole, conversum ad solem, augmenta luminis circulariter accipit : luna est sphaerica, lumen a sole accipiens : ergo augmenta luminis a sole circulariter accipit.

In quibus autem demonstrationibus media quae sunt effectus, non convertuntur cum causa, eo quod non est effectus immediatus, et tamen medium est effectus et non causa, et effectus tamen ille mediatus notior quoad nos : si fiat demonstratio per talem effectum, iterum erit demonstratio per talem effectum demonstratio quia, et non demonstratio propter quid: sed debilioris virtutis erit haec demonstratio quam si fiat per effectum immediatum : sicut si demonstraretur lunam esse sphaericam per hoc quod ipsa existens sub sole, motu circulari a sole per distantiam, talia accipit corniculata incrementa. Sic ergo per effectum fit demonstratio quia, et non propter quid, secundum primum et unum modum et principalem.

Amplius autem secundo modo fit demonstratio quia in his in quibus medium

quod est causa, ponitur extra extrema excellens utrumque extremorum : in talibus enim medium est causa remota non convertibilis et non sufficiens ad causandum effectum secundum seipsam. Unde in his talibus ipsis quia et non ejus quod est propter quid, demonstratio est: non enim datur proxima causa et essentialis et convertibilis per tale medium. Hujus autem exemplum est, ut si quaestio fiat qua demonstrari debeat quare paries non respirat, et ponatur causa remota per quam hoc demonstratur dicendo, quod causa ejus quod paries non respirat, est quia non est animal: si enim hoc quod est non esse animal, non respirandi causa esset, tunc oporteret quod oppositum hujus esset causa oppositi. ita scilicet quod aliquid esse animal, esset causa quare respirat: quia si negatio causa est ipsius non esse sive negationis, tunc affirmatio erit causa esse sive affirmationis: hoc enim est in omnibus causis immediatis verum : sicut si elementa in complexione sine mensura esse calida, et sine mensura esse frigida (quod est negatio aequalitatis calidi et frigidi in complexione) est causa non sanandi, hoc est, negationis sanitatis : tunc cum mensura aequalitatis complexionis esse calida, et cum mensura esse frigida, quod est affirmatio, est causa sanandi sive sanitatis, quod est etiam affirmatio. Similiter autem in omnibus talibus quae immediatae sunt causae, quod si affirmatio ipsius esse est causa, et negationem oportet esse causam ipsius non esse. In his autem quae dicta sunt sic demonstratis per causam communem et transcendentem non contingit quod dictum est, quod scilicet affirmatio non est causa affirmationis: dispositio autem terminorum (quia medium excedit extrema et est primum positione) indicat, quod talis syllogismus est in media figura. Hujus autem exemplum in terminis transcendentibus est, ut dicamus, quod a medium positione sit animal: id autem in quo est b quod est major extremitas, sit non respirare : in quo autem est c minor extremitas, sit paries : secundum igitur hanc dispositionem a inest omni illi in quo est b, omne enim respirans est animal: in c autem nullo est a, et sic sequitur in secundo secundae, quod neque b in c nullo est, hoc est, quod nullum c est b : non igitur respirat paries.

Haec enim quae sunt de numero hujusmodi causarum excedentium, comparantur dictis extremis secundum excellentiam, id est, quae excedunt extrema et non convertuntur cum eis : hoc autem dicere est assignare causam plurimum distantem ab extremis. Sicut est illud quod Anacharsides Philosophus pro causa assignavit, quod in Scythis sive in Scythia (quae terra Sclavorum est) non sunt sibillatores sive tibicines : dixit enim esse causam hujus, quia non sunt ibi vites. Cum non esse in Scythia vites valde remota causa sit ad hoc quod non sint tibicines in Scythia. Vites enim vinum faciunt: vinum autem laetificat: laetitia autem causa est quae tibiam canere facit. Similiter autem causa remota quare non respirat paries est, quod non est animal: animal enim esse, et hoc animal esse circa superiora calens, et sufflativum ad mitigationem illius caloris pulmonem habens, causa est respirandi. Haec autem in libro de Respirando et Inspirando dicta sunt . Secundum autem eamdem scientiam et secundum dispositionem eorum quae ostendunt scientiam quia, et scientiam propter quid, sunt hae quae dictae sunt differentiae ejus quod est quia, sive Syllogismi qui ostendit quia, ad eum syllogismum qui est propter quid.