CAPUT VII.

Quod de fortuito et sensibili non est scientia demonstrativa.

Cum autem jam dictum sit quae scientia sit una, et quae plures : ne autem dubitari possit de quibus est scientia, et de quibus non potest esse, ideo sciendum est quod fortuitorum et sensibilium scientia esse non potest. Unde dicimus quod ejus quod est a fortuna vel casu quae causam habent per accidens et non per se, non est scientia facta per demonstrationem : talia enim non habent causam stantem et immobilem, sicut necessaria. Neque habent causam ordinatam secundum circuli revolutionem, sicut ea quae fiunt in terra ordinata secundum circuli allationem et recessionem, sicut ea quae fiunt frequenter, sicut quae periodo mensurantur, ut docet Aristoteles in secundo de Generatione et Corruptione 1 . Id enim quod a fortuna vel casu, neque fit semper, neque frequenter, ut probatur in secundo Physicorum . Sed est ejus fortuna et casus quod extra hoc fit : quia neque fit semper, neque frequenter. Omnis autem syllogismus demonstrativus est, aut per necessarias aut per eas propositiones quae sunt tanquam frequenter. Et si quidem propositiones necessariae sunt et semper et aeternae, tunc etiam conclusio necessaria est et semper et aeterna, hoc est, immutabilis. Si vero sunt propositiones sicut frequenter per aliquam causam ordinatam, tunc etiam conclusio et hujusmodi.

Propter quod si aliquid fiat frequenter sine causa ordinata, non est de illo demonstratio : propter quod si id quod a fortuna vel casu, neque est sicut id quod frequenter est, neque sicut id quod est semper (hoc est,neeessario),tunc non utique erit ipsius demonstratio, vel scientia demonstrativa. Haec igitur sunt quorum neque demonstratio, neque cognitio valet, et facit aliquid ad scientiam demonstrativam.

Sed neque per sensum et sensibilium cognitionem est scire : sed tamen haec cognitio valet et facit aliquid ad scientiam demonstrativam. Si enim detur quod sensus est talis quidem hujus quod est singulare, et non est hujus alicujus quod est universale : quamvis, inquam, sic sit: sed tamen necesse est sentire quod sentitur, ut hoc aliquid singulare, et ut hic et nunc, sive ubi (hoc est, alicubD et aliquando (hoc est, tempore) quia, sicut dicit BOEtius, si omnia alia accidentia communia sint, tamen hic et nunc singularium communia esse non possunt: quia quodlibet habet suum locum, et quodlibet suam periodum in tempore singulariter. Unde quamvis forte sensus sit hujus singularis et non hujus (hoc enim secundum aliquem modum est universalis secundum quod confusum est in singularibus,ut dicitur in principio Physicorum) , tamen semper accipit id quod accipit cum hic et nunc. Et hic est verus intellectus litterae Aristotelis.

Universale autem quod est in omnibus et secundum quod est in omnibus, im-

possibile est sentire: universale enim ut universale non est hoc (hoc est, singulare) ut hic, neque nunc. Si enim hoc esset quod est hic et nunc, non utique esset universale, sed singulare : quod enim semper et ubique est, in demonstrativis universale dicimus. Semper autem est, . quia in esse suo universali secundum quod universale, nullam concernit differentiam temporis in qua sit, sicut in periodo. In tempore enim esse est quadam parte temporis mensurari, ut dicit Aristoteles in quarto Physicorum . Hoc autem non est, quia nullum locum sui particularis concernit, extra quem non sit ita vere sicut est in isto qui est hic vel ibi. Et iste est verus intellectus hujus propositionis. Quod autem sic non concernit per suam diffinitionem neque locum neque differentiam temporis, et est ubique et semper : universale dictum in sua ratione hic non concernit : ergo ubique et semper est.

Quoniam igitur demonstrationes universales sunt sive per causam universalem : has autem (ut simplices et universales sunt) non contingit sentire sive per sensum accipere : manifestum est quod neque contingit scire, hoc est, scientiam causae universalis habere per sensum. Sed manifestum est hoc quod diximus etiam alia ratione : quia etiam si diceretur, quod contingeret sentire triangulum, quod est eum duobus rectis habere aequales tres angulos : quod contingere posset per mensuram suppositionis trium angulorum trianguli super quantitatem duorum rectorum angulorum, ut dicit Euclides : et sic oculis videremus, quod aequales sunt tres ad duos : adhuc utique quaereremus causam per demonstrationem, quia causa universalis oculis non est visibilis, et non scimus eam, sicut quidam Heracliti ci fatentur, qui scientiam dicebant esse idem quod sensibilem acceptionem : sentire quidem enim ne- cesse est singulare, hoc est, necesse est quod id quod sentitur, sit singulare. Scientia autem est in cognoscendo universale sive universalem causam.

Cujus signum est, quia et si in luna essemus et videremus terram et umbram terrae interponi inter solem et lunam, non tamen propter hoc utique sciremus universalem causam defectus: sentiremus enim, quod ex interpositione umbrae deficeret tunc luna : sed non sentiremus propter quod omnino (hoc est, universaliter in omni tempore et in omni loco circulD deficeret. Et hoc ideo esset, quia sensus talis (quem in luna existentes haberemus) non esset universalis, sive ejus quod est universalis causa talis defectus. Sed tamen sensus facit aliquid aliud ad scientiam demonstrationis : quia ex consideratione sive ex considerata re multoties hoc modo accidente (quia scilicet multoties hoc accidit, quod scilicet umbram terrae luna tangens multoties eclipsatur) universalem venantes, quod scilicet semper et ubique ita fit eclipsis, demonstrationem, hoc est, demonstrativam habemus scientiam. Ex singularibus enim pluribus experimento et memoria acceptis cum una causa et simul fit in omnibus, universale manifestum est nobis.

Propter quod universale et honorabile est et admirabile : quoniam ostendit causam, cum sensus non habet nisi quia : propter quod hujusmodi universalis scientia honorabilior sensibus, hoc est sensuum acceptione : et est honorabilior, quia est de illorum in sensu apparentium universali causa. Sed de primis quae sunt universalia et prima principia, est alia ratio sive alius cognoscendi modus : quia necesse est illa per causam intelligibilem cognoscere, cum sensibilia cognoscantur, per quae de exterius sensibus objicitur.

Manifestum igitur ex dictis est, quod impossibile est sic scire demonstrantem

aliquid demonstratorum sentiendo (hoc est, sensus acceptione) nisi aliquis vulgariter loquens sentire dicat scientiam habere per demonstrationem, propter hoc quod sensu accepta sunt certa : et hoc est extenso nomine scientiae.

Sunt tamen quaedam quae nescimus, eo quod haec in propositis (hoc est, coram nobis positis) reducta sunt in defectum sensus : quaedam enim si nos videremus et experimento acciperemus, non utique quaereremus causam ipsorum, quia statim videntes causam cognosceremus : non quidem tanquam scientes causam in videndo per sensum, sed tanquam per intellectum habentes universale ex eo sensibili quod videmus vel semel vel multoties. Cujus exemplum est ut si videremus vitrum perforatum, hoc est, poros quibus perforatum est vitrum, ut videremus lumen pertransiens poros vitri : tunc statim cum illo sensu manifestum esset utique nobis propter quid vitrum est perspicuum : sic enim videremus in singulis perpicuis seorsum. Intelligere autem est ex taliter divisim visis, quoniam in omnibus perspicuis sic est: et hoc universale per sensum non accipitur, neque est de his quae accipiuntur ut annexa sensibilibus, sed a sensibilibus abstracta.

Sciendum autem est hic, propter exemplum, quod porositas in perspicuo non vocatur foraminum vacuitas, ut plerique opinantur : sed ubi non opponitur terra opacitate determinate hoc vocatur porus, et si ibi sit alia substantia elementi, vel elementalis substantia quae visum non terminat, sed transducit, sicut est in aere, igne, caelo, et aliis perviis.