CAPUT II.

De exclusione dubitabilium circa principia.

Si quis autem hic objiciat, quod videmus quaestiones multo plures quam quatuor : quaeritur enim suppositum per quid, et qualitas per quale, et quantitas per quantum, et multa alia hujusmodi, quae hic non tanguntur. Adhuc quaeritur de posse : quae quaestio hic non tangitur. Quaeritur etiam quid significetur per nomen, quorum hic nihil tangitur. Ad haec autem et similia si advertatur diligenter ad dicta, non est difficile respondere. Ex quo enim quaestiones sunt de his secundum quae oritur cognitio in nobis, et per viam sensus non accipitur praedicatumsine subjecto sed in subjecto, sicut eclipsis per sensum accipitur in luna et non sine luna : tunc per viam sensus accipitur suppositum : et sic perit quaestio per quid facta de supposito. Per quale autem vel quantum quaestio reducitur ad quaestionem quia, quae quaerit indiffinite utrum hoc insit huic. De posse autem non quaeritur ad minus materiali : quia demonstratio si vere sumatur, est in aeternis et necessariis, in quibus posse non antecedit esse nec unquam est sine esse. Ad id autem quod de nominis significatione objicitur : respondet Themistius, quod communis significatio nominum supponitur in omni demonstratione, et e6t communis et docenti per demonstrationem et discipulo : et ideo dicit Aristoteles in quarto primae philosophiae , quod primum oportet supponere, quod nomina aliquid significent, et quod non significent infinita : aliter non potest fieri demonstratio : etideo de talinominum significatione nulla ponitur quaestio.

Siquis autem objiciat, quod in eo quod inest, relinquitur adhuc quaestio de modo inhaerendi, et haec non est tacta supe- rius. Non est difficile respondere : quia de hoc quod certum est, non oportet ponere quaestionem : certum autem omnibus est, quod in demonstrativis non est modus inhaerendi nisi necessarius et per se ; etideo de hoc non oportuit ponere quaestionem.

Sed magis ad oppositum objicitur, et dicitur quod pauciores quam quatuor sunt quaestiones : si enim scientia demonstrativa supponit de subjecto quia est, tunc videtur quod quaestio si est, sive an est, sit superflua. Et si dicatur quod scientia demonstrativa quamvis supponat de subjecto quia est, non tamen facit hoc de passione : et ideo de illa an est potest esse quaestio : de passione enim non relinquitur quia est, sed quid est, quod dicitur per nomen. Sed tuncfortius objicitur: si enim passionis esse est inesse, idem est quaerere de passione an sit et an sit in subjecto : sed de passione in subjecto est quaestio quia : et sic de passione quaestio an est et quia est, sunt una quaestio : et una posita non fuit necesse alteram ponere. Ad haec autem dici potest, quod sicut circa passionem non differt subjecto quid est passio et propter quid est, et tamen quaestiones in se differunt : quia quod quid est dicit quidditatem passionis secundum quod est essentia quaedam distincta a subjecto secundum quod est essentia, propter quid autem dicit causam per quam est in subjecto : ita circa eamdem differunt an est, et quod est: quia an est, quaerit esse illius essentiae secundum quod est natura distincta ab aliis naturis in seipsa : quod autem quaerit esse ejus in hoc quod esse aliud est secundum rationem ab illo.

Si autem tunc quaeritur, utrum quaestio an sit (quae est demonstrativa) sit de subjecto vel non. Etsi ad demonstratorem pertinet haec quaestio secundum quod est de subjecto, vel non ? Et si non pertinet ad demonstratorem, quaeratur ad quem pertineat ? Et si dicatur, ad primum Phi-

losophum pertinet, cujus considerare est de ente a quo fluit esse quod quaeritur per quaestionem an est. Si, inquam, hoc dicitur, iterum contra hoc esse videtur, quod metaphysica sicut omnis scientia alia supponit suum esse subjectum et non quaerit de ipso : non ergo quaestio an est, ad metaphysicum pertinere videtur. Ad hoc autem dicendum videtur, quod quamvis quaelibet scientia subjectum supponit esse secundum quod subjectum est in sua communitate acceptum, sicut metaphysica supponit ens esse, et geometria supponit magnitudinem esse, et arithmetica numerum, quae sunt quaedam partes subjecti, de quibus dubitari potest an sint sub subjecto existentes : unde in primo Euclidis in primo theoremate docetur constitutio et compositio trianguli, qui ante constitutionem non habuit, et quaerebatur de esse ejus et certificatur esse ipsius, eo quod super datam lineam docetur constitutio trianguli aequitibii : ad minus tamen rei veritas est, quod vere docetur omnis trianguli et simpliciter trianguli constitutio et compositio : et hoc modo nihil prohibet quaestionem an est, de partibus subjecti a causa esse mediata, et per demonstrationem teminabilemdici. Similiter potest considerari passio dupliciter, scilicet ut est essentia quaedam et haec, et sic nihil prohibet de ea quaeri per quaestiones an est et quid est. Potest etiam considerari ut est hoc in hoc : et sic quaeritur de ea per quia, et propter quid : quaestiones enim quia et propter quid, semper et ad passionem referuntur, quaestiones autem an est et quid est, et ad passionem et ad subjectum referuntur vel aliquo modo retorquentur. Secundum dicta autem quaestio an sit, quaerit circa simpliciter, et quaestio quia quaerit esse hujus in hoc.

Et tunc non videntur quaestiones differre, nisi sicut albedo, et albedo in hoc: et haec non est differentia formalis, sed materialis tantum. Nec etiam secundum numerum differre videntur: quia esse simpliciter secundum totum non ponit in nu- merum cum esse in parte, sicut totum in parte non ponit in numerum, quia pars a toto non differt nec secundum speciem nec secundum numerum.

Adhuc dicit Aristoteles, est quaerere quid, et quaerere propter quid, praecipue de passione. Et etiam videtur, quod altera istarum quaestionum superfluat. Ad omnia etiam haec et hujusmodi dicendum, quod alio modo se habet quaesitum ad quaestionem, quam passio vel accidens ad subjectum : quaesitum enim dat speciem quaestioni, sed subjectum non dat speciem accidenti : et ideo non est simile quod de albedine et albedine in hoc dictum est : quaestio enim motus est quaerentis et est animae actio : omnis autem animae actio specificatur eo de quo est, quia hic est finis ejus. Similiter etiam est quamvis totum ut totum consistens in omnibus partibus suis, et pars ut pars totius, in numerum non ponant : tamen id quod est totum, et id quod est pars, ponunt numerum : et sic diversae quaestiones sunt de ipsis. Adhuc autem licet quid et propter quid non differant substantia et subjecto, differunt tamen ratione, quae ratio sufficit ad faciendam differentiam quaestionis a quaestione : quod enim quaerit de natura quidditatis secundum se, propter quid quaerit de eadem in quantum per causam est in subjecto, sicut prius dictum est.

Adhuc autem notandum quod hae quaestiones divisim numerantur, et ad commune nullum reducuntur, ut intelligatur quod demonstrativa procedit ex propriis et non communibus : et ideo non diffinitur quaestio ut postea dividatur, ut problema diffinitur in Topicis et postea dividitur. Et quia eadem via terminatur quid et propter quid, ideo in unius libri continuo tractatu de quaestionibus traditur : quia omnes ad unam reducuntur, ut statim patebit in sequenti capitulo : quamvis de probabilibus in diversis distinctionibus librorum determinetur. In Topicis autem sunt hae quatuor quaestiones sic accipiendae : omnis enim quaestio aut

quaerit de rei essentia, aut de inhaerentia unius in altero. Sed quaestio de essentia, aut est per medium compositionis, aut per medium resolutionis. Si per mediam compositionis, est quaestio si est, vel an est : si per medium resolutionis est quaestio quid est. Si autem quaerit de inhaerentia, aut per modum compositionis, et sic est quaestio quia : aut per modum resolutionis, et sic est quaestio propter quid.

Attende autem quod quaestio simplex esse dicitur, cujus ultimum quaesitum et intentum est scire simplex, sicut quaestio an, et quid : aut dicitur composita, cujus ultimum quaesitum et intentum non est simplex, sed compositum, sicut quaestio quia, et quaestio propter quid.

Hae autem quaestiones in demonstrativis sunt, et non in contingentibus, quia motus quaerentis est ad scire. In contingentibus autem (maxime ad utrumlibet) non potest esse certa scientia.