CAPUT II.

De sex rationibus quibus probatur, quod universalis demonstratio potior est particulari.

Quod autem uuiversalis demonstratio dignior sit particulari, propriis probatur rationibus. Quarum prima est: quia si demonstratio est syllogismus demonstrativus, jam potissima demonstratio est syllogismus demonstrativus causae, hoc est, per causam propter quid et quid dicentem : universale autem subjectum (quod ipsum est) magis est causa passionis quae inesse probatur : et hujus causa non est particulare in propria natura acceptum, sicut in ante habitis probatum est: subjectum enim cui per se inest praedicatum, hoc idem praedicati causa est: tale autem subj ectum primum et secundum se passionis est universale et non aliquid in propria natura acceptum : quare demonstratio universalis dignior quam particularis : subjectum enim universale magis est causa propter quod sive propter quam aliquid est,hoc est, propter quam et est et inest praedicatum quod est passio.

Secunda autem ratio ad idem est, quod in eo quod demonstrandum est, causam quaerimus usque ad hoc, quod scilicet prima et immediata et convertibilis et per essentiam causa est et propter quid : tunc opinamur nos scire per demonstrationem, cum in demonstratione non sit aliquid aliud medium quam hoc quod est talis causa : et sic causa quod fiat res, sicut causa efficiens prima et per se : aut quod sit res in esse, sicut est causa formalis. Finis enim et terminus, hoc est, diffinitio, jam sic est per talem modum causae. Simile enim est in finalibus causis ad causas demonstrationis: quia in finalibus terminis recurritur usque ad ultimum : et ab hoc incipit operatio efficientis ad finem illum inspicientis : et sic in demonstrationibus recurritur ad causam ultimam quae est proxima et immediata. Cujus exemplum est, ut cujus causa venit aliquis? et dicitur, ut accipiat argentum: hoc enim intendit veniens. Et si quaeritur, cujus causa accipit argentum? et dicitur, ut reddat illi cui debetur : hoc enim intendit accipiens. Et si quaeritur, cujus causa reddit? respondetur, ut non injuste agat debitori non reddens quod debuit: hoc enim intendit reddens. Et sic procedentes ad ultimum, cum venitur ad id quod non amplius est aliquid quod sit ulterius praecedentis causa, propter hoc sicut propter ultimum finem dicimus venire eum qui venit: quia ille (sicut diximus) principium fuit movens ad veniendum, et ab illo incipit operatio venientis : et ideo propter illum dicimus et esse quod est et fieri quod fit, sicut per ultimum et proximum in causis : et tunc dicimus nos cognoscere magis et maxime propter quid venit: hic enim movit ad veniendum. Si igitur similiter se habet in aliis causis quae sunt propter aliquid causandum in esse vel fieri. In aliis autem causis a causa finali quaecumque causae sic sunt ultimae et immediatae factae, sicut illa quae est cujus causa fit (quia illas statim sequitur effectus) sic (hoc est, per tales causas) scimus maxime et per tales ultimas etiam in aliis causis : ergo tunc maxime scimus cum non amplius sit aliqua causa quae aliud est, hoc est, propter aliud est: illa enim est ultima et immediata et essentialis et convertibilis.

Hoc ergo sic determinato ad cognoscendum causam ultimam, illud aptemus ad propositum in exemplo superius inducto de particulari et universali demonstratione. In particulari enim concluditur, quod aequilineus est habens tres aequos duobus rectis : et assignatur causa, quod quatuor anguli qui sunt extra, hoc est, exteriores lineis omnibus trianguli a quolibet angulo protractis in continuum et directum qui resultant in quolibet angulo trianguli, computatis tribus exterioribus cum uno interiori: et per hanc cau sam probamus, quod aequilmearum tri-

angulus habet tres aequos duobus rectis. Adhuc autem deest causa ultima dicens, propter quid aequilineus habet tres duobus rectis aequales. Hujus autem causa est,quia aequilineus triangulus est; et hic adhuc ulterius habet angulos, quia est figura trilatera rectis lineis conclusa: et recta linea quocumque modo cadens supra rectam lineam, vel facit duos angulos rectos, vel aequos duobus rectis. Si autem haec est ultima causa : tunc non quaerendum amplius propter quid aliud sit, quia aliter non starent principia demonstrationis : et tunc habendo illam causam maxime scimus : sed tunc universale est cui secundum se convenit passio : ergo per universalem demonstrationem maxime scimus : et per quam scimus maxime, est potior : ergo universalis demonstratio potior est particulari.

Amplius tertia ratio ad idem est haec : quia quantocumque magis aliquid sive aliqua demonstratio est secundum partes (hoc est, particularis) eo magis accedit ad infinitum, cujus (ut dicit Plato) non potest fieri disciplina : sic enim cadit in infinita : et quo aliquid fuerit magis universalis demonstratio, magis accedit in simplex primum et finem sive ultimum in quo stat resolutio. Est autem (hoc est, contingit) quod secundum partem accepta secundum quod sunt infinita, non sunt scibilia, quia talium non potest fieri disciplina : sed secundum quod sunt finita ad universale, scibilia sunt: itaque secundum quod sunt universalia magis sunt scibilia, quam quo sunt (hoc est, secundum quod sunt) secundum partem accepta : et quae magis scibilia, magis sunt demonstrabilia: ergo demonstrabilia magis universalia quam secundum partem accepta : sed in magis demonstrabilibus est demonstratio magis et potior : cujus probatio est: quia ea quae sunt ad aliquid, si unum est magis, reliquum est magis: cum igitur demonstratio et demonstrabile relativa sint ad invicem, et universale sit magis demonstrabile particulari, erit universalis demonstratio potior quam de- monstratio particularis : igitur et dignior est demonstratio universalis quam particularis, quo magis demonstratio est.

Amplius quarto ratio. Si demonstratio illa secundum quam cognoscitur hoc quod demonstrantur et illud quod in illo continetur, praeponenda illi alteri secundum quam cognoscitur hoc unum solum et nihil in illo, si vere talis praeponenda est: tunc universalis praeponenda est particulari: quia qui universale cognovit (habens ipsum ut universale est) cognovit et particulare in quo universale est et actu et intellectu: hic autem qui cognovit particulare ut particulare, non propter hoc universale scivit : quia accidit universali esse in particulari, et ideo ex particulari non potest sciri per demonstrationem propter quid : et sic per talem rationem praeponenda est universalis demonstratio particulari.

Amplius autem et sic quinta ratione probatur idem : inter universalia enim magis est demonstrare et certius quando per medium demonstratur quod est principio proprio propinquius : et quanto demonstratur per medium et causam principio propinquius, tanto melius demonstratur : proximum autem principio est immediatum, quia hoc est principium demonstrationis primum. Si igitur ea demonstratio quae est ex principio et causa, certior est ea demonstratione quae non ex principio et causa, sicut est illa quae dicitur demonstratio quia : tunc sequitur etiam, quod illa quae magis et propinquius est ex principio (hoc est, per medium propinquius principio primo) magis et certior demonstratio sit, quam illa quae minus est ex principio, sicut illa quae demonstrat per medium plus distans a principio : illa autem quae magis est universalis, est per causam propinquiorem principio demonstrans : et illa quae est particularis, demonstrat per causam a principio longiorem : igitur universalis magis dignior utique erit particulari.

Hujus autem exemplum est ut si oportet a praedicatum de.D subjecto demon-

strare : et sint media duo per quae potest fieri demonstratio, scilicet b et c, ita quod B sit medium propinquius principio, et c sit longinquius a principio : sic enim magis sursum juxta principium erit b quam c, propter quod si per b (quod est magis universale) fiat demonstratio, magis est demonstratio : et sic constat quod illa quae est per magis universale, magis est demonstratio : et sic universalis magis est demonstratio et potior, quam illa quae est particularis.

Si autem comparentur rationes quae dictae sunt, tunc patet quod quaedam dictorum logica sunt ut tertia et quarta rationes. Maxime tamen manifestum per quartam rationem, quod universalis demonstratio magis propria sit : quoniam propositionum (hoc est, de numero propositionum) hanc quidem magis universalem priorem et ut principium habentes quodammodo, et posteriorem, hoc est, particularem habemus potentia ad minus. cujus exemplum est . quia si aliquis cognovit, quod omnis triangulus habet tres aequales duobus rectis, scivit quodammodo ad minus in potentia, quod aequilineus triangulus habet tres aequos duobus rectis : quia potentia cognovit cum aequilineus triangulus sit potentia : quamvis forte non cognovit in propria natura vel actu, quod aequilineus sit triangulus: eo quod forte universale non reducit ad particulare, vel non cvmparat praemissas ad conclusionem hanc universalem per universalem demonstrationem : quia in demonstrativis universale est de omni et semper : universalis igitur demonstratio potior est particulari. Cognoscens enim particulare nullo modo cognovit universale, neque potentia, neque actu.

Et sexta ratione hoc idem probatur, quod universalis quidem demonstratio est ejus quod intelligibile est sed particularis in sensus dirigens perficit suam ostensionem : nobilior autem intellectus sensu, et nobilius et certius intelligibile quam sensibile : ergo universalis potior est demonstratione particulari. Quod igi- tur universalis demonstratio dignior sit particulari, tot nobis dicta sint, quae etiam sunt concedenda: potior enim est universalis demonstratio quam particularis.