CAPUT I.

De diffinitione ejus quod est scire, quod finis est demonstrationis.

Cum autem jam habitum sit de modis praecognoscendi qui exiguntur ad scire demonstrativum quod est finis demonstrationis, determinandum est de ipso scire. Intendimus enim ex quibus et qualibus est demonstratio : nec possunt sciri quae sunt adfinem, nisi ex proportione ad finem ipsum, et utrum que illorum referatur : et sic scientia finis dirigit intentionem omnium aliorum quae ad finem ordinantur : et hac ratione praemittenda est determinatio finis omnibus aliis.

Scire autem quo aliquis opinatur se scire quaelibet, et quo nos opinamur scire aliquid per se et non sophistico modo : quia scilicet videatur aliquis aliquid scire per se, et tamen per se non sciat illud, quod scire est per aliud. Quia quod per aliud scitur, non per se scitur, non gratia sui scitur, sed gratia alterius, et ideo per accidens : et hoc quidem est sophisticum in hoc quod apparet per se esse, et non est: et ideo illud scire est deceptorium. Hoc, inquam, scire est, cum nos opinamur vel arbitramur cognoscere causam propter quam res est et sine qua non est: haec enim convertibilis est: et quando opinamur, quoniam illius causa est comparando eam ad causatum essentiale : et quando opinamur, quod non est con- tingere hoc aliter se habere : tunc enim necesse est per hunc modum sic se habere : quia quod non contingit non esse, necesse est esse. Istae igitur differentiae sunt diffinicntes hoc quod est scire verissime. Et prima quidem est de medio quod vere causa est, et quid et propter quid dicens : quia hoc est sciendi principium. Secunda autem accipitur ex comparatione causae illius ad causatum, quod scilicet illius causa sit: nec etiam illius ut illius est causa nisi sit propria et essentialis et immediata . Tertia vero quae dicit, et non contingit hoc aliter se habere, accipitur ex parte consequentiae. Ita quod primae duae respiciunt consequens quod scitur : tertia respicit consequentiam secundum quod ex syllogismo scitur. Et prima quidem duo sunt demonstrationis secundum quod demonstratio est: tertium est demonstrationis secundum quod demonstratio est syllogismus : est enim omnis demonstratio syllogismus, sed non omnis syllogismus est demonstratio : et sic patet quod nec plus nec minus ad scire exigitur quam continet inducta ejus (quod est scire) notificatio.

Probatur tamen per signum, quod scire verum hujusmodi sit aliquid quale jam diclum est: et hoc est signum : quia quoties vere scientes et non vere scientes opinantur se scire (cum id quod omnes opinantur sit probabile) illud est signum, quod sit verum scire hoc modo qui dictus est, cum omnes etiam non vere scientes opinantur scire quando habent cau-

sam et sciunt quod illius causa est, et quod non contingit illud se aliter habere : ergo hoc est verum scire. Sed differentia est: quia scientes tunc arbitrantur se scire et vere sciunt : non scientes autem propter similitudinem quam habent cum scientibus opinantur se hoc modo vere scire, quamvis non vere sciant. Propter hoc omnis ejus cujus est scientia (quae simpliciter et per se est scientia) hoc est impossibile aliter se habere quam dictum est.

Haec probatur ex origine scientiae, quae in primo ponitur primae philosophiae, quod ex admirari, et tunc et nunc philosophari inceptum. Admiratio enim est suspensio ad causam ejus quod apparet: suspensio autem causa est inquisitionis ,et causae ad effectum comparationis quod illius causa sit, et ipsum philosophari sic causatum, considerat convenientiam effectus ad causam secundum non contingere aliter se habere. Hoc modo naturale desiderium (quo omnes homines scire desiderant) procedit ad scire secundum actum : quod desiderium est et in vere scientibus, et in non vere scientibus. Hoc igitur modo est verum scire. Et hanc probationem ponit Theophrastus qui etiam primum librum (qui incipit, Omnes ho-.mines scire desiderant) Metaphysieae Aristotelis traditur addidisse : et ideo in Arabicis translationibus primus liber non Imitetur. Jsta igitur est vera ejus quod est scire notificatio, et hoc modo sumendae et intelligendae et probandae sunt differentiae in notificatione illa positae. Scire igitur propriissime, sicut dictum est, determinatur.

Si quis igitur et alius aliquis est vere sciendi modus, de illo dicemus posterius, et circa finem libri, ubi de scientia loquemur principiorum, quae etiam vere sciuntur quantum ad suorum terminorum certitudinem, quamvis non habeant hunc modum demonstrationis, quod sciantur per medium demonstrationis . Hic sensus innuitur in Arabico commento : nam dicit Alfarabius, quod iste alius modus sciendi est per intelligentiam per quam vere res comprehenditur. Si quis autem dicere velit, quod alius est sciendi modus, quo sciuntur quae fiunt frequenter ex his quae sunt semper, ut dicit Aristoteles in sexto primae philosophiae , non peccabit meo judicio. Sed tunc quod posterius dicendum est, ad Posteriorum scientiam referendum est, sive ad primam philosophiam quae posterior quoad nos, quamvis natura sit prior.

Ex his igitur concluditur quod supponendum est quod dicamus, quod scire est per demonstrationem intelligere : quia demonstratio colligit ea quae dicta sunt: primum quidem in medio, secundum autem in consequente comparato ad causam, et tertium in consequentia syllogismi. Et propter hoc oportet diffinire demonstrationem per proprium effectum, dicendo quod demonstrationem dico (cujus effectus est scire) syllogismum qui proprie dicitur AdminBookmark Graece, Latine

autem dicimus syllogismum facientem scire. AdminBookmark dicimus syllogismum, secundum quem in habendo ipsum perfecte in principiis et consequentia et consequente scimus vere, sive veram scientiam habemus. Hoc igitur modo determinatur finis demonstrationis, in quem omnia alia referenda sunt.

Est autem hic attendendum quod diffinitur scire et non scientia,quia accipitur scire prout est in conclusione, et hoc est scire in agere : et ideo per modum actus diffinitur et non per modum entis vel substantiae. Demonstratio autem est subjectum hujus scientiae, et ideo per modum substantiae et non per modum actus diffinitur, qui est demonstrare.

Scias autem, quod secundum quosdam

quadrupliciter dicitur scire. Comprehensio enim rei per ea per quae potest quocumque modo concludi, largissime dicitur scientia: et sic etiam quae sunt contingentia ad utrumlibet, sciuntur. Et quia etiam potest concludi per ea quae frequenter uno modo se habent, quamvis non semper, ideo secundo modo magis proprie dicitur scire comprehensio veritatis re per ea quae contingunt frequenter : et sic scitur contingens natum. Adhuc quia concluditur per ea quae uno modo semper se habent et sunt immutabilia, dicitur scire. Adhuc magis proprie comprehensio veritatis uno modo et immutabiliter se habentium, quod scire est commune principiis et conclusionibus demonstrativis. Maxime autem et quarto modo dicitur scire comprehensio veritatis uno modo se habentis et immutabilis per acceptionem alterius prioris a quo habet suam veritatem per suum esse : et hoc modo diffinitum est hic scire.

Cum autem dicimus cum causam cognoscimus, non causas in plurali: ideo quia una est principalis causa, quae est causa causarum, quae est finis, per quam potissime scitur : quia unumquodque maxime fine suo et optimo essentiali determinatur et scitur. Dicitur etiam causa ut subjecto intelligatur una: quia tres quae principium sunt sciendi, in unam coincidunt, efficiens et forma et finis, ut dicit Aristoteles in secundo Physicorum . Adhuc autem quamvis multae sint causae alicujus, una autem semper est completiva quae potissime est causa, et ad illam respiciendo dicitur, quod scire est cum causam cognoscimus.