CAPUT VII.

Dubitatio de habitudine causae ad causatum, et e converso causati ad causam.

Antequam autem determinemus artem inveniendi medium propter quid in demonstratione universali, movenda est dubitatio ex cujus determinatione hoc totum ostendetur, qualiter in demonstratione universali medium propter quid inveniatur.

Dicimus igitur movendo dubitationem, quod de causa propter quid et de eo cujus causa est, dubitabit aliquis quaerens et dicens, numquid cum est causatum sive effectus, est causa? hoc est, numquid causato posito statim ponitur causa? cujus exemplum est, ut si folia fluunt de arbore, quod est unus effectus in naturalibus : et si deficit luna, quod est alius effectus in astronomicis : quod statim scilicet positis illis causatis, ponantur necessario et causa deficiendi lunam, et causa folia cadendi posito casu foliorum, ita quod causa erit si effectus erit: ut si hujus effectus qui est folia fluere, causa quidem est lata folia habere : et si alterius effectus (qui est lunam deficere) causa est terram interpositam in medio esse inter lunam et solem : utrum scilicet posito effectu in esse statim sequatur causam esse? Si enim non effectibus positis ponitur causa : tunc sequitur quod non est ista, sed aliae quaedam erunt causae ipsorum : quia in demonstrativis loquimur de causa per se, ad quam de necessitate sequitur effectus, et e converso sequitur per consequentiam effectus ad causam : et ideo si non sint simul causa et causatum, quod posito uno ponatur et alterum, sequitur si iste effectus non habebit per se hanc causam, quod utique habebit causam aliam : oportet ergo simul causam esse et causatum, et posito uno ponitur reliquum: ut si in medio inter solem et lunam recto diametro est terra, sequitur quod luna deficit : aut si ponitur, quod latum folium est, quod illa folia fluunt : et sic posita causa ponitur effectus. Si autem sic est, quod causa ponit effectum, et effectus ponit causam: tunc sequitur quod causa et effectus simul utique erunt : et sic demonstrentur per altera, hoc est, per se ad invicem, ita quod utrumque per alterum.

Cujus exemplum est in terminis communibus, quod causatum demonstretur per causam : sit enim folium fluere (quod est major extremitas et effectus mediD in quo est a ; latum autem folium habere (quod est causa et medium) sit in quo estB ; vitis autem subjectum et minor extremitas, cui inest passio in quo est c. Et arguatur sic : omne b a, omne c b, ergo omne c est a. Omne enim latum habens folium, folia fluit, b autem medium est causa hujus : et hoc est in minori, quia vitis habet latum folium : propter hoc sequitur quod vitis folio fluit in conclusione : et sic probatur effectus per causam.

Sed etiam e converso erit demonstrare causam per effectum, sicut quod vitis latis foliis sit, probatur per hoc quod folio fluit. Sit enim d major extremitas quod est habere latum folium ; e autem medium sit folio fluere : vitis autem subjectum et minor extremitas sit in quo est z. Patet igitur quod in z est e quod est folio fluere, omnis enim vitis fluit. In E autem est d, omne enim folio fluens latum habet folium : concluditur causa

per effectum sic : omne quod fluit folio, latum habet folium: omnis vitis folio fluit: ergo omnis vitis latum habet folium. Causa autem consequentiae et non consequentis (quae est medium) est folio fluere.

Si autem bic forte vellet aliquis concedere hoc, quod sic posset fieri in demonstrativis, in contrarium hujus est, quod in demonstrativis causa prius in eo cujus est causa : et si deficiendi quidem causa est, in medio inter solem et lunam recto diametro terram esse, non est causa deficere : siquidem igitur demonstratio propter quid est, tunc erit per id quod vere est causa consequentis, sicut patet in priori demonstratione. Si vero non est per causam veram consequentis, sed est per causam consequentiae tantum (cujusmodi causa est effectus) tunc est demonstratio quia, et non propter quid, quae non est demonstratio potissima : per talem enim demonstrationem cognovit aliquis, quod terra est in medio inter solem et lunam, sed non cognovit per causam propter quid, sed per effectum. Quod autem id quod est deficere lunam, non sit causa hujus quod est terram in medio esse, sed hoc quod est in medio solis et lunae esse terram, sit e converso causa lunam deficiendi, manifestum est: in ratione enim diffinitiva dicente causam propter quid ejus quod est lunam deficere, est id quod est terram in medio solis et lunae esse, et non e converso : propter quod manifestum est, quodperhoc quod est terram in medio esse sicut per causam, id quod est lunam deficere, cognoscitur demonstratione propter quid, sed non hoc per illud, hoc est, terram in medio esse per id quod est lunam deficere.

Sic ergo quaestio est, si causa ponit causatum determinate, et causatum ponit determinate causam ? Disputetur autem ad utramque partem : et primo, quod causatum positum non determinate ponit vel concludit causam. Et namque si est vel contingit idem (hoc est, eam- dem passionem) de pluribus subjectis praedicari aeque immediate : tunc ponamus, quod a passio sit esse in b sicut in subjecto primo et immediato : et eadem passio a sit in c alio subjecto sicut primo et immediato : et b sit in d et c sit in e, ita quod d sit passio ejus quod est b, et e sit passio ejus quod est c. Hac dispositione sic facta sequitur, quod a sit in d et in E et c, et causa quare sit in d estB, et causa quare idem a sit in e est c, et sic ejusdem essent duae causae : quia causae ejus quod est d essent b et c, quia a erit in D et in e, et quod est in d hujus causa est B, et quod est in e hujus causa est c : a enim, sicut posuimus, est passio quae est in duobus subjectis primis. Ex quo patet quod bene sequitur, si causa est, causatum est: sed non sequitur e converso, si causatum est, quod sit diffinita et determinata causa : sed sequitur, si effectus est, quod aliqua causa est: sed non sequitur, quod sit omne illud quod est determinata hujus causa : et sic videtur quod non semper cum effectu sit causa, et quod causa determinata semper sit simul cum suo effectu, quod est una pars quaestionis propositae, negativa scilicet.

Ad oppositum autem, hoc est, ad partem affirmativam sic objicitur. Oportet concedere dictam rationem, quod non semper sequitur causa diffinita ad effectum determinatum : aut dicere oportet, quod si oppositum (hoc est, quaestio proposita) ad demonstrandum semper est universalis alicujus et de universali, quod secundum ipsum de omni et semper est : et sic causa totum quoddam est secundum indivisum in causando, et id cujus causa est (hoc est, causatum) et sic aequalia et convertibilia sunt causa et causatum. Cujus exemplum est, sicut si dicamus hanc passionem, quod est folio fluere, in toto quodam universali subjecto determinatam esse, quamvis illius totius universalis forte sunt species quaedam, quibus non primo inest passio : et dicamus quod ita inest illi sub-

jecto universaliter, omni scilicet et semper. Igitur si sic inest: aut inest plantis in eo quod plantae sunt universaliter : quod non est verum de hac passione, quae est folio fluere, nisi per accidens: aut inest hujusmodi plantis determinatis, succum scilicet aquafacile condensabilem per frigus parvum constringens habentibus : et hoc est verum. Et si plantis inest, hoc est per consequens : quia tales plantae sunt. Propter quod in talibus universaliter propositis medium (quod est causa) oportet aequale esse (hoc est, convertibile) cum majori extremo, quod est passio vel effectus, cujus illud medium est causa, et oportet converti cum ipso. Ut si gratia exempli quaeratur et sit quaestio proposita, propter quid arbores folio fluunt ? Si igitur propter densitatem, hoc est, succum facile frigore ipso condensabilem hujusmodi folio fluit arbor, oportet densitatem, hoc est, plantam facile in succo condensabilem esse causam : si tamen vere sive causa nunc vera densitas (hoc est, succi densabilitas) non est in qualibet arbore, sive folio fluat, sive non : quia si in talibus inesset, non est converti : sed si in arbore folio fluente, tunc enim convertitur cum effectu. Haec enim disputatio est quaestionis tam ad partem negativam quam ad partem affirmativam.