CAPUT IX.

De diversitate scientiae intellectus et opinionis.

Habitis jam omnibus quae ad principia demonstrationis pertinent,et habitis comparationibus demonstrationum ad invicem secundum nobilitatem et certitudinem, sequitur hic comparare scientiam quae est vere effectus demonstrationis, ad alios habitus : superiores quidem, ut intellectus : et inferiores, sicut est opinio. Et quia scientia est habitus conclusionum, intellectus autem habitus principiorum, et de intellectu per media devenitur ad conclusionem, oportet addiscere solertiam quae est habitus inveniendi medium : haec enim tria sunt in demonstratione, principia, conclusiones, et media : et habita differentia et convenientia istorum trium, sufficienter comparata sunt ea quae sunt in demonstratione.

Dicamus igitur quod quia scibile et scientia referuntur ad invicem, et similiter opinio et opinabile, ad differentiam unius sequitur differentia alterius : scibile igitur et scientia differunt ab opinabili et opinione, ita quod scientia ab opinione differt, sicut differt scibile ab opinabili : quoniam scientia est ejus quod est universale secundum conditiones universalis in praehabitis determinatas : et de illis est per necessaria media, sive sit scientia quia, sive propter quid. Opinio autem etsi aliquando sit circa necessaria, non tamen est per necessaria media ut necessaria accepta. Necessaria autem sunt, quae non contingunt aliter se habere : et ideo immutabilia sunt et aeterna, ut dicitur in sexto Ethicorum , et sunt per talia media immutabilia et aeterna hoc modo aeternitatis quo immutabile aeternum dicitur. Ex quo concluditur quod manifestum est, quod circa haec singularia, scilicet ad sensum demonstrabilia et contingentia aliter se habere non est scientia : et si daretur quod scientia esset circa haec, sequeretur inconveniens, hoc scilicet quod impossibilia aliter se habere essent possibilia aliter se habere : et sic ulterius sequeretur (ut dicitur in primo de Caelo et Mundo ) ''quod possibile esset contradictoria esse vera : quia possibile non esse, aliquando non erit : impossibile non esse, nunquam non erit : et sic sequeretur quod idem non esset et semper esset, quod est impossibile. Haec igitur scientiae et opinionis differentia sumpta est ex parte subjectorum de quibus sunt scientia et opinio, et est essentialis et propria.

At vero nec intellectus est scientia, vel opinio : dico enim hoc secundum istam intentionem qua hic loquendum est de intellectus habitu principiorum demonstrationis : et ideo est principium scientiae sicut principia sunt causa conclusionis : non tamen intellectus proprie principium opinionis : propter quod magis convenit cum scientia, quam cum opinione. Omnes autem isti tres habitus conveniunt in hoc, quod sunt circa verum quod est in complexis, non in incomplexis : sunt enim alicujus existentis in hoc, sicut praedicati in subjecto, vel existentis in ipso.

Adhuc alia differentia est : quia neque scientia est indemonstrabilis, sed demonstrabilis : unde est propositionis mediatae, quae per medium potest demonstrari. Hoc autem principium (quod hic vocamus intellectum) est opinio, hoc est, certa acceptio et fides, quam credulitatem Arabes vocant, immediatae propositionis et indemonstrabilis, quae melioris est habitus, quam sit scientia et dignioris. Dicitur autem talis acceptio (quae fides certa est) opinio : quia sicut dicit Aristoteles in secundo de Anima , opinio rationibus firmata fit fides, hoc est, certa conceptio veritatis : et haec est quae Graeco idiomate vel certa opinio vel fides vocatur. Verus enim intellectus est et scientia et opinio in hoc quod isti habitus sunt circa verum quod est in complexis sicut in propositionibus vel enuntiationibus, et in hoc conveniunt: et verum est etiam illud quod per hoc dicitur sive denotatur ut scitum et intellectum et opinatum, sive scibile et intelligibile et opinabile : quia scientia et intellectus, ut dictum est, sunt circa intransmutabilia vera, opinio autem circa transmutabilia : relinquitur opinionem esse circa verum et falsum, intellectum autem et scientiam circa verum tantum : verum enim et falsum accidunt orationi et opinioni, et orationi ex rerum transmutatione, ut dicit Aristoteles in Praedicamentis : sed contingens est opinabile, et ideo contingens est sive possibile aliter se habere. Haec enim opinio est aliquando acceptio immediatae propositionis non necessariae,hoc est, non necessario modo, ita quod necesse sit adverbium. Aliquando enim opinio est acceptio propositionis, scilicet immediatae : sed non accipit eam per modum necessitatis et immediationis, ut patebit in sequentibus. Opinatum autem de se non certum est, sed certum efficitur sic apparentibus (hoc est, illis quibus ita videtur et apparet) et non

est certum nisi in quantum talis opinio immediatae propositionis cadit super ipsum : quia sic est scitum, quamvis per modum scientiae non sit acceptum : et sic dicitur scire vehementer opinari et non falli : opinio enim de se incertum quid est, et ipsum opinabile de natura sua (in quantum est opinabile hujusmodi) incertum sicut et opinio.

Adhuc autem alia differentia est, quod nullus opinatur aliquid probare, hoc est, ad aliquid se probabiliter habere (sicut opinatio probabiliter se habet ad opinata) cum opinetur (hoc est, concipiat de aliquo) quod impossibile sit aliter se habere: quia tunc scit, et non opinatur : et ideo tunc opinatur se scire : sed aliquid aliquando quidem sic esse, sed tamen aliter se habere possibile nihil prohibet probare aliquem (hoc est, probabiliter se habere ad illud) : et hoc est signum, quod opinio sit tanquam hujus alicujus quod possibile sit aliter se habere, sed quod scientia sit ejus quod est necessarium.

Sed tunc surgit quaestio, qualiter hoc possit esse, cum idem sit in hoc quod de eodem est opinari et scire, et quod idem per eadem media contingit scire et opinari? tunc enim quaestio est, quare opinio non est scientia ? si enim idem est opinari et scire, tunc scibile est opinabile : ergo videtur quod etiam scientia sit opinio : consequitur enim haec quidem sciens : illa vero saepissime consequitur ad opinans in propositionibus mediatis densando de medio in medium quousque vediat in immediata : et tunc videtur esse scientia. Propter quod si quidem sciens per immediatum scivit scitum, tunc etiam opinans scivit ut videtur: sicut enim quia est vel contingit opinari, sic contingit et opinari propter quid : et quando hoc opinatur, tunc stat in immediato. Hoc autem ideo est, quia medium est quod scilicet est propter quid. Sic ergo et quia circa eadem et per eadem media sunt opinio et scientia, videntur esse indifferentia et idem opinio et scientia.

Solventes autem ad haec quae sic objiciuntur, dicimus quod aut oportet concedere quod scientia et opinio sint idem, aut oporiet respondendo dicere quod scientes ea quae non sunt contingentia aliter se habere, arbitrantur talia esse sicut se habent diffinitiones ad diffinita dicentes quid et propter quid : quia sic se habent diffinitiones ad quas fiunt demonstrationes, et sic arbitrabitur medium necessarium substantiale et necessarium : et ideo talis non opinabitur, sed sciet. Si autem aliquis arbitretur talia immediata esse, sed non arbitrabitur haec eadem media ipsis extremis inesse substantiam (hoc est, ut substantiam sive substantialiter), neque arbitrabitur quod secundum speciem et formam substantialem insint : tunc talis opinabitur (et non sciet vere) et propter quid et quia. Hoc autem ideo est, quia qui sic opinatur, opinatur per immediata: si vero non opinatur per immediata, sed per effectum vel causam remotam, tunc solum opinabitur ipsum quia, non propter quid : et sic solutum est id quod objicitur, quod opinio et scientia per eadem media sint.

Ad aliud quod objicitur, quod scientia et opinio ejusdem sint (hoc est,de eodem), dicimus quod non penitus de eodem sunt : sed sicut falsa et vera opinio ejusdem et de eodem quodammodo est, sic et scientia et opinio ejusdem quodammodo est: quia scilicet idem est subjecto, sed non est idem secundum rem et rationem. Dicunt enim quidam et veram opinionem et falsam quodammodo ejusdem esse (hoc est, de eo quod idem subjecto, et non idem secundum esse et rationem), accipiuntur enim scientia et opinio et per eadem media, differunt tamen in modo accipiendi, sicut circa unam et eamdem rem aliquando est opinio vera et opinio falsa, non tamen penitus est eadem, sed secundum esse differens: esse dico quod

habet eadem res accepta secundum quod refertur ad diversa per quae accipitur, vel ad diversum modum accipiendi: et sic opinio vera vel falsa non sunt penitus circa idem. Si quis autem dicat, quod opinio vera et falsa sunt circa penitus idem, quod idem est et subjecto et esse, multa inconvenientia accidunt, inter quae accidit et non opinari aliquem (qui falso opinatur) quod falsum est, es quo opinio dividitur vero et falso, ut alibi dictum est. Hoc autem sic potest perpendi: opinatur aliquis verum per vera : et si opinio veri et falsi essent idem secundum idem, tunc opinans verum et opinans falsum essent idem in opinando : sed opinio opinans verum secundum quod verum est falsum, nulla est opinio : ergo falsa opinio nulla est opinio. Primus modus opinionis melior est et planior : unde talia dicere est inconvenientia appetere quae multa sequuntur.

Ratio autem inductae solutionis stat in hoc, quod idem multipliciter dicitur, scilicet subjecto, et esse. Et ideo est sicut contingit scientiam et opinionem ejusdem esse, quod subjecto est idem. Est autem sicut non contingit : quia non sunt ejusdem secundum esse. Cujus exemplum est : quia diametrum esse commensuratum sive commensurabilem esse lateri, inconveniens est aliquem vere opinari : quia hoc non potest aliquis vere opinari, ita quod opinetur per vera. Unde circa hoc est opinio falsa: quia, sicut in prima philosophia dicit Aristoteles, non geometricus multum mirabitur si aliquid numerorum et finitorum non commensuretur : sed tamen diameter circa quem sunt opiniones verae et falsae, idem est subjecto, et non esse secundum rationem qua refertur ad rationem aliam vel ad communia et logica, sicut est quodlibet finitum alii finito esse commensurabile. Sic etiam scientia et opinio ejusdem est: quia ambo sunt circa rem unam, sed non secundum esse unum et idem : unde id quod aliquid erat esse, secundum rationem non idem est, secundum quod de ipso est opinio et secundum quod de ipso est scientia.

Similiter igitur, sicut dictum est, et scientia et opinio ejusdem est subjecto,sed non ejusdem secundum esse. Cujus exemplum est: si enim dicatur de animali scientia esse et opinio : tunc haec quidem enim scientia, scilicet est animalis (hoc est, de animalD secundum ea quae non est contingere aliter se habere, sed in essentialibus et uno modo se habere animal : scientia enim animalis est de animali per essentialia non determinata per materiam sensibilem, in quibus animal semper est, et non contingit aliter se habere: sed illa quae est opinio, est conceptio de animali secundum quod est ad materiam sensibilem determinata per ea quae contingit aliter se habere, ut si haec quidem (scientia scilicet) consideret quod vere hominis per vera essentiala ut animal rationale : illa autem (opinio scilicet) consideret quod quidem hominis est, sed non vere, sed accidentaliter est hominis : idem est enim subjecto tunc circa quae sunt scientia et opinio, quia ipsum est idem homo. Hoc autem quod considerat scientia et opinio, tale est sicut non idem secundum esse : aliud enim est esse hominis secundum quod refertur ad essentialia vera, et aliud secundum quod refertur ad accidentalia et transmutabilia.

Ex his autem quae dicta sunt manifestum est quod eumdem hominem secundum idem tempus et per eadem non contingit simul idem penitus secundum esse et subjectum opinari et scire. Si enim hoc daretur, sequeretur quod simul in eodem tempore et secundum idem haberet et opinionem de aliquo aliter se habendi, et non aliter se habendi: quia sic scientia esset opinio : et in diffinitione scientiae est, quod sit de his quae non aliter se habent : in diffinitione autem opinionis est, quod sit de his quae aliter se contingit habere : et quidem hoc vere et secundum idem in eodem non contingit. In alio quidem homine opinante, vel in alio et alio opinabili, vel in alio et alio

tempore contingit opinionem et scientiam esse ejusdem, sicut jam paulo ante dictum est: sed in eodem homine opinante secundum idem et in eodem tempore, nihil sic potest esse ut penitus ejusdem habeat scientiam et opinionem : si enim hoc daretur, tunc sequeretur quod talis haberet opinionem simul cum scientia de hoc quod homo esset quod vere est animal, hoc est, per essentialia acciperet opinionem, quod esset animal, quod vere et per essentialia est: et hoc esse non potest : quia talia faciunt in homine scientiam et non opinionem. Sic igitur de differentia opinionis et scientiae dictum sit.

Reliqua autem quae sunt in anima, quae sunt potentiae et habitus intellectus, sicut in potentiis est intellectus, ratio, memoria, et aliae acceptiva? potentiae : in talibus autem scientia, sapientia, intellectus, prudentia, et ars : quomodo oporteat quidem haec distribuere, hoc est, ab invicem distinguere, haec quidem est physicae distinguere (quoad potentias et partes animae), illa autem (quantum ad intellectivos habitus) ethicae speculationis magis, et non pertinet ad logicum, nisi secundum quod in generalibus et communibus intentionibus accipiuntur.

Sciendum autem, sicut dictum est, quod quamvis opinio cadat super immediatas et necessarias propositiones ut est illa, de quo praedicatur species et genus, et de quocumque praedicatur diffinitio et diffinitum, et hujusmodi multa, qualia sunt in considerationibus topicis : non tamen, sicut dictum est, cadit super tales propositiones ut sunt necessaria et per necessaria et modo necessitatis. Et cum dicitur, quod opinio est acceptio propositionis immediatae non necessariae, hoc non ideo est dictum propter hoc quod semper opinio sit acceptio propositionis immediatae, quinimo maxime est acceptio propositionis mediatae, et aliquando etiam immediatae porpositionis est acceptio : et quando accipit immediatam, non accipit eam ut necessariam : cum tamen maxime videatur, quod talis acceptio deberet esse necessarii et per modum necessitatis. Tamen propositio immediata dicitur dupliciter, scilibet aut secundum veritatem, aut secundum opinionem : principium enim demonstrationis est propositio immediata secundum veritatem, et omnis talis propositio est necessaria : propositio autem immediata secundum opinionem est sicut illa de qua sunt considerationes topicae, et secundum quod accipitur, acceptio non est necessaria, sed probabilis : quia non accipit eas topicus ut necessarias, sed ut probabiles. Non enim propositio immediata est omnino necessaria, sed opinio accipit eam sicut non necessariam.

Adhuc autem cum demonstratio sit causa scientiae, et scientia sit necessarii: tamen videbitur forte alicui, quod demonstratio non sit necessarii, cujus contrarium dictum est superius : quia demonstratio est ejus quod est frequenter, sicut sunt demonstrationes naturales. Sed ad hoc facile est solvere sicut superius solutum est quod demonstratio est ejus quod est frequenter, secundum quod reducitur ad illud quod est semper secundum causae ordinationem, sicut in secundo de Generatione causam generationis et corruptionis quae frequenter est, reducit in circulum obliquum, in quo solis accessus semper est.