CAPUT III.

De reductione quatuor quaestionum ad duas, et duarum adinvicem.

Quaerimus autem cum quaeramus per quaestionem quia, aut per quaestionem si est, an est simpliciter, hoc est, cum quaerimus per quia, ens scilicet partitum et determinatum per praedicatum in subjecto determinato : et cum quaerimus per quaestionem si est vel an est, per quam quaeritur de esse rei simpliciter et absolute, et non de esse partito et determinato per praedicatum quod sit in subjecto determinato : haec enim isto modo in duabus quaestionibus quaerimus, scilicet utrum sit medium ipsius rei de qua quaerimus definitum, aut non sit medium ipsius ad hoc definitum. Et sic quaestio quia et quaestio an est, sive si est, in idem quaesitum referuntur non differens substantia vel subjecto, sed differens secundum esse tantum, quod scilicet quaesitum partitum quaeritur per quaestio- nem quia. Simpliciter autem et non partitum quaeritur per quaestionem si est. Istae ergo duae quaestiones sunt circa idem quaesitum.

Cum jam scimus per duarum dictarum determinationem, scilicet quia est, aut si est simpliciter, et quod est, et quod hoc in hoc est : et sic scimus quod simpliciter est, et quod est ens partitum et determinatum : tunc enim quaerimus utrum est in parte, sicut ens partitum et determinatum : hoc enim quaeritur per quia : et per si est, quaerimus utrum simpliciter, hoc est, utrum simpliciter et non partitum et determinatum. Et istis quaestionibus quae circa idem quaesitum sunt sic determinatis, quod scimus ipsum quaesitum et esse simpliciter et esse in hoc sicut determinatum, tunc iterum supponentes quod est et quod aliquid est, quaerimus duas alias quaestiones propter quid est, aut quid est : et in his ambabus quaestionibus iterum quaerimus idem, scilicet medium : et sic istae duae quaestiones, quid est et propter quid est, reducuntur in unum quaesitum secundum rationem, tamen secundum esse differens, ut prius dictum est. Omnes ergo quaestiones reducuntur ad duas quae sunt, si est et quid est. Dico autem quia est quaestio et si est, quae quaerunt ambae si est medium, scilicet utrum est sicut ens in parte quod quaerit quia, aut utrum est sicut ens simpliciter non partitum. In parte quidem quaerimus utrum est vel non est, sicut quando quaerimus, utrum deficit luna vel augetur ad solem ? In hujusmodi enim quaestione quaerimus si est aliquid aut non aliquid defectus in luna. Simpliciter autem dico quod quaeritur per si est, sicut si quaeramus si est vel an est luna, an non est? aut quando quaerimus si est nox aut non est? quaestio enim an est communiter tam ad subjectum quam ad passionem refertur. Ex quo igitur si est et quia est quaestiones ad idem quaesitum, et quid et propter quid est ad idem referuntur : tunc quaestiones quatuor reducuntur in duo

quaesita. Contingit enim in omnibus quaestionibus quaerere, aut si est medium, aut quid est medium. Hujus autem probatio quia in omnibus inductive quaeritur, utrum sit medium et quid sit medium.

Hujus autem ratio est, quod medium quaeritur : quia quaerens movetur ad notitiam ignoti, quod non potest sciri secundum esse et secundum veritatem, nisi per causam quae est medium cognoscendi. In omnibus enim quaestionibus hoc quaeritur : quia non nisi per illud venitur ad notitiam ignoti : et hoc patet inducendo quaerimus sic, ut quando quaerimus utrum luna deficit ? tunc enim quaerimus utrum aliquod sit medium quod sit causa defectus, aut non est? nihil est enim cujus ortum legitima causa non praecesserit, ut dicit Plato. Postea scientes quia est aliquid defectus in luna, et quia est aliquod medium et causa illius, tunc quaerimus quid igitur hoc sit quod est medium ? causa enim ipsius esse simpliciter quod quaerebat quaestio si est, et non esse hoc per substantiale praedicatum partitum vel accidentale, sed simpliciter esse substantiam, hoc est, simpliciter sit aliqua substantia vel natura, aut non sit aliquid simpliciter, sed sit aliquid eorum quae sunt per se, sicut ea quae substantiali praedicato determinata, aut aliquid eorum quae sunt per accidens, hoc est, accidentali praedicato particulata : haec, inquam, talis causa est medium quod quaeritur in quaestione quia.

Dico autem exponendo quid intelligatur per simpliciter ens, sicut cum dicimus absolute esse lunam, aut terram, aut triangulum, quae omnia dicunt subjectam secundum rem absolutum et non particulatum : quid autem (hoc est ens existens quid particulatum) sicut cum dico defectum, aequalitatem, inaequalitatem : et si in medio aliquid sit ut terra in centro, vel aequale inter majus et minus aut non, et alia his similia quae sunt nomina passionum et dicunt hoc esse in hoc, sive esse particulatum. In omnibus enim his quaestionibus manifestum est (quantum ad quaesitum quod intenditur) quod idem est et quid est quaerere et propter quid : et sic ad duas quaestiones (scilicet quia est et quid est) omnes quatuor quaestiones reducuntur. Haec quidem igitur quae dicta sunt, usque hic sunt posita ad hoc, quod quatuor quaestiones ad duas reducantur.

Amplius adhuc probatur quod idem quaeritur in quaestione quid et propter quid. : quia idem quaeritur per quaestiones ad quas per idem respondetur : ad quid est autem et propter quid est, idem respondetur : ergo idem quaerunt. Cum enim quaeritur dicendo, quid est defectus qui est eclipsis in luna? respondetur quod eclipsis in luna, sive defectus in luna, est privatio luminis a luna a terrae objectu inter lunam et solem recto cum diametro. Et cum quaeritur propter quid deficit luna ? respondetur idem quod prius. Dicitur enim quod deficit luna propter defectum luminis in luna, opposita terra inter lunam et solem recto diametro.

Similiter et in alio exemplo musico cum quaeritur quid est harmonia ? et respondetur quod est consonantia : consonantiae autem diffinitio est, quod est ratio sive proportio numeri inter acutum et grave secundum numerum notarum. Et si quaeritur propter quid consonat harmonia in acuto et gravi ? respondetur idem, quod scilicet consonat, quia acutum et grave in harmonia habet rationem, hoc est, proportionem numeri in numero notarum sive neumatum.

Quaestiones ergo istae sic ordinantur, quod primum quaerimus, utrum sit numerus ratio sive proportio, quae sunt acutum et grave : et hoc quaerimus per si est : quaerimus enim per si est, an est harmonia in numeris talis proportio quae est numerus harmoniae? Accipientes autem per responsionem, quia est harmonia in numeris : tunc quaerimus dicentes, quid igitur est per diffinitionem talis ratio quae vocatur harmonia : et ex hoc or-

dine quaestionum scitur, quod quaestio an est, et quaestio quid est, sunt circa idem quaesitum.

Hic autem est dubitatio de his quae dicta sunt, quod quaestio an est et quia est, reducuntur ad unum : et quaestio quid est et propter quid, reducuntur ad unum : quia si quaestio an est et quid est, sunt de. essentia rei: quia autem et propter quid sunt de inesse in hoc, et complexione rei cum re : tunc magis videntur circa unum et idem esse quaestio an est et quid est, quam quaestio an est. et quia est : et sic magis debent reduci ad unum quaestio si est et quid est, quam quaestio an est, sive si est, et quaestio quia est. Similiter objectio est de quid est et propter quid est, quia cum quia et propter quid sint circa complexionem rei, magis videntur reduci ad unum quam quid est et propter quid.

Sed sciendum quod licet secundum subjectum quaestio si est et quid est conveniant, non tamen conveniunt magis in modo quaerendi et interrogatione : quia quaestioni an est et si est, directe satisfit per quia : et ideo ad unum referuntur : quaerit tamen una de essentia rei simpliciter sive medii, quaerit enim an medium sit : secunda autem quaerit esse medii in hoc et illo, secundum quem modum medium est. Similiter in ratione et modo quaerendi conveniunt quid est et propter quid est : quid enim passionis est inesse, et causa inhaerentiae est, quia subjectum est principium passionis : et ideo scito quod sit et insit passio, quaeritur causa propter quam inest. Adhuc autem notandum quod quamvis aliud res et medium rei communiter loquendo, tamen in potissima demonstratione est : quia medium est diffinitio, et res est diffinitum : diffinitio autem et diffinitum idem sunt.

Quod autem omnis quaestio sit medii quaestio, et sic omnes quaestiones ad unum quaesitum reducantur, ex signo tali probatur : quia quandoquidem sensibile est, et non sumus sentientes ipsum:

tunc absentia medii nobis est causa quaerendi : et tunc quaerimus videntes effectum, et non videntes causam quae est medium : sicut quando videmus defectum lunae si ponatur esse defectus : tunc enim videmus majorem et minorem extremitates, et majorem extremitatem minori inesse, quod est conclusio : et non videmus sensu corporeo causam quae est medium. Si vero essemus super lunam, tunc sensu de omnibus certificato non utique quaereremus medium : neque quaereremus tunc per quaestionem an est, si sit defectus, quia hoc oculis fidelibus videremus : neque quaereremus quaestione propter quid, propter quid sit defectus, quia visu pateret terra interposita soli et lunae : unde tunc non quaereremus, quia simul utrique utrumque horum esset manifestum.

Ex eo enim, hoc est, post hoc quod accipimus per sensum, et quod luna deficit et quod terra interponitur,fit nobis universale per abstractionem ab hoc particulari, cujus est una ratio in omnibus, et ex hoc universali factum esset nobis scire per causam, quae universalis est virtute secundum regularem motum circuli ad solis et lunae diametrum, in qua terra interponitur : quamvis sentire non sit scire, nec universale sit sensibile, sicut in ante habitis dictum est, sed sensibile per abstractionem fit universale quod in nobis est principium scientiae.

Yidetur tamen hoc aliquibus forte inconveniens. Si enim omnes quaestiones reducantur ad quaestionem medii, et quaestio medii est quaestio propter quid, videtur quod omnis quaestio et omnis demonstratio sit propter quid. Sed ad hoc dici potest, quod omnis quaestio medii est sicut omnis devenire volens in finem quaerit medium per quod devenire possit : eo quod finis certus est ei qui se dirigi cupit in finem. Sed medium dupliciter consideratur, scilicet secundum id quod est medium, et secundum id quod est in ratione medii : et quid quidem quaerit de medio, hoc est, de hoc quod est medium : pro- pter quid autem dicit medium secundum id quod est medium, sive in ratione medii. Et quando dicitur quod omnis quaestio est de medio, medium sumitur in ratione communi ad utrumque istorum modorum, et ideo non sequitur quod omnis quaestio de medio sit quaestio propter quid. Adhuc autem sciendam quod quaestio vel est de passione secundum se, vel de esse passionis in hoc : et tamen non dicitur, quod omnis quaestio sit passionis, sed medii : quia quaestio illius dicitur esse per quod determinatur : determinatur autem per medium, et ideo medii esse dicitur: est igitur omnis quaestio medii sicut ejus per quod determinatur, et omnis quaestio est medii sicut finis. Sicut igitur in priori parte istius capi-

tuli diximus, quod quid est scire, idem est quod est propter quid. Hoc autem quod est quid, differt in ratione ab hoc quod est propter quid: quia quid est scire, est eorum quae sunt simpliciter secundum quidditatem suae essentiae : et non est aliquid de numero eorum quae insunt, sicut est haec passio triangulo inhaerens, quoniam scilicet tres anguli per aequipollentiam aequalitatis sunt duo recti, aut quoniam idem triangulus secundum valorem trium angulorum aliquid majus aut minus est aliquo cui comparatur. Quod quidem igitur omnia quae quaeruntur, medii sive de medio sint quaestiones (ut in secunda parte capituli ostensum est) manifestum est ex dictis.