CAPUT VI.

De comparatione scientiae ad scientiam secundum unitatem vel identitatem.

Comparatur etiam scientia ad scientiam secundum unitatem et identitatem, secundum quod dicitur scientia una cum alia vel altera ad alteram. Dicitur enim scientia una quae est unius generis, hoc est, subjecti. Genus enim est primum subjectum in quolibet ad quod referuntur differentiae et species, sicut ad subjectum primum. Sic ergo ab unitate subjecti dicitur una scientia quae est unius generis. Quaecumque ex primis immediatis scilicet principiis componitur, quae principia ad illud unum subjectum referuntur. Et partes etiam subectivas et integrales sive essentiales habet, ad quae illa principia referuntur. Aut etiam refe- runtur ad passiones horum quaecumque sunt per se passiones subjecti, aut partium ejus subjectivarum, vel cssentialium, sive integralium. Ad unitatem ergo scientiae exigitur unitas subjecti in genere, et quod principia ipsius sint ad unitatem et proprietatem subjecti unificata : et tertio exigitur quod habeat partes unificatas subjecto: ita quod sint subjectae ei, vel integrantes, vel essentiales ipsi: et quarto, quod passiones quae probantur de ipso subjecto vel partibus ejus, sint per se subjecto et partibus ejus inhaerentes. Ista quatuor requiruntur ad unitatem scientiae.

Altera autem sive diversa est scientia ab altera dupliciter. Uno quidem modo quaecumque habet principia quae nec penitus sunt ex eisdem, nec etiam penitus sunt ex eisdem, nec etiam penitus ex alteris, sicut subalternans et subalternata sunt alterae, et sicut sunt alterae aliae scientiae, quarum una ex appositione se habet ad alteram. Et illae scientiae non penitus sunt diversae. Illae autem sunt simpliciter alterae ad invicem, quarum subjecta et principia penitus ex alteris sunt, ad unum aliquid non respicientibus.

Signum, quod primae sint dictae alterae scientiae ab invicem est, quod cum principia ex quibus est scientia demonstrativa veniunt vel reducuntur ad principia immediata et indemonstrabilia , tunc oportet ipsa esse in eodem genere cum eo de quo est demonstratio : et tunc plane videtur quod nec penitus sunt altera ex alteris, nec penitus eadem : in subalternante enim et subalternata nec penitus ex alteris sunt, nec penitus ex eisdem. Signum hujus quod secundo dictum est, scilicet quod scientiae penitus sunt diversae, est, quod cum resolvuntur principia ad immediata, tunc oportet ipsa esse in eodem genere cum eo de quo demonstrant : et tunc in simpliciter diversis inveniuntur penitus diversa, quia imme-

diata sunt proxima, et proximum uni, non est proximum alteri.

Quamvis sic demonstratio in scientia dicatur una et plures, et scientia sit effectus demonstrationis : tamen nemo propter hoc opinetur, quod unius scientiae vel scibilis non possint esse plures demonstrationes et plura media etiam contraria, et in diverso ordine esse accepta, et non solum per plura media in uno ordine accepta. Hoc autem fit demonstratori accipienti non continuum unius ordinis medium , sed forte oppositum . Cujus exemplum est, ut sint unius ordinis media a B c, et media alterius ordinis sint D 1 G, sed haec media sint ex altero ordine quam illa. Et exemplum in specialibus terminis est, ut sit a transmutari, in quo D sit moveri : sed b sit laetari: haec enim sunt ejusdem ordinis. Et iterum adhuc ponamus, quod 1 sit quiescere, et syllogizemus dicentes : omne movens se transmutatur : omne laetans est movens se : ergo omne laetans transmutatur. Verum est enim et d de b et a de d praedicari in hoc syllogismo : laetans enim movetur , quae fuit minor propositio : et quod movetur, transmutatur, quod fuit major propositio. Fiat etiam alius idem concludens syllogismus sic : omne quiescens transmutatur ; laetans est quiescens: ergo laetans transmutatur. Iterum enim verum est a de 1 praedicari, quia quiescens transmutatur , et haec est major secundi syllogismi: et verum est 1 de b praedicari, quia laetans quiescit, quod fuit minor secundi syllogismi. Et ita transmutari probatur de eodem, et per moveri, et per quiescere, quae non sunt ejusdem ordinis media. Propter quod per altera et non ex eodem ordine sumpta media syllogismus est ejusdem passionis de eodem subjecto. Propter hoc autem de altero et altero ordine sunt media, quia neutrum de neutro contingit dici vel praedicari mediorum cum sint opposita. Nec idem sorvatur ordo causarum : quia cum transmutatum esse de subjecto demonstratur per movens , fit secundum genus causae formalis : cum autem per quiescens probatur, fit secundum ordinem causae finalis. In talibus vero in quibus sic idem de eodem probatur per opposita, necesse e.st eidem utraque illa opposita inesse. Et ideo talis demonstratio maxime in physicis fit, quae ex oppositis componuntur. In mathematicis hoc fieri non potest.

Attendendum enim quod exemplum est possibile quod positum, quia appetens et desiderans movetur spiritus et sanguinis protensione, qui movetur in id quod desiderat: et sic transmutatur se movens per appetitum. Habens autem quod desiderat, ab hoc motu quiescit et delectatur. Delectatio autem est diffusio spiritus et animae super fruitionem habiti: et iste iterum est quidam motus, quo movetur quiescens a motu appetitivo. Et sic necesse eidem subjecto utraque inesse : quod quidem contingit per tertiam figuram si media colligantur in unum, sic, omnis laetans est movens : omnis laetans est quiescens : ergo quoddam quiescens est movens. Sic enim duo contingit eidem inesse, quorum tamen neutrum alterum est. Et haec est dispositio tertiae figurae : et sic videtur figura tertia deficere in conclusione quando praemissae sunt verae : quia duobus inhaerentibus eidem subjecto, cum unum non sit alterum, alterum de altero per medium (in quo sunt ambo) concludi non potest, nisi valde per accidens, ut patuit in syllogismo, quem posuimus in tertia figura: quod quidem contingit in concretis. In abstractis enim si duo insint tertio, alterum alteri inerit per tertiam figuram : sed hoc non est necesse in concretis nisi valde per accidens, ut dictum est. Bene enim potest contingere duo concreta (quorum essentiae sunt oppositae) natura inesse eidem subjecto, et ita de illo praedicantur secundum se : et tamen accidens accidenti non subjicitur, et praecipue cum essentiae eorum sunt oppositae : et sic non potest esse unum ex altero nisi per accidens : et sic contingit in tertia figura

praemissas veras esse per se, et tamen conclusio veritatem per se non habebit nisi valde per accidens.

Intendere autem cum studio oportet etiam per alias figuras, quam per primam quot modis ejusdem passionis in eodem subjecto fiat syllogismus : in naturalibus enim hoc saepe contingit, quia illa componuntur ex naturis diversis et oppositis : quia cum aliquid componitur ex oppositis, unumquodque illorum est causa compositi : et ideo unumquodque eorum potest esse medium ad demonstrandum hoc, cujus causa de ipso : in aliis autem quae uno modo se habent, hoc non contingit.