CAPUT X.

De dubitatione Antiquorum, quae sit diffinitio secundum speciem, et quae secundum materiam.

Dubitabile enim est, utrum diffinitio secundum speciem sit diffinitio subjecti : eo quod subjectum est quid in specie determinata constitutum, et diffinitio secundum materiam sit diffinitio passionis : eo quod passionis esse semper est in subjecto aliquo determinato esse, ex quo sicut ex causa, et in quo est esse ipsius, esse cujus passionis semper refertur ad subjectum. Aut forte si non sit sic, utrum utraque diffinitio sit subjecti, eo quod subjectum constituitur ex materia et ex forma, et potest diffiniri secundum propriam materiam, vel secundum propriam formam : aut utraque sit passionis, eo quod etiam illa dari potest secundum formalia, ex quibus est essentia passionis, vel secundum materialia conjungendo formalibus passionis subjectum in quantum est talium passionum subjectum : quia tunc diffinitio passionis data ex formalibus ipsius passionis, imperfecta est et non

specificata respectu diffinitionis quae est per subjectum quod specificat passionem: et sic diffinitio quae datur per formalia, erit materialis (hoc est, imperfecta) respectu diffinitionis datae per subjectum, et specificantis, et quasi in esse formali ponentis passionem, ut in septimo primae philosophiae, et in octavo dicit Aristoteles .

Ex his autem quae dicta sunt in praehabitis secundum intentionem Aristotelis, videtur quod diffinitio subjecti non sit diffinitio secundum speciem : quia dictum est quod diffinitio (quae est medium demonstrationis) ratio est primi termini : cum ergo primus terminus sit passio conclusa de minori termino qui est subjectum, videtur quod diffinitio passionis sit illa quae est secundum speciem : quia illa quae est secundum speciem demonstrationis, est illa quae est medium demonstrationis. Adhuc diffinitio subjecti si detur secundum speciem, erit ex genere et differentia : et illa, sicut dicitur in primo de Anima , vana est ad demonstrationem.

Si autem forte propter hoc aliquis dicere velit, quod diffinitio secundum speciem demonstrans, sit diffinitio passionis et demonstrans, diffinitio autem subjecti sit demonstrata et sit secundum materiam : contra hoc esse videtur, quod passio prior sit subjecto : et sic in demonstratione potissima ( de quae hic loquimur) erit demonstratio ex posterioribus secundum naturam : et sic demonstratio non demonstrat propter quid, sed solum quia : quod valde est inconveniens.

Si forte dicatur, quod utraque sit subjecti, aut utraque et formalis et materialis sit passionis. Procedamus primo contra hoc quod utraque sit subjecti : hoc enim videtur non esse verum, cum diffinitio subjecti formalis sit data per genus et differentiam, quae diffinitio vana est ad demonstrationem, et sic non est de- monstrans : dictum est autem quod diffinitio secundum speciem est demonstrans. Si autem dicatur, quod utraque sit passionis : et formalis demonstrans, materialis autem demonstrata : contra hoc esse videtur, quod tonitru formaliter diffmitus (quae est passio) dicitur esse continuus sonus : materialiter autem diffinitus, dicitur esse extinctio ignis in nube aquosa : et tamen illa quae est materialis demonstrat, et illa quae formalis est demonstratur : quod omnino non potest secundum dicta Aristotelis.

Videtur autem quibusdam, quod utraque sit subjecti : cum enim sit ex materia, potest per materiam diffiniri : adhuc autem cum sit per formam, potest etiam et debet secundum formam diffiniri : et quia forma principium cognitionis est respectu materiae, et sit causa quod materia sit talis vel talis, videtur quod diffinitio formalis sit sicut demonstrans, et diffinitio materialis subjecti sicut demonstrata. Videtur autem quibusdam quod utraque sit passionis, et quod illa quae non dicit nisi quid passionis et ex essentialibus passionis data, sit imperfecta demonstrabilis, et demonstrans illa quae est perfecta, et illa quae est dicens solum quid passionis sit materialis dicta propter sui imperfectionem et possibilitatem ad alia : alia vero demonstrans propter sui determinationem et causalitalem et perfectionem sit demonstrans formalis, sicut exprese dicit Aristoteles in octavo primae philosophiae.

Ad haec autem et similia dicendum, quod si loquimur de potissima et principalissima demonstratione, illa est in qua demonstratur passio de subjecto per diffinitionem passionis, quae dicit et quid et propter quid, et in qua eadem ratione diffinitio passionis demonstratur quae dicit quid sicut demonstratur et ipsa passio : quia sicut demonstratur passio, sic demonstratur et diffinitio passionis dicens quid solum : sic ergo loquendo de diffinitione, diffinitio data secundum formam est diffinitio subjecti, et dicitur secundum formam data, eo quod datur de re in for- ma specifica constituta quam ad formam determinat : et haec (sicut et ipsum subjectum) supponitur et quia est et quid est: sed non intrat in demonstrationem, quia nec demonstrat sicut intrinsecum demonstrans principium, nec demonstratur. Est autem diffinitio passionis dicta secundum materiam : quia est rei cujus est esse in materia subjecta quae est causa et principium ipsius : et haec est duplex, scilicet ea quae dicit quid tantum, et non datur nisi per essentiala passionis prout ipsa est essentia formaliter constituta in materia, et haec est demonstrata sicut ipsa passio. Est autem alia passionis diffinitio, quae dicit et quid et propter quid, quae cum formalibus et essentialibus passionis concernit subjectum quod causa est passionis : et haec dicit propter quid, quia subjectum est principium et causa passionis. Prima ergo formalis diffinitio subjecti est sicut demonstrationis principium, nec demonstrans, nec demonstrata : secunda autem materialis passionis diffinitio dicens quid tantum, est sicut demonstrationis conclusio demonstrata, et non demonstrans : tertia autem est sicut demonstratio positione differens a demonstratione, quia sicut ratio majoris extremitatis ponitur in majori, et sicut causa ponitur in minori propositione, et illa est demonstrans et non demonstrata, sic: omno privatum lumine propter terrae objectum deficit: luna privatur lumine propter terrae objectum : ergo luna deficit.

Secundum autem illum modum facile est determinare hanc quaestionem : quia diffinitio data secundum speciem, est diffinitio subjecti, et data secundum materiam, est diffinitio passionis: et cum dicitur quod illa quae est secundum speciem demonstrabit, si generaliter intelligitur, falsum est : quia diffinitio subjecti nec demonstrat, nec demonstratur ; nec hoc dicit Aristoteles sed dicit quod quaedam data secundum speciem non habet medium quo demonstratur.

Si autem dicat quis quod ambae possunt esse subjecti et una demonstrans, et alia

demonstrata, dicendum quod hoc verum est : sed ille modus demonstrandi non est potissimus et principalissimus. Sic igitur dicendum est de principalissima demonstratione.

Si autem extendamus naturam demonstrationis ad quamcumque demonstrationem : tunc demonstratio erit, quae demonstrat diffinitionem dicentem quid, per illam quae dicit quid et propter quid: et tunc dicemus quod diffinitio quae est secundum speciem et propter quid, datur per formam: quia datur de re subsistente in forma et specie constituta. De subjecto autem duplex est diffinitio : una quae est per materiam, hoc est, per causam subjecti materialem, et haec demonstratur : et alia datur per eamdem subjecti causam formalem : et haec demonstrat, sicut patet in irae diffinitione, cujus materialis causa est accensio sanguinis circa cor ex evaporatione fellis, et ejus diffinitio formalis est appetitus contrarii doloris : et haec demonstrat sic : cuicumque inest appetitus contrarii doloris, illi inest accensio circa cor sanguinis ex evaporatione fellis : irato inest appetitus contrarii doloris : ergo irato inest accensio circa cor sanguinis ex evaporatione fellis. Formalis enim est causa materialis, sicut dicit AverrOEs super secundum de Anima, sicut ea quae sunt animae, sunt causa eorum quae sunt corporis in composito ex corpore et anima. Dicitur autem materialis diffinitio passionis, non quia semper assumat materiam, sed quia est rei existentis in materia et causatae ab ea. Et materia, hoc est, subjectum et principia subjecti sunt, ex quibus oritur passio. Dicit enim Rabbi Moyses, quod verius dicitur materialis quae est in corpore, vel in materia, vel ex materia, sicut subjecto et origine.

Patet igitur quod triplex est materialis diffinitio, et una sola simpliciter formalis. Una materialis est subjecti per formalem demonstrata. Et si dicitur quod formalis subjecti logica est vana ad demonstrationem, dicendum quod vana est ad passionem demonstrandam, sed non ad demonstrandam diffinitionem materialem. Vel potest dici quod diffinitio logica passionis, quae tantum formaliter dicit quid, vana est: haec enim non demonstrat, sed demonstratur. Secunda materialis diffinitio est passionis, quae non dicit nisi quid: quamvis enim illa non concipiat in se materiam vel subjectum, tamen datur de re constituta in materia et non habente speciem per seipsam : et ideo haec passionis diffinitio est sicut conclusio, et demonstratur. Tertia autem diffinitio est passionis, in qua concipitur subjectum quod est causa passionis : et quia haec dicit et quid et propter quid, ideo ista est medium demonstrationis et demonstrat.

Est ergo diffinitio, ut principium demonstrationem non ingrediens : et diffinitio ut conclusio, quae est materialis subjecti diffinitio, et formalis passionis dicens quid : et est diffinitio ut medium demonstrationis, et haec duplex, formalis scilicet subjecti, et alia passionis quae dicit et quid et propter quid, illa enim in se concernit passionis essentiale principium.