CAPUT XII.

De universali quid sit in demonstrativis.

Universale autem dico (secundum quod universale in necessariis et demonstrativis accipitur) quod cum sit de omni, hoc est, omnibus partibus essentialibus subjecti praedicatum, et sit per se praedicatum de illis omnibus, est praedicatum de illo subjecto et partibus secundum quod ipsum est nomine et diffinitione acceptum. Propter quod patet, quod hoc quod dico de omni et per se, conditiones sunt praedicati, relatae tamen ad subjectum. Id autem secundum quod ipsum est, est conditio subjecti : ut sit sensus, quod universale sit alicujus subjecti praedicatum de ipso quoad omnes partes subjecti, non secundum quod partes sunt, sed secundum quod univocantur et uniuntur in forma speciei communis : et per se, sive essentialiter, ita convenit omnibus partibus subjecti, quod cuilibet convenit in quantum stat sub forma speciei, et non secundum quod est determinata in substantia et forma partis.

Per se autem et secundum quod ipsum est idem quoad suppositum, quamvis differant haec secundum rationem : sunt enim idem sicut particulare et universale : quia per se communius est quam secundum quod ipsum, sicut paulo inferius patebit. Et hujus exemplum est, quod lineae inest punctum per se secundum primum modum dicendi per se, sicut principium essentiale non praedicabile secundum rectum: et rectitudo et curvitas insunt lineae sicut passiones, et secundo modo dicendi: et haec alio modo insunt lineae secundum quod linea.

Sed hic intelligendum quod haec insunt lineae secundum quod ipsum sive secundum quod linea est, secundum quod linea contrahitur ad extensionem quae fit inter duo puncta : et secundum hoc rectitudo cum suo opposito accipitur per disjunctionem, ut dicatur, quod linea extensa inter duo puncta, recta est vel curva secundum quodtalis est linea. Et hoc modo in secundo modo dicendi per se triangulus secundum quod ipsum, hoc est, secundum quod triangulus est perfectus habens speciem et rationem trianguli, est duo recti per angulorum trium aequalitatem ad duos rectos : cujus ratio : quia triangulus (in angulis tribus quibus terminatur) duobus rectis angulis est aequalis. Et haec jam ante ostendimus intelligi de triangulo rectilineo : quia si sphaericas vel portiones circuli vel curvas habeat lineas, potest habere tres angulos tribus et duobus rectis majores.

Universale autem tunc esse dicitur in demonstrativis secundum inductam determinationem, cum demonstratur esse in quolibet, hoc est, in qualibet parte subjecti: quia aliter non esset de omni: et monstratur primo, hoc est, immediate inesse cuilibet per subjectum primum. Et sic primum est quod inter ipsum et passionem aliud subjectum non intercidit sicut quod convenit omni triangulo in quantum triangulus, et convertitur cum ipso in quantum est triangulus : ita quod hoc subjectum ita est causa passionis, quod non indiget majori se et superiori quod est figura in triangulo, ad hoc quod fluat ex ipso : nec sufficiat minus et inferius quod in triangulo est isoscelis ad causandum totum secundum ambitum et communitatem praedicationis ipsius passionis : habere enim tres aequos duobus rectis et isosceles in minus est quam quod totum causare possit.

Unde duos rectos habere, neque cuilibet figurae inest: quod pro certo sequeretur, quod omni inesset figurae : et ideo non omni inest figurae : et tamen hanc passionem est demonstrare de figura, non qualibet sed de tali quae duos habet secundum aequalitatem ad tres, et illa est triangulus, quae est figura tres habens duobus rectis aequales. Sed tamen talis passio non cujuslibet figurae est, quia

quadrati vel quadranguli non est : neque demonstrans eam de proprio subjecto in demonstrando utitur pro subjecto qualibet figura, sed illa sola quae in specie et forma triangulus est: quadrangulus enim, sicut diximus, figura est: non autem habet tres angulos duobus rectis aequales : sed isosceles habet quidem fortasse duobus rectis aequales tres angulos, sed non habet tres primum sive primo vel primitus, hoc est, sicut immediatum subjecium ex quo tota illa fluit passio. Et dico fortassis : quia jam fortuito sortitur aliquid, quod per aliud quoddam sortitur ipsum. Primum autem dico : quia isosceles non est primum sive immediatum subjectum passionis secundum se totius : sed dicitur capi in tempore secundum quod triangulus est: sed triangulus habet hanc passionem prius sive immediatius quam isosceles.

Id igitur subjecium quod demonstratur habere tres aequos duobus rectis quodlibet, hoc est, pro qualibet parte sua, et primum sive immediatum, ita quod non attribuatur ei passio propter aliud propinquius subjectum potissimum, huic primo inest et inesse attribuitur universale praedicatum quod est passio. Et hujus subjecti est demonstratio ostendens passionem inesse subjecto universaliter et per se. Et dico per se esse hujusmodi: quia ut est de hoc (sicut ante diximus) subjecto quod est triangulus : ita est de alio subjecto tali quodcumque est illud de quo passio demonstratur. Hujus autem talis subjecti passio talis est universaliter pro omnibus partibus conveniens. Aliorum autem subjectorum sive sint superiora sive inferiora, sunt quodammodo et non per se neque secundum ipsa: est enim superioris, sicut figurae, in quantum determinatur ad species hujus inferioris : inferioris autem est, ut isoscelis, in quantum stat in specie trianguli: et sic utriusque est non per se, sed quodammodo. Neque est isoscelis universaliter accepta passio in omni ambitu suae praedicationis, sed ut frequentius, hoc est, prout est in multis, non in omnibus : est enim in partibus isoscelis materialibus : et boc est esse frequenter et non semper in omnibus, quia etiam in eo qui est scalenon qui non est isosceles. Hoc igitur est universale in demonstrativis.

Est tamen notandum ad habendum primam notitiam universalis, quod universale est quod secundum se totum est, ex quo fluit tota passio : ita quod nihil universalis est, quod sit non causa passionis : et nihil passionis, quod non sit causatum a subjecto. Verbi gratia triangulus est totum et sufficiens, ex quo fluit haec passio, habere tres aequos duobus rectis : sed isosceles et isopleuros addit aliquid supra trianguli naturam, quo contrahitur triangulus ut sit hic triangulus : et illud additum non est principium, vel non est causa hujus habitus qui est habere tres aequos duobus rectis : et ideo haec passio, habere tres non est primo isoscelis et isopleuri, nec universaliter convenit ei: quia non primo inest ei. Figura autem in genere accepta, non habet aliquid unde sit causa talis passionis: et ideo nec figurae est passio primo et per se, sed figurae convenit per consequens : quia sequitur ad triangulum sicut animal ad hominem. Isosceli autem convenit per aliud: quia convenit ei in quantum est triangulus.

Adhuc autem nota quod universale (secundum quod determinatum est) conditio est praedicati sicut et de omni, et sicut per se : sed haec sunt praedicati in comparatione ad subjectum. Aliquando tamen dicitur universale subjectum in comparatione ad praedicatum, quia subjectum per se omne et semper praedicatum participat . Universale etiam determinatum est in Porphyrio et in Praedicamentiset Perihermenias: sed illud est universale quod aptitudinem habet ut sit de multis tantum. Istud autem est de omni et per se et semper. Unde illud quod in

ante habitis libris determinatur, est materiale ad istud universale quod est in demonstrativis.

Adhuc autem cum dicitur quod universale est, quod cum sit de omni et per se est et secundum quod ipsum est, patet ex his quae in eodem capitulo habita sunt, quod universale necessario inest et essentialiter. Omne autem quod sic necessario inest, aut est quid diffini entium, aut non. Si non est dif fini entium, et tamen necessario inest, sic est de omni. Si autem est diffinitivum, aut inest sibi, ita quod non diffinitionis completivum, et sic est per se, sicut genus per se et necessario inest speciei. Si autem est complementum diffinitionis, tunc est illud quod dicitur secundum ipsum. Unde de omni dicit in diffinitivum ad diffinitionem : per se autem accedit plus : et secundum quod ipsum, dicit id quod maxime facit et complet. Hoc igitur est universale.