CAPUT V.

De inuentione diffinitionis passionis.

Intendentem autem ad inveniendam diffinitionem passionis, quae non est ut ens stans per seipsum, sed sicut ens in hoc quod inclinatum ad aliquid sicut ad subjectum in quo habet esse , oportet quaerere (intendentem in similia et indifferentia specie) primum quae per unam naturam et rationem communem illam passionem participant : et oportet inspicere quid omnia illa in specie indifferentia idem habeant secundum quod insit eis illa passio communiter : quia secundum illud inerit eis illa passio. Postea autem iterum prospiciendum in alteris individuis, quae cum primo consideratis individuis in eodem genere sunt et specie, quibus illa passio inest secundum alteram et alteram rationem inventam in eisdem quae cum primis quidem sunt idem specie, et illorum alteri inest per aliam rationem illorum sive ab illis, ita quod ista cum illis non participant illam passionem per eamdem rationem. Cum autem in his (quae illam passionem per unam rationem participant) accipiatur quod omnia, sive quod in omnibus illis idem sunt, scilicet quae illam passionem participant: et in aliis quae illam passionem peraliam rationem participant, accipiatur similiter quae eamdem participant passionem. In acceptis sic dupliciter singularibus intendendum si sit idem quo illam participant passionem : et hoc quidem per omnia singularia sic faciendum est, semper a singularibus incipiendo, et resolvendo ad communem , quousque illud (secundum quod omnibus illa inest passio) veniat ad communem rationem illius secundum quod inest omnibus illis illamet passio : et quando congregata fuerint secundum quod inest passio, hoc utique congregatum erit illius diffinitio passionis.

Si vero consideratis omnibus singularibus (et his quibus secundum unam naturam inest, et his quibus inest secundum plures) non vadit per resolutionem in unam rationem, sed in duas, vel plures rationes, manifestum est quod non utique est unum secundum naturam et nomen et rationem, quod quaeritur diffiniendum (hoc est, passio diffinienda) sed est plura

secundum rem et rationem et nomen : unde illa plura habet aequivoce.

Ut dico per exemplum, si quaerimus quid est per diffinitionem magnanimitas (quae passio est magnanimD, intendendum in quosdam magnanimos, qui magnanimitatem per unam et eamdem participant rationem, quos scimus per eamdem rationem esse magnanimos : et videndum quid unum secundum speciem et rationem habent omnes secundum quod magnanimi sunt, hoc est, in quantum hujusmodi sunt, secundum quod dicitur Alcibiades magnanimus, aut Ajax dicitur esse magnanimus, aut Achilles, considerandum quid unum secundum speciem et rationem sint, secundum quod dicuntur esse magnanimi : sicut quod est non tolerare injurias, hoc est, quod injuriati sint et injuriam non patiantur, quia videntur sibi indigni esse quod injurias sustineant aliquorum : propter hoc enim quod injurias pateretur aliquorum Alcibiades, pugnavit et periculo bellorum se commisit. Ille vero Achilles insanivit, indignans quod injurias pateretur. Hic vero tertius, Ajax scilicet interfecit seipsum, ne injurias pateretur : et sic omnibus his magnanimitas infuit secundum unum et idem specie, quod est non posse tolerare injurias.

His autem consideratis iterum in aliis qui magnanimi sunt, non per eamdem rationem alicujus quod eis insit, ut in Lysandro et Socrate qui magnanimi esse dicti sunt, non per idem quo supradicti magnanimi esse dicti sunt : sed isti indifferentes specie ab illis, quod et illi et isti homines fuerunt : et dicuntur magnanimi, quod prosperati et improsperati indifferenter se habuerunt, nec prosperis elati, nec improsperis et infortuniis dejecti fuerunt. Haec igitur duo, scilicet eumdem animum in prosperis et adversis habere, et injurias non posse sustinere, intendendo quid idem habent secundum quod inest utrisque his magnanimitas : aut quid idem habent impossibilitas dejectionis animi quae est circa fortunas prosperas et adversas, aut non tolerantia injuriarum quae fuit secundum quod dicebantur magnanimi tres primi inducti : et si haec in uno aliquo conveniant, sicut in amplitudine animi contemnentis minorantia. Si vero nullum sit in quo ista conveniant : tunc duae utique erunt species magnanimitatis, et non habent nisi nomen unum aequivoce de illis dictum. Si autem omnibus his commune secundum quod magnus et non minoratus attenditur animus : tunc una ratione et nomine univoco participant magnanimitatem : hoc enim unum quod in illis est universale secundum quod inest illis magnanimitas, et semper hoc danda est magnanimitatis diffinitio.

Semper enim in demonstrativis omnis diffinitio est universalis : cujus probatio est, quia et medicus assignans oculi passionem quae est sanabile, non dicit (hoc est, non diffinit) sanabilitatem prout est in quodam oculo, et quaedam sanabilitas : sed aut dicit eam prout in omni universaliter, aut diffinit eam secundum se, sed non secundum accidens : aut diffinit tantum in specie universaliter determinans, hoc est, diffiniens ipsam. Sed a singularibus inspiciendum est si per unum aliquid conveniat omnibus : quia facile (hoc est, facilius) est diffinire (hoc est, univocationem nominis et rationis invenire) in singulari quam in universali: in quantum enim aliquid communicat nomine, plus appropinquat universali quam singulari, et plus convenit cum aequivocis quam singulare : et ideo unitas naturae (secundum quam inest passio in universalD minus videtur. Unde, ut videtur, oportet in consideratione talium diffinitionum a singularibus in singularium inspectione ad universalia procedere, et sic universale inventum diffinire : et namque hoc est, quia aequivocationes magis latent in universalibus quam in his quae differentia numero sunt et singularia. Et haec ratio jam dicta est.

Sicut enim in demonstrationibus oportet syllogizari esse aliquid vel non esse

secundum complexionem certam et determinatam in esse et substantia : hoc autem convenienter erit si per ea sigillatim inspecta quae singularia sunt in unoquoque genere vel specie secundum aliquam passionem diffiniri studeant separatim inspecta, in quo illam passionem participent. Cujus exemplum est si simile vel similitudo diffiniri debeat (quae est passio eamdem qualitatem habentium) non statim diffinietur ut omne est (sive prout in omnibus est) sed inspicitur primo simile prout est in coloribus, et prout est in figuris. Etsi acutum debeat diffiniri, inspicitur primo prout est acutum in voce, et prout est in angulis, et prout est in saporibus, et sic in singularibus inspecta passio est : et viso secundum quid est in singulis, tunc et ascenditur in commune quod est universale, ab aliquo timente ne aequivocatio contingat in communi nisi per singula inspiciatur. Si autem ita procedat, non erit ambigua diffinitio : ambigua enim esse non debet in demonstrativis : quia si in demonstrativis non est disputare (hoc est, demonstrare) metaphoris (hoc est, ambiguis) multipliciter per similitudinem aliquam factis : sic neque quaecumque dicuntur (hoc est, diffiniuntur) dici vel diffiniri debent in metaphoris sive ambiguis : si enim aliquid in metaphoris diffiniatur, necesse erit etiam disputare (hoc est, demonstrare) in metaphoris : quia diffinitio est medium demonstrationis et principium.

Sic igitur colligitur diffinitio passionis quae dicit quid tantum passio, quae est ex communibus quae considerat logicus. Diffinitio enim passionis quae dicit quid et propter quid, quia est propria scientiae metaphysicae, reservanda est ei. Haec autem ars tradita est in adinventionem diffinitionis, quod quid insit ut diffinitio ad determinationem problematis de diffinitione pertinet : et haec reservanda est dialectico topico in sexto Topicorum.