CAPUT V.

Qualiter sit demonstratio ex notioribus.

Habito qualiter demonstratio sit ex primis sive prioribus conclusione, nuncostendemus qualiter demonstratio est ex notioribus. Sumamus igitur quod prius probatum est : quia oportet credere fidem adhibendo consequentiae, et scire certissime rem conclusam, accipiendo consequens per certam et stantem apprehensionem et habitum in habendo hujusmodi syllogismum quem vocamus demonstrationem : quia, sicut dictum est, syllogismus est faciens scire : hocautemest,quiascimusper talem syllogismum ea ex quibus est talis conclusio, hoc est, ex quibus principiis sive propositionibus praemissis componitur syllogismus : tunc necessarium est quod non solum oportet praecognoscere prima sive principia sive propositiones ex quibus est syllogismus, aut omnia, aut quaedam : sed insuper oportet talia principia (quae sunt praemissae in syllogismo) magis scire conclusione. Dico autem aut omnia, aut quaedam : quia forte contingit, quod in secundis demonstrationibus quaedam praemissarum per alia sciuntur sicut et conclusiones : quia talis est ordo theorematum, quod id quod est conclusio in praecedenti, est praemissa in sequenti: et tunc quoddam praemissorum potest esse per se notum, et aliud per aliud notum : sicut quando aliquid probatur per principium, et forte per tertium et quartum. Sed oportet tamen illud quod habet aequalem notitiam conclusioni (in hoc quod per aliud est notum sicut conclusio) primo fieri notum, et accipi ut notius conclusione : quare oportet magis ipsum scire quam conclusionem. Dico autem magis scire : quia quod contingit per se scire etut principium quod non scitur per aliud sed per seipsum, tale est magis scire quam id quod scitur per aliud : quia semper magis est res id quod convenit ei per se, quam illud quod convenit ei per aliud. Et hoc totum fundatur super hoc, quod non scitur ignotum nisi per notum, nec minus notum scitur nisi per magis notum.

Semper enim et universaliter propter quod unumquodque est aliquid tale, illud propter quod est aliquid tale, illud magis

est tale : et hoc est in omnibus causis univoce agentibus sicut si aliquid est calidum propter ignem, ignis magis est calidus : et sic in omnibus est in quibus agens et effectus unam formam secundum quam est causatio participant. In entibus autem per accidens agentibus non est hoc verum. Vinum enim per accidens inebriat : ex hoc enim inebriat, quod est evaporativum : et ideo non sequitur : homo est ebrius propter vinum : ergo vinum est masns ebrium: homo est calidus proptermotum : ergo motus magis calidus : terra est calida propter solem : ergo sol est magis calidus. Nec sequitur etiam hoc in his quae dicuntur magis et minus (per intensionem factam per accidens) calefieri, et non per motum caliditatis : sicut patet quod lapis est calidus propter ignem et solem : et tamen lapis calidior est igne, ut vult Aristoteles in quarto Meteororum '' : quia propter spissitudinem et constantiam partium et densitatem, intensioris caliditatis est lapis calidus quam ignis. Sed in omnibus per se et univoce agentibus, in quibus passio est formalis etsubstantialis effectus activae, actionis, verum est semper quod propter quod unumquodque sicut agens per se et univocum est tale, illud magis est tale.

Et hoc in causis finalibus etiam est verum. Unde propter quod sicut propter finem amamus aliquid, illud est nobis ma- gis amicum et amatum : ut quia diligimus filium propter patrem : ergo patrem magis : divitias et potentatum propter felicitatem amamus : ergo felicitatem magis amamus. Ergo sequitur, quod ista propositio sit probata, quod si scimus conclusionem quoniam adesse credimus consequentiam conclusionis per prima, hoc est, propter principia formaliter agentia (ex notitia quidem ipsorum et ex habitudine eorum accipimus consequentiae fidem) quod prima magis scimus et credimus : eo quod propter illa credimus etiam posteriora, quae sunt ex ipsis consequentes conclusiones.

Si quis autem objiciat, quod non est univoca scientia praemissarum et conclusionis : quia prima per se, conclusiones vero per aliud cognoscuntur. Dico quod praemissae quae sunt causa per se conclusionis, univocantur in forma comprehensionis scientiae, sicut causa per se univocatur in forma essendi cum causato perse : quia eadem sunt principia essendi et sciendi: et quorum una est forma essendi, est una forma sciendi : et haec est forma comprehensionis necessariorum uno modo semper existentium. In hac enim forma univoca est scientia praemissarum et conclusionis demonstratae.

Non potest autem credere magis quae scit, quae non contingunt, neque sciens, neque melius dispositus quam sciens. Haec est vera littera Aristotelis et sic ordinanda. Sciens per principia conclusiones, et sciens melius dispositus, hoc est, per intellectum qui est habitus principiorum : qui melius est dispositus, quia per meliora dispositus, quia est dispositus per ea quae per senota sunt, cum sciens conclusiones sciat per alia. Talis igitur utroque modo sciens scientiam non potest magis credere, hoc est, firmiorem credulitatem habere. Et altera negatio superfluit more Graecorum. Et est sensus et littera sic ordinanda. Sciens et melius dispositus quam sciens, sicut intelligens, non potest magis credere ea quae scit sicut conclusiones quas convenit scire

per alia : magis dico his quae non contingunt, hoc est, principiis quae per se sciuntur, et ideo non contingunt : contingunt enim sciri quaecumque per alia sciuntur : quia contingit quod fit per aliud : si enim illa sciret vel crederet aeque vel magis quam principia, tunc sciret principia, quasi contingeret per aliud eorum scientia : et hoc est, quasi ipse sciens contingeret scire ea.

Ex quo sequitur, quod principia non solum sunt credibiliora et notiora conclusione : sed quod etiam non possunt conclusiones magis sciri vel credi quam principia. Accidit autem hoc inconveniens nisi dicatur, quod aliquis, hoc est, quicumque de numero credentium, id est, fidem conclusionis accipientium, praecognoverit (hoc est, melius noverit et notiora habuerit principia) credentium dico conclusiones propter demonstrationem jam factam ex principiis magis creditis. Magis enim necesse est credere principiis quae sunt demonstrationis, aut omnibus, ut primis, aut quibusdam, ut secundo ordine positis, quam conclusioni, sicut ex ratione inducta probatum est. Et hoc non tantum est in credulitate principiorum comparatorum ad suas conclusiones, sed etiam in oppositis principiorum comparatis ad conclusiones falsas quae sequuntur ex ipsis. Non enim tantum oportet principia esse notissima in veritate, sed etiam oportet quod opposita principiorum notissima sint in falsitate.

Unde addendo ad ea quae dicta, dicimus magis sive amplius, quod eum qui debet habere scientiam per demonstrationem, non solum oportet principia magis sive maxime cognoscere et magis ipsis credere quam conclusioni quae demonstratur : sed oportet etiam quod nihil aliud credibilius sit apud ipsum, nec notius in falsitate oppositis principiorum, ex quibus erit materialiter syllogismus contrariae deceptionis sive contrarii erroris in quo decipitur qui contraria suscipit principiorum. Haec autem ratio est : quia quidem scientem simpliciter, hoc est, demonstrative, oportet nullo modo in principiis incredibilem esse, sed omnia certius credere et principia et opposita principiorum, quam conclusiones : quia aliter ignotum tieret notum per ignotum, quod est impossibile, quia conclusio antequam concludatur, est ignota.