CAPUT III.

Quod scientia intellectiva est ex praeexistenti cognitione.

Determinemus igitur primo ultimum modum cognoscendi eorum quae vere intellectiva sunt, et intellectualem compositi non simplicis habent intellectus cognitionem : hoc enim congruit , cum scientia demonstrativa simpliciter intellectiva sit, et non imaginabilis vel sensibilis in complexis per intellectum simplicem acceptis : et postea determinemus modum sciendi per demonstrationem quae ab antiquis Peripateticis discursiva disciplina vocatur : eo quod est per discursum intellectus ab uno in aliud, quem intellectum Isaac in libro Diffinitionum vocat ratiocinationem facientem currere causam in causatum. Modum autem coagnoscendi intellectualem ex duobus maxime scimus, scilicet sciendo ex quibus praeexistentibus cognitis est, et quot modis contingit aliquid praecognoscere.

Dicamus igitur in primis : omnis disciplina intellectiva, sive (ut Arabica habet translatio) cogitativa ex praeexistenti aliquorum (quae sunt apud intellectum praecognita) fit cognitione, vel quae sunt praecognita apud sensum. Hoc autem probatur per inductionem in omnibus demonstrativis scientiis et intellectivis quae docent per demonstrationem quod docent, quamvis forte in communi usu demonstratione non utantur : manifestum est enim hoc speculantibus in omnes intellectivas scientias : mathematicae enim scientiae, sicut geometria, astronomia, arithmetica, et musica, per hunc modum intellectualiter et demonstrative traditae sunt ex praeexistenti videlicet apud nos cognitione. Similiter autem et aliarum unaquaeque artium et potentiarum grammatica, rhetorica, pOEtica, et logica, et hujusmodi omnes potentiae sive virtutes quae ut docentes sunt (quamvis non in usu) utuntur demonstratione. Similiter etiam est circa orationes sive argumentationes omnes sive quaecumque per syllogismos, et omnes sive quaecumque fiunt per inductionem: omnes enim illae ex praeexistenti aliquorum procedunt cognitione . Utraeque enim argumentationes tam syllogismus quam inductio, doctrinam faciunt conclusionis ex quibusdam prius notis. Non enim possunt ignotum facere notum nisi ex prius noto : et hoc idem cum causa sua ostendimus a principio istius scientiae quando scientiae logio es intentionem declaravimus, quae est de ignoto per notum notitiam facere. Et hoc quidem si facit in incomplexis, facit per diffinitionem in qua diffinienda oportet esse praecognita : si autem facit notitiam ignoti complexi (quod est propositio) facit hoc per argumentationem in qua oportet praecognoscere principia : et sic omnis doctrina et disciplina intellectiva faciens notum quod est ignotum quocumque modo, oportet quod sit ex praeexistenti aliquorum cognitione.

Hujus autem causa est per quam hoc demonstratur, quod non educitur intellectus possibilis ut fiat actu sciens, nisi per instrumenta et principia quae habet apud seipsum : et ideo quorum principium apud se non habet, illa nunquam intelligere potest. Instrumenta autem illa sunt principia ex quibus cognitionem accipit, et quae quasi lumina sunt prima illuminantia ipsum, ut in ipso fieri possint etiam eorum cognitiones quae ignota sunt, secundum quod diaphanum non est receptibile colorum, nisi prius secundum actum lucidi sit dispositum. Et hoc lumen secundum quod est a superiori agente, sic a Philosophis vocatur intelligentiae irradiatio : secundum autem quod formale est formaliter ad intelligibilia se habens, dicitur esse habitus principiorum per naturam intellectus apud intellectum existentium.

Propter quod BOEtius assimilat intellectum accipientem notitiam ignoti, homini qui universalia retinet et singula vel singularia perdit: quia lumen principio-

rum primorum in ipso est, et sine hoc lumine non erit receptibilis scientiae. Conclusiones autem voeat sicut singularia, quorum notitiam non habet nisi per nota apud se et praecognita accipiat eam. Et hoc quidem Theophrastus sic probavit dicens, quod nihil est receptibile alicujus nisi ex inchoatione vel confusione : quia aliter sicut esset receptibile unius alicujus in genere vel specie vel numero, ita esset receptibile omnium: quod enim ex sola substantia subjecta recipit, non plus se habet ad unum recipiendum quam ad aliud: et sic aut omnia reciperet, aut nihil : si autem omnia recipit, non erit motus inter proprios terminos, sed ex omni in omne fiet motus, quod Aristoteles reprobavit in primo Physicorum . Si autem nihil recipit: tunc sequitur quod non est motus omnino, quod est absurdum. Relinquitur igitur quod id quod movetur ex aliquo in aliquid, apud se habeat aliquid ejus ad quod movetur. Similiter igitur est de intellectu recipiente ignoti scientiam , quod aliquid ignoti habeat apud se : hoc autem non est nisi illud in quo ignotum est in formali potentia. Est igitur apud intellectum eorum quae intelligibilia sunt per ipsum, formalis potentia, in qua omnia intelligibilia sunt in suo formali inchoativo . Hujusmodi autem sunt principia prima intelligibilium, in quibus intelligibilia sunt in formali potentia, sicut colores sunt in actu lucidi sive diaphani. Est igitur omnis doctrina intellectiva ex praeexistenti cognitione. Et haec Theophrasti probatio procedit et est necessaria, et super eam fundavit Aristoteles suam intentionem.

Patet quod utraeque argumentationes, hoc est, inductio et syllogismus , per prius nota faciunt conclusionis doctrinam : nec aliter fieri potest : quia ignoti non accipitur scientia, nisi per nota, sicut in omnibus patet scientiis tam demonstrativis, quam aliis non demonstrativis. Hae quidem quae inductiones dicun- tur vel ad inductionem reducuntur, ut exemplum, accipientes conclusionis notitiam tanquam a notis sensui singularibus : quae licet secundum se ignota sint, tamen quoad nos tanquam nota accipiuntur : quia cum causata sint et principia formalia habeant ex quibus proprie habent cognosci, tamen quoad nos accipiuntur tanquam prima et in sensu per seipsa cognita. Illae vero aliae argumentationes quae sunt syllogismus et enthymema, reducuntur in syllogismum, demonstrantes sive ostendentes sunt per notum simpliciter, quod est medium et universale quod simpliciter est notum et quoad naturam et intellectum prius.

Et sic utraeque viae per prius nota faciunt doctrinam conclusionis, syllogistice quidem accipientes conclusionis doctrie nam tanquam a notis simpliciter : inductive autem demonstrantes sive probantes vel ostendentes universale per id quod in sensu manifestum est particulare sive singulare.

Hic autem Arabicum commentum quaedam ponit ab Alfarabio, quae meo judicio non sunt necessaria : dicit enim, singulare quoddam in sensu est, quoddam in intellectu. Singulare quidem in sensu est materiale accidente proprio et incommutabili determinatum : singulare autem in intellectu dicit hanc formam ab hoc singulari abstractam, quae est in anima accidens, quod vocatur habitus vel dispositio : et est singulare per individuationem animae cui inest determinatum ad singularitatem. Universale autem in sensu dicit Alfarabius, eo quod in singulari est mixtum et confusum, quo hic homo est homo, et hoc animal est animal, et hoc lignum est lignum. Universale autem in intellectu dicit id quod in universalitate ex singulis apprehensis agit intellectus ex hoc quod unam rationem videt in omnibus singulariter apprehensis, quae sunt unius generis vel speciei. Et hanc opinionem videntur approbare Avicenna et A1-

gazei et quidam alii, quam et ego non vitupero : co quod multorum est, et fere omnium etiam Latinorum. Sed hoc dico, quod haec opinio non congruit dictis Aristotelis, nec universaliter est vera: quia ex hoc quod universale denudatur a materia et individuantibus, eo ipso est universale : et quod hoc modo abstrahitur ab uno, est idem cum eo quod abstrahitur ab alio : unde eo ipso quod est in intellectu, est universale.

Et quod quidam dicunt, quod individuatur per intellectum sicut per subjectum, non est dictum secundum Aristotelem, nec secundum Peripateticos : quia non est in intellectu sicut accidens in subjecto , nec intellectus universalis hoc modo est receptivus, sed potius prout est in lumine intelligentiae, formaliter illustratur : et ideo recipit ipsum sicut species ejus quod est intelligibile, sicut lucidum secundum actum species est formalis colorum, et recipit ipsum secundum quod sunt in esse abstractionis. Aliter enim sequeretur quod intellectus a quolibet intelligibili denominaretur sicut subjectum denominatur ab accidente : et sicut homo dicitur albus, vel niger, vel coloratus, et qualis : et sic intellectus diceretur humanus ab hominis forma, et asininus ab asini forma, et ligneus a forma ligni, quod absurdum est. Et ideo se-

cundum Aristotelem, universale est in intellectu in esse abstractionis : et hoc est sibi in intellectu esse quod est abstractum esse, quod est in actu lucidi esse. Et ideo non denominat intellectum : quia specificatum non denominat speciem vel specificans, sed potius species et specificans denominat specificatum : intellectus species est intelligibilium : et ideo id quod intelligitur , dicitur intellectuale secundum suum esse, et dicitur universale secundum suam potentiam : et intellectus non dicitur universalis, neque humanus, neque asininus. Ista est directe opinio et sententia Aristotelis loquentis contra Theophrastum, qui fuit de priori opinione quae dicta est, quod intellectus receptivus

sit formae abstractae, sicut materia receptiva est formae.

Hujus autem adhuc alia ratio est : quia universalis mixti in singularibus causa individuationis non est substantia universalis quae de se communicabilis est, nec potest esse idem principium communicabilitatis et incommunicabilitatis, sed causa individuationis est materia et proprium accidens : cessante ergo causa, universale remanet universale: cessat autem causa separata materia et accidente proprio individuante : manet ergo universale sicut fuit de sui natura et substantia : sic autem cessat causa per intellectum : ergo in intellectu est universale, et est universale per hoc quod est in intellectu, et secundum quod est in intellectu.

Adhuc si quod abstrahitur a Socrate, singulariter est in intellectu, et id quod abstrahitur a Platone, et ita de aliis : tunc sequeretur quod ejusdem penitus rationis formae multae simul et semel et secundum idem essent in eodem subjecto, quod est impossibile et non intelligibile.

Adhuc autem vane et frustra essent ibi multa diversa a singularibus accepta: quia idem judicium intellectus est per unum sicut per multa. Et haec omnia dicit Aristoles in diversis locis, et sunt vera: et ideo opinio sua est, quod universale est universal per hoc quod in intellectu est, nec aliquo modo potest individuari in ipso.

Dicat tamen quilibet quod vult, quod ego non praejudicio alicui, sed dico quod dictum Aristotelis intelligo : dictum autem illorum qui dicunt universale per esse individuum esse in intellectu sicut in subjecto, nullo modo possum intelligere. Sicut autem est in scientiis perfectam argumentationem habentibus, ita etiam est in potentiis et artibus habentibus argumentationem imperfectam, quod omnes fiunt ex praeexistenti cognitione et ex praecognitis.

Similiter enim, sicut dictum est, et rhetoricae scientiae persuadent. Dico autem persuadent : quia non vere probant vel concludunt propter mediorum suorum et principiorum imperfectionem, quae generalia non sunt, et dici de omni vel de nullo non habent : et ideo ex verisimilibus potius generant persuasionem et suspicionem quam certam scientiam : aut enim persuadent per exempla prius nota, quod est facere quamdam inductionem, quia multa exempla inductionem faciunt, non quidem sola, sed addito quod simile sit in omnibus, vel quod sic sit de singulis : et ideo exempla sola non sunt vera inductio, sed inductionis aliquid, et tunc persuadent ex prius notis, ut paulo ante dictum est : aut persuadent per enthymemata, quod scilicet persuadere vere est syllogismus : quia duo enthymemata sine omni alio addito faciunt syllogismum vere : et haec in fine secundi Priorum demonstrata sunt : et si syllogismus est ex praeexistenti cognitione, tunc sequitur quod etiam enthymema sit ex praeexistenti cognitione. Probatum est ergo et per inductionem scientiarum et per inductionem argumentationum et perfectarum et imperfectarum, quod omnis scientia intellectiva est ex praeexistenti cognitione. Nec dicitur scientia intellectiva, eo quod a. aliqua sit scientia sensibilis : sed ideo dicitur, quia aliqua cognitio est experimentalis quae non est ex praeexistenti cognitione, sed potius ex immediata acceptione sensibilium et sensibilium collatione per intellectum reflexum ad sensum, non per intellectum secundum :.e et purum.

Habet autem Arabica translatio, cogitativa, innuens hic illud quod dicit Augustinus, quod cogitatio estcoagitatio aliquorum per intellectum, sicut fit in scientia per argumentationem accepta : in illa enim cogitantur principia ad invicem et ad conclusionem : et talis est logica scientia et pars ejus quae est demonstrativa : et sic intellectiva est in composito intellectu, qui verorum est, ut dicit Aristoteles in secundo de Anima. Et tunc dicitur intellectiva scientia ad differentiam scientiae incomplexorum, quae dicitur ab

Avicenna scientia per informationem et non per actum intellectus. Et scias quod secundum haec scientia intellectiva est secundum scientiam in agere dictam, quam agit intellectus ex scientia in universali et ex scientia in particulari sive in propria natura dicta.

Scias etiam quod ab omnibus dicitur quod doctrina et disciplina et scientia differunt secundum quid, cum haec omnia sint subjecto unum, scientia scilicet conclusionis : sed dicitur scientia prout secundum se adepta quiescit in anima, sed doctrina prout est ab ore doctoris transfusa, disciplina autem prout est a discente suscepta. Sed scias quod hic non est intellectus Aristotelis, sed vocat scientiam habitum conclusionis, doctrinam secundum quod emanat ex principiis. Unde dicit in principio Metaphysicae, quod signum scientis et maxime sapientis est posse docere. Disciplinam autem : quia non nisi per medium et per principia est suscepta, et sine quibus non susciperetur: et tunc disciplina non est nisi scientia mediata et principiata.

Et hoc modo plane verum est et cuilibet manifestum, quod omnis doctrina et omnis disciplina est ex praeexistenti cognitione : et hoc totum fundatur super hoc quod dudum est dictum et probatum est: quia nihil ignotum potest fieri notum nisi per aliud notum, et quod intellectus non accipit scientiam aliquorum, nisi quorum principia et inchoationes sunt apud eum : et hic procul dubio Aristotelis est intellectus. Et est advertendum quod cum demonstrativa scientia sit intellectiva et maxime et praecipue sit doctrina et inter omnes magis sit hoc modo dicta disciplina, de ipsa praecipue est vera propositio quae dicit, quod omnis doctrina et omnis disciplina intellectiva est ex praeexistenti cognitione. Sic propositio prima reducitur in syllogismum et demonstrationem. Haec enim de pertinentibus ad primam propositionem dicta sunt.