CAPUT II.

De probatione Avicennae et Algazelis, quod iste liber sequitur immediate librum Priorum.

Quod autem iste liber immediate sequatur librum Priorum secundum quod continet et categoricos et hypotheticos svllogismos, et hoc est, scientiam formationis categoricorum et hypotheticorum syllogismorum, tam in conjunctis quam in disjunctis hypotheticis syllogismis, sic probant Avicenna et Algazel, et ante hos Alfarabius. Scientia enim syllogismorum formativa in figura et ordine prima est inter scientias quae sunt de syllogismo: propositiones enim ex quibus fit syllogis- mus, ut dicunt, ad syllogismum se habent in quinque ordinibus, ut quinque modis se habet aurum ad artificiatum quod fit ex auro. Materia enim Syllogismi propositiones sunt, quae quando fuerint credibiles et verae, sequitur conclusio credibilis et vera : si vero fuerint falsae, conclusiones non sequuntur credibiles sive probabiles: si vero fuerint propositiones opinabiles tantum, non possunt ex his concludi propositiones certae veritatis aeternae sive necessariae. Sicut quando est aurum materia nummi et rotunditas nummi forma, aliquando falsificatur nummus, eo quod a rotunditate inflectitur forma : et privatione quidem formae nummus amittit nomen nummi, eo quod a forma fit nummi denominatio : aliquando vero falsificatur nummus vitio materiae, scilicet cum fuerit ex auro falsificato, ferro, vel aere: sed tunc non amittit nomen nummi, quamvis amittat nummi valorem. Similiter syllogismus est vitiosus aliquando vitio materiae, aliquando vitio formae. Titio quidem formae quando peccat in figura, vel modo, ex quibus esse debet: aliquando vitio materiae, quando forma quidem bona est, sed propositiones non sunt certae, sicut est propositio ex qua est syilogismus inopinabilis vel falsitatis.

Et sunt quinque ordines talium propositionum sicut in auro: quod quidem primo in ordine obrizum, examinatum, et depuratum. Secundum autem ex illo habet ex fabricatione aliquid admixtum, quoc tamen non participat nisi purum. Tertium autem ut habeat tantum de alieno admixtum, quod non percipiat in apparentia ejus nisi peritus in auri natura, et aliquando quamvis percipiat hoc imperitus. Quarto gradu ut quidem quando falsum fuerit, sicut si sit de aere: sedadeo fit hoc simile auro, quod per depurationem aeris etiam possit fallere peritum, ut aurichalcum, quod calcamine et stanno et magis argento accipit similitudinem auri. Quinto ergo gradu est cujus falsitas omni homini, apparet.

Similiter propositio habet quinque ordines. In primo enim ordine est illa quae est vere credibilis sine dubitatione et sine deceptione, sicut est propositio necessaria : et ex talibus composita argumentatio vocatur demonstratio. In secundo ordine est propositio proxima veritati, ita ut difficile accidat fallacia opinionis : sed tamen cum diligentissime consideratur, potest mutari veritas ejus et sic fallere : et ex talibus propositionibus composita argumentatio vocatur syllogismus vel ratio dialectica. In tertio autem ordine est propositio opinabilis opinione plurium non sapientum : et argumentatio ex bis composita vocatur ratio vel argumentatio rhetorica. In quarto autem genere sunt propositiones verisimiles quae cum dolo et simulatione occulta habent similitudinem verarum propositionum, quae secundum veritatem nec est opinabilis, nec probabilis, nec vera : et ex talibus compositus est deceptivus et sophisticus. In quinto ordine est propositio quae scitur esse falsa: tamen ex aliquo signo movet animum audientis vel movere potes t ad aliquem modum opinandi, quod videatur vera vel dubia. Argumentatio composita ex talibus Graece uidem vocatur piecture : apud nos autem tentativa. Et de omnibus his quidem propositionibus oportet disserere.

Dicamus igitur quod omnis propositio quae non est veritatis stabilitae et rationis certae, sed sumitur ab opponente in quantum conceditur a respondente, dividitur in tredecim partes, scilicet primas, quae primae sunt insensibiles, sive sensu imperceptae. Et in sensibiles quae sunt secundae. Et experimentales quae sunt tertiae, et sunt aliquando corruptae sine ratione mutatae. Et in famosas quae sunt quartae : famosae autem dicuntur quae sui famositate conceduntur magis amore boni, quam veri quod est in eis, ut propositiones morales. Et quinto in propositiones mediatas, sed eorum medium intelligere et propositionem per medium est

in promptu. Et sexto loco existimativas. Et septimo loco maximas ab omnibus concessas. Et octavo loco syllogizatorias. Et nono loco eas quae sunt receptibiles sua probabilitate. Et decimo loco eas quae videntur esse maximae propter similitudinem, sed non sunt. Undecimo putabiles apud vulgus. Et duodecimo imitatorias verorum in similitudine. Et tredecimo in aperte falsas.

Primae autem sunt ut haec, duo sunt relinquentia et ponentia unum, et omne totum est majus sua parte : et quaecumque sunt aequalia eidem, et inter se sunt aequalia: hae enim sunt, de quibus dicit BOEtius, quod sunt dignitates quas quisque (etiam sine doctore) probat auditas, quando intelligit terminorum significationem : hoc enim auditum, ut dicit Avicenna, fixum est, neque est separabile ab intellectu, et non per sensum acceptum, eo quod sensus non accipit res indivisibiles in sensibili designatas.

Sensibiles autem sunt ut haec, sol est lucidus, sicut dixit Empedocles quod sol est res alba et calida, et accepit ex sensu quod nix est alba : et ideo dixit Aristoteles ''quod qui dubitat nivem esse albam, indiget sensu.

Experimentales autem sunt, quas accipimus intellectu orto ex sensu, sicut scimus quod ignis congregat homogenea, et quod scamonea purgat choleram, et quod vinum inebriat: sensus enim apprehendit inebriationem post potationem vini saepius factam, et percipit intellectus quod hoc vini virtute accidit: et si esset casuale, non contingeret saepissime : et sic in intellectu generatur illius rei scientia firma, de qua non est dubium.

Famosae autem sunt, quas vulgo referente didicimus, sicut quod Roma est solemnis civitas, quamvis forte Romam nunquam viderimus : de quo si nullatenus dubitaverimus, vocatur propositio famosa : nec tamen omnia famosa aequaliter creduntur.

Mediatae autem sunt, quae non per se statim, sed per medium accipiuntur: quod tamen quando in promptu est intelligere, putatur propositio esse prima : cum tamen illa quae vere est prima, sciatur sine medio termino : intentio enim argumentationis syllogisticae est invenire medium terminum ab antecedentibus vel consequentibus vel repugnantibus. Quaesita autem in syllogismo sunt major et minor extremitas. Cujus exemplum est, quod cum auditur haec proposita propositio, binarius est quaternarii medietas, haec statim scitur per medium sic, medietas est una partium totius aequalis alteri : sed binarius est una partium quaternarii aequalis alteri: ergo binarius est medietas quaternarii: et tale accipit intellectus frequenter sine medio et argumentatione ( cum tamen sine medio non sit) quia in promptu est medium.

Opinabiles autem sunt propositiones falsae, quae tamen ita fixae sunt in animo, ut nemo de eis dubitet: et hoc contingit, quia aestimatio agit in talibus sine collatione sensus et sensibilium. Cujus exemplum est, quod aestimatio accipit, quod nihil est cujus pars ostendi non possit: ideo aestimatur quod locus nihil sit in mundo vel extra mundum, et sicut haec, quod mundi totalitas terminatur in pleno vel vacuo quod est extra mundum: sicut haec, quod corpus nec augmentatur nec crescit nec decrescit ex seipso, sed ab extrinsecus addito. Et causa quidem judicii hujus aestimationis haec est: quia haec non sunt convenientia sensui nec sensu accipiuntur. Et talium falsitas scitur: quia si omne quod aestimatio accipit non a sensu, esset falsum, tunc ipsa aestimatio esset falsa: quia non recipitur a sensu. Et similiter esset de scientia et potentia et omnibus aliis formis quae a sensu non accipiuntur, quamvis cum sensibilibus comparatis ad invicem accipiantur. Error enim aestimationis non percipitur in argumentationibus compositis ex primis propositionibus, quas aestimatio recipit et concedit: sed postquam illata fuerit conclusio inconvenien abhorret eam: et quod abhorret

eam, scitur quod non est ex alia causa, nisi quia abhorret quae non sunt sensibilia vel cum sensibilibus accepta.

Maximas autem propositiones opinamur esse, quae non recipiuntur nisi in quantum sunt manifestae : et putat vulgus commune et alii simplices et non periti, quod sint primae ex sui veritate communicantes omnem intellectum, sicut est ista propositio, mendacium est turpe, et innocens puniri non debet, et justitia necessaria est, et injustitia turpis, et quod pudenda celanda sunt, et alia quae audiuntur a pueritia, et in quibus observantiis morum conveniunt homines propter communem utilitatem et honestatem, et quae propter consuetudinem facile recipiuntur, sicut ea quae sunt legis et civilitatis, et quae non facile recipiet aliquis non imbutus lege et consuetudine talis civilitatis : et talium propositionum multae sunt falsae.

Receptibiles vero propositiones sunt illae, quae propter auctoritatem hominum recipiuntur, vel quia sancti sunt, vel Philosophi, vel quia antiqui et experti, vel a libris talium scriptis, vel ab his qui fuerunt vitae laudabilis : haec omnia enim faciunt fidem earum.

Concessae autem propositiones sunt, quas concedit respondens sive adversarius, quae aliquando recipiuntur ab uno et non ab alio. Istae autem concessae propositiones non differunt ab illis quae dicuntur maximae, nisi quod illas approbat vulgus sicut maximas, istas autem respondens adversarius.

Similatoriae autem sunt quas studet homo assimilare primis, vel expertis, vel a vulgo approbatis et maximis reputatis : cum tamen non sint ut illae, sed ut illae esse videntur : sicut cum dicitur juvandus esse frater, cum tamen semper injustis sit juvandum.

Putabiles autem sunt, quae faciunt putare aliquid, quamvis sit non ita, quia potest esse oppositum : putatio enim est in determinatus motus rationis super utramque partem contradictionis ad neu- tram partem per rationem probabilem adjutus, sicut cum dicitur, qui nocte vadit, malefactor est et istae faciunt praesumptiones rhetoricus : et sicut hoc quod dicitur, qui associat inimicum, inimicus est, quamvis forte non sit ita.

Imaginativae vel imitativae sunt propositiones, quas dicimus esse falsas, sed per id cui assimilantur, horrendum vel appetendum imprimunt in anima recipientis : sicut quando dicitur, mel est cholera crocea quam evomit aliquis : et ideo ab horretur sicut si esset verum, cum tamen sciatur esse falsum : et tales sunt propositiones poeticae.

Et ex omnibus talium generum proposit onibus constituuntur argumentationes diversarum facultatum, quae omnes sunt sub logica in genere accepta: propter quod etiam poetica secundum Aristotelem sub logica generali continetur. Quinque autem species harum propositionum, scilicet primae, sensibiles, experimentales, famosae, et mediatae (quae tamen secum in seipsis habent medium suae probationis) congruunt demonstrationi in genere acceptae : eo quod demonstrationis utilitas est et finis manifestatio veritatis et acquisitio certitudinis. Maximae vero et concessae congruunt logicae, sive dialecticae, quod est melius. Putabiles autem et similatoriae propositiones sunt aptae argumentationibus sophisticis, nec prosunt nisi ut sciatur ad cavendum eas. Maximae autem in apparentia et putabiles, sive opinabiles apud plures et receptibiles a pluribus, aptae sunt argumentationibus rhetoricis et argumentationibus quibus utuntur probantes apologos legum diversarum et omni argumentationi quae non certificare rem sed persuadere tantum intendit respondenti vel audienti: quae argumentationes exhortationes dicuntur : de his quidem sunt scientiae proprie his rationibus utentes. Transformativaeautem propositiones sunt propriae argumentationi quam AdminBookmark superius Graeco nomine vocavimus vel tentativam. Ex his omnibus patet ad quid se extendit logica

in genere accepta, et quod immediate consequens scientia ad scientiam de syllogismo simpliciter, est scientia demonstrativa. Et haec quae dicta sunt, de scientiis Arabum sunt excerpta, quorum commentum super hunc Posteriorum librum ex sententia Alfarabii Arabis ad nos devenit.

Si autem talis est comparatio libri Posteriorum ad librum Priorum et ad alias scientias speciales demonstrativas : tunc videtur quod scientia Posteriorum subalternat sibi scientiam Priorum : quia cum liber Priorum demonstret medium, modum demonstrationis accipit a libro Posteriorum. Similiter et omnes speciales demonstrativae accipiunt modum et regulam demonstrandi a scientia Posteriorum : et ideo videntur scientiae Posteriorum subalternari.

Sed ad hoc dicendum quod scientia Posteriorum magis subalternatur libro Priorum, quam e converso : cum subjectum hujus sit sub subjecto illius. Quod enim artifex libri Priorum modum accipit demonstrandi, non est a libro Posteriorum, sed a demonstratione quae est per experimentum et per viam sensus, a quo oritur omnis scientia : et de tali modo demonstrandi non est scientia Posteriorum. Ad hoc autem quod de speciali bus scientiis demonstrativis objicitur, dicendum quod istae non subalternantur nisi secundum quid et non simpliciter : quia non subalternantur ei quoad subjectum et quoad alia quae requiruntur ad veram subalternationem : sed quia suum modum demonstrandi regunt et regulant ad scientiam Posteriorum. Ex his igitur quae dicta sunt, patet quaecumque ante hanc scientiam sunt requirenda , et ut bene et sufficienter intelligantur, ex Philosophis Arabum haec sunt interposita. Et ut sciatur ad quantum se extendit scientia quae communi nomine vocatur logica, et quae rhetoricam includit et pOEticam ; quas omnes antecedit grammatica, quam cum logica et rhetorica et pOEtica tradit Aristoteles.