CAPUT VIII.

De determinatione quaestionis inductae.

Hanc autem quaestionem determinare cupientes resuminus adhuc quaestionem ut melius intelligatur determinatio. Est igitur haec quaestio, utrum in demonstrativis contingat ejusdem effectus et unius non eamdem osse causam cum effectu convertibilem, sed alteram, aut hoc non contingat ? Ad hoc autem dicimus, quod siquidem per se fiat demonstratio, ita scilicet quod passio per se demonstretur de subjecto per se et per causam per se, et fiat demonstratio secundum accidens (hoc est, per medium accidentale) quae est demonstratio vera et potissima, non potest esse quod idem habeat plures causas, et quod causa diffinite et determinate non sequatur ad effectum determinatum. Si vero non sic est demonstratio, sed per medium accidentale, vel signum, quae est demonstratio non potissima : tunc contingit in his quibus passio inest ut duobus primis subjectis, ut praehabitum est. Est autem in demonstrativis causam, et id cujus est causa sive effectum aliter considerare secundum accidens : hoc enim saepe contingit : quamvis tale accidens intendatur ad ea quae proposita sunt, et pertinent essentialiter ad demonstrationem : et tunc aliquantulum aliter se habebit causa ad causatum, ita quod posito causato non diffinite ponitur causa. Si autem non sit secundum accidens, sed per se et per suam substantiam sit causa : tunc penitus similiter (hoc est, in habitudine una) se habebit medium ad extremum quod causatum est, ita quod sicut est unum, ita est alterum, hoc modo quod secundum eamdem ad invicem se habent habitudinem, ita quod siquidem aequivocum est medium quod causa est, et causatum erit aequivocum. Si vero medium est sicut in genere uno, cujus ratio una et univoca est, similiter se habebit effectus, ita quod unius generis et univocus est. Si autem medium est analogum secundum proportionem ad unum in multis generibus vel speciebus acceptum : tunc etiam effectus vel causa erit analogice in multis, sicut in passione quam dudum in terminis habitis posuimus, proportionale quod est commutabiliter, est in multis, scilicet innumeris et lineis et tempore et motu et ponderibus et multis aliis, et est in numeris primo, in aliis autem secundum proportionem ad numerum.

Si ergo quaeratur propter quid commutabiliter proportio est in istis? medium (quod est causa in hac quaestione per demonstrationem determinanda) est analogum commune omnibus istis secundum

analogiam ad numerum. Alia enim causa in particulari accepta hujus demonstrationis est in numeris, et alia particulariter accepta in lineis, licet in communi proportio sit ad unum, in quantum est linea secundum se particulariter accepta, alia est causa et diversa. In quantum autem linea est quantitas per divisionem numeri suspiciens proportionale augmentum, sic secundum analogiam eadem causa est talis passionis et in numeris et in lineis, sicut et in omnibus aliis in quibus attenditur communicatio proportionis.

In aequivocis autem exemplum est, ut similem esse colorem colori et figuram figurae, aliam oportetponere causam in similitudinibus in coloribus, et aliam in figuris : quia similitudo in figuris et similitudo in coloribus diversa sunt, non analogica, neque aequivoca : et ideo aliud et aliud medium oportet dare : nec habebit hoc unum nomen non aequivoce : et quod illud medium est causa, ideo causa erit aequivoca. Similiter similitudo est aequivocum in omnibus diversis similitudinibus, et in diversis haec quidem similitudo quae est in figuris vel figuratis inquantum unius figurae sunt, et analoga (hoc est, secundum idem proportionata) habere latera, et habere aequales angulos : quia figurae similes sunt, latera et angulos habentes aequales secundum proportionem unius ad alterum. In coloribus autem simile vel similitudo est habere sensum unum formalem secundum unum et idem specie subjectum, aut aliud aliquod hujusmodi in una qualitate acceptum : et ideo simile in coloribus et figuris est aequivocum : et quae passiones secundum analogiam eaedem sunt, plerumque illae etiam in demonstratione qua demonstrari debent de communi illorum subjecto, medium habebunt commune secundum analogiam. Haec autem omnia ideo dicta sunt, ut sciatur quae passio univoca vel analoga vel aequivoca de quo subjecto et per quam causam habeat demonstrari.

Et gratia hujus materiae dicimus, quod causa et causatum sic se habent secundum consecutionem adinvicem, et etiam subjectum in quo causa est et de quo per causam passio habet demonstrari. Haec autem habitudo talis est, quod accipiente aliquo unumquodque subjectum particulare cui inest passio et causa passionis, semper passio et causa passionis est in plus quam illud particulare subjectum. Sicut patet in hac passione, quod est interiores et exteriores quatuor angulos rectis aequales habere : est enim passio quadrati et quadranguli et trianguli : et ideo in plus est quam particulare subjectum quod est triangulo esse, aut quam in hoc particulari quod est esse in quadrangulo. Si autem accipiatur hoc in quo omnia haec sunt : tunc sunt in aequalibus, ita quod subjecto quod secundum ipsum illi passioni subjectum est, aequale est, et non est in plus unum quam alterum : si enim hoc accipiatur cui secundum se inest passio, tunc essent aequalia : sicut si dicatur quod omnis figura in qua linea super lineam cadens, constituit angulos exteriores et interiores his subjectis et supra quatuor recta, aequales sunt, tunc illud subjectum et medium et passio similiter, hoc est,aequaliter est, quia convertibilia erunt : cujus aequalitas causa est, quia medium dicens quid et propter quid, est ratio diffinitiva primi termini, hoc est, passionis quae in demonstratione secundum verum est primus et major terminus : quia non subjicitur, sed praedicatur tantum. Praedicatum autem est in ratione primi, et ideo convertitur cum passione : et cum subjectum sit causa dicens propter quid et in diffinitione dicente quid et propter quid, convertitur etiam haec cum subjecto universali quod secundum seipsum subjectum est. Et sic major extremitas et medium ei subjectum in tali demonstratione ( quae potissima est) convertitur. Ex tali enim medio quod est primi termini ratio, omnis scientiae conclusionum demonstrativarum fiunt in his demonstrationibus, quae perfectae et potissimae demonstrationes sunt, sicut folia fluere (quae est quaedam passio communis relata ad subjectum, sicut dictum est) sequitur particulariter ad vitem, sicut ad subjectum particulare, et excellit eam, quia in pluribus est quam sit vitis : et similiter sequitur ficum sicut particulare subjectum, et excellit eam, quiam pluribus est quam ficus : sed non excellit omnia simul accepta in illo quod vere est subjectum, et in quo omnia particulariter accepta uniuntur, sicut in universali quod est causa talis passionis.

Si vero accipiat aliquis primum et immediatum medium sive causam, quod medium est : vera ratio sive causa fluendi folia : tunc non excedit nec passio subjectum, nec causa causatum : quia tunc primum tale subjectum erit etiam in altera particularia subjecta medium, et erit causa perquam etiam collecta simul sunt unum subjectum immediatum talis passionis. Cujus exemplum est, quod accipiatur tale generale medium ad hanc passionem, folia fluere, sicut est cujus succus ad frigus facile densatur : hujus enim facile fluunt folia : aut aliud aliquid accipiatur ex hujus similibus quod sit universale subjectum hujus passionis, et quod secundum ipsum subjectum sit: sicut si quaeratur, quid secundum subjectum et causam est folio fluere plantam ? et respondetur causa quare talis passio est in subjecto, dicendo quod folio fluere per causam et subjectum est densari (hoc est, densabile esse) in contactu ad porum arboris unum folium semen vel succum trahit: ibi tamen in poro densato humido, constringitur porus, et constricto poro cadit folium.