CAPUT XI.

De comparatione modorum dicendi per se ad demonstrationem et de sufficientia eorumdem.

Comparantur autem isti modi ad demonstrationem, et accipitur numerus eorum per hunc modum : quia quaecumque dicuntur in simpliciter scibilibus, hoc est, in scientia conclusionum demonstrativarum et vere scitarum sic se habent aut sicut inesse subjectis praedicantibus ipsis, hoc est, praedicatis, ita quod praedicata insunt subjectis sicut in primo modo: illa enim omnia insunt subjectis et rationi subjectorum, sicut ea quae insunt praedicantibus essentialia praedicata de subjectis per illud in Praedicamentis determinatum, quando alterum de altero ut de subjecto praedicatur, tunc quaecumque depraedicato dicuntur, omnia de subjecto dici necesse est. Aut inesse ea quae insunt ex necessitate propter ipsa subjecta quae sunt ex necessitate in ipsis praedicatis sive in diffinitionibus suorum praedicatorum.

Quod autem haec ex necessitate insint quaecumque contingit altero duorum modorum inesse in simpliciter scibilibus, hoc est, in his quae simpliciter sciuntur per demonstrationem factam per medium quod est diffinitio praedicati vel subjecti, patet ex hoc quod talia non contingit non inesse aut simpliciter, hoc est, sine disjunctione, ut triangulo habere tres aequos duobus rectis : aut opposita sub disjunctione, ut lineae rectum aut curvum, et numero par aut impar. Quaecumque enim insunt et non contingit non inesse, illa insunt de necessitate. Omnia autem quae ex praedicato essentiali insunt subjecto, et ex subjecto intrante in diffinitione praedicati insunt praedicato, ita insunt quod non contingit non inesse vel ipsa absolute vel sub disjunctione ad opposita : ergo omnia talia insunt aliquo istorum modorum. Aut enim est contrarium immediatum sub disjunctione acceptum ad suum contrarium, ut omne animal aut sanum aut aegrum, et omnis linea aut recta aut curva, et omnis numerus aut par aut impar, et universaliter loquendo quaecumque immediata sunt circa idem subjectum, quorum utrumque per positionem formae significat contrarium in specie determinatum. Aut talia sunt opposita ut privatio et habitus, ut omne animal, vel omnis homo, aut caecum, aut videns, quorum unum significat habitus alicujus positionem, et alterum ejusdem privationem cum positione ordinis naturae ad habendum habitum illum. Aut sunt opposita ut contradictio sive contradictoria in genere eodem et non extra genus, ut par et impar: hoc non est par in genere numeri: par et impar sunt sicut contradictoria secundum quod de omnibus sequitur alterum intra genus, et de nullo simul proprie. Quia dicitur quod si necesse est affirmare et negare sive aut negare de omnibus extra genus, tunc etiam necesse est in eodem genere alterum talium oppositorum inesse : et ideo necesse est haec quae dicta sunt per se ex necessitate inesse. De duobus ergo principiis seu conditionibus principiorum de omni, et de hoc quod est per se, determinatum sit hoc modo quo dictum est. Numerus autem modorum eorum quae sunt per se, sic accipi potest. In natura enim subjectorum et praedicatorum non sunt nisi tria, scilicet quod est, et quod inest, et causa propter quam unum alteri inest. Modi igitur qui sunt per se, in subjectis et praedicatis multiplicantur penes haec tria. Omnis ergo modus ejus quod estper se, aut est circa hoc quod inest, et hoc dupliciter : omne enim inhaerens alteri per se, aut dat esse ei cui inest, et sic est modus primus , aut egreditur ab essentia ejus cui inest, et sic est modus secundus : aut dicit causam propter quam

inest, et sic est modus quartus. Vel sic, per se aut est dispositio alicujus entis per se perfecte et absolute, et sic est modus tertius : vel est dispositio entis unius ordinati ad alterum, aut ordine essendi sicut causa dicit ordinem essendi unius ad alterum, et sic est quartus modus : aut ordine praedicandi et subjiciendi: et hoc dupliciter : si enim ordo est ingrediendi praedicatum in ratione subjecti, est modus primus: aut e converso, ita quod subjectum sit de quidditate praedicati, et sic est modus secundus. Et sic patet etiam ordo : tres enim primi accipiuntur absolute : quartus autem cum reduplicatione causae quae est in subjecto in comparatione ad praedicatum. Adhuc primi duo sic pertinent ad demonstrationem, quod cadunt in simpliciter scibilibus : tertius autem non sic, sed cadit in subjectis eorum quae sciuntur.

Scias autem quod Alfarabius super locum istum in commento aliquantulum sequens Porphyrium et Alexandrum, aliter dicit: dicit enim quod tres sunt modi dicendi per se subjectum de praedicato, et praedicatum de subjecto : et ponit primum modum qui potissimus est, quando in natura principii et principiantis est ut sit in natura principiati : et iterum cum hoc in natura subjecti est ut praedicatum sit in eo, sicut est in natura principiati per essentiam ut principians ipsum sit in ipso, sicut in natura animalis est, quod sit in homine, et in natura hominis est ut animal sit in ipso : quia natura animalis ad actum determinatur in homine, et natura hominis inchoatur in animali et perficitur in rationali : et quia hic modus est et in natura subjecti et praedicati, ideo est primus et potissimus. Secundus autem modus est, quando in natura et in diffinitione praedicati quidem est ut dicatur de subjecto, et non est in natura subjecti ut praedicatum dicatur de eo, sicut se habent ad invicem corpus et coloratum. In natura enim colorati est ut dicatur de corpore terminato, quia non est nisi in corpore terminato : sed non est in natura vel ratione corporis ut substet colorato, quia potest esse secundum diffinitionem et non substare colorato : et hoc modo se habent risibile et homo, et generaliter loquendo passio et subjectum. Tertius autem modus est ut sit quidem in natura subjecti ut praedicatum de eo dicatur, et non in natura praedicati et ratione ut ipsa sit in tali subjecto, sicut mors et decollatio se habent ad invicem. In natura enim decollationis est ut sit in ea mors : sed in natura mortis non est ut sit in decollatione, potest enim mors esse sine decollatione. Et haec sunt verba Alfarabii sine additione et diminutione et sine expositione.

De tertio autem modo quem posuit Aristoteles dicit Alfarabius : Substantias primas esse per se dicit Aristoteles et substantias primas intelligit esse individua, sive sint extra intellectum, sive in intellectu : et dicuntur per se, non quod sint praedicata de aliis, sed quod existant per se, non quod sint aliis essentialia, et non continentur sub aliquo trium modorum : sed ideo dixit ea esse per se ut ostenderet quod non sunt per accidens, quamvis non sint subjecta demonstrationis. Haec sunt verba Alfarabii et hoc videtur esse intellectus Aristotelis plus quam omnia alia quae dicta sunt.

Et patet numerus et ordo eorum quae dicuntur per se ex ipsius verbis : quia per se est, aut dispositio tam praedicati quam subjecti, et est modus primus : aut est dispositio praedicati tantum, et est modus secundus: aut subjecti tantum, et est modus tertius. Dicit etiam quod per se et secundum ipsum in tertio modo qui est per causam est reduplicatio subjecti secundum quod stat sub causae determinatione, sed respectu praedicati: ut sit sensus, homo secundum quod homo est animal : si enim poneretur reduplicatio ad praedicatum sic, homo est animal secundum quod animal, esset sensus, quod homo esset omne animal, quod falsum est: sed hoc in ante habitis expositum

est. Haec igitur dicta sunt de conditione demonstrationis quae est per se.